اعتماد ـ سارا معصومی: ریاض به تنش‌آفرینی در منطقه مشغول است و تهران به تنش‌زدایی. درست در روزهایی که محمد بن سلمان ولیعهد جوان ۳۲ ساله سعودی سر خود را با پرونده‌های بی‌شمار یمن، لبنان و بگیر و ببندهای داخلی گرم کرده است تا به خیال خام خود ایران را فتنه‌ای در منطقه معرفی کند که چشم دیدن صلح را ندارد، همبستگی میان ایران، روسیه و ترکیه پررنگ‌تر از قبل ادامه دارد و هر سه کشور به نوعی درگیر نقشه راه مشترکی هستند که برای سوریه ترسیم کرده و تاکنون مو به مو پیش برده‌اند. نشست کارشناسان سه کشور در تهران برگزار شد، وزرای امور خارجه در آنتالیا تجدید دیدار کردند و قرار است روز چهارشنبه برابر با ۲۲ نوامبر نیز روسای جمهور هر سه کشور در روسیه و در شهر ساحلی سوچی دیدار کنند. در روزگار قفل شدن مذاکرات ژنو که ابتکاری بین‌المللی به حساب می‌آید، دستاوردهای رایزنی‌های آستانه به ابتکار ایران، روسیه و ترکیه برای سوریه چه در روزهای جنگ و برقراری آتش بس و چه برای روزهای پساداعش تنوع بیشتری به خود گرفته است. ایالات متحده به ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ هر روز یک حادثه داخلی یا خرق عادت بین‌المللی را به راه می‌اندازد و این در حالی است که متحد اصلی امریکا در منطقه یعنی عربستان سعودی نیز برای جبران شکست‌های پیشین خود هر روز ناکامی تازه‌تری را رقم می‌زند. در غیبت حضور فعال، هدفمند و مهندسی شده امریکا در منطقه به خصوص سوریه، ایران، ترکیه و روسیه مسیر مشترک سه جانبه را پیش می‌برند. سه بازیگری که هرکدام با انگیزه، کمیت و کیفیت متفاوت وارد میدان سوریه شده بودند از بستر اختلاف برخواسته و روندی را که با تمرکز بر نقطه اشتراک‌ها آغاز شده بود نه تنها ادامه می‌دهند بلکه ابعاد تازه‌تری نیز به آن می‌بخشند. در این میان خسران بزرگ نصیب ایالات متحده و عربستان سعودی شده است که عملا از میدان بازی در سوریه به حاشیه رانده شده‌اند و شاید به همین دلیل است که ریاض در جست‌وجوی غنائم مورد انتظار از جنگ در سوریه در پایتخت‌های لبنان و یمن است.
دیدار در آرامش در روزهای آتش‌افروزی عربستان‌سعودی
دیدار وزرای امور خارجه ایران، ترکیه و روسیه در پشت درهای بسته در آرامش شهر آنتالیا در حالی که بازیگران عرب منطقه مشغول بازی با شعله‌های آتشی هستند که عربستان سعودی برافروخته، در رسانه‌های غربی و البته اسراییلی بازتاب داشت. خبرگزاری فرانسه در این باره می‌نویسد: «وزرای امور خارجه سه کشور در شهر جنوبی ترکیه پشت درهای بسته با هم درباره سوریه و شاید هم سایر پرونده‌های داغ منطقه‌ای گفت‌وگو کردند. شش سال از عمر بحران در سوریه می‌گذرد و این در حالی است که شهرهای در اختیار داعش از دست این گروه تروریستی خارج شده اما هنوز هم نمی‌توان از در دسترس بودن راهکار سیاسی برای سوریه به راحتی سخن گفت. این نشست سه‌جانبه در سطح وزرا و نشست سه‌جانبه بعدی در سوچی در سطح روسای جمهور سه کشور در ادامه رایزنی‌های آستانه است. رایزنی‌هایی که از برقراری آتش‌بس آغاز شد و اکنون سه کشور تلاش می‌کنند بر تعداد منطقه‌های کاهش تنش در سوریه بیفزایند. در حالی که ترکیه در شش سال گذشته درست در جبهه مقابل بشار اسد، رییس جمهور سوریه ایستاده بود اما از زمان ورود این کشور به مثلث رایزنی‌های آستانه، مقام‌های ترکیه نیز دست از انتقادهای تند و تیز و در ملأعام از بشار برداشته‌اند. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در سوچی میزبان حسن روحانی و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور ایران و ترکیه خواهد بود و گفته می‌شود که راه‌های پیش رو برای کاهش خشونت و همچنین افزایش کمک‌های بشردوستانه به مردم سوریه اصلی‌ترین سوژه این دیدار سه جانبه در سوریه خواهد بود. به گزارش رسانه‌های ترکیه‌ای، پوتین و اردوغان در سال جاری میلادی تاکنون ۵ بار با هم ملاقات کرده‌اند و تعداد تماس‌های تلفنی آنها نیز با یکدیگر به ۱۳ مورد رسیده است. اردوغان و پوتین آخرین بار در ۱۳ نوامبر با هم در سوچی دیدار کردند و گفته می‌شود که دو‌طرف در این دیدار تلاش کردند بخش‌هایی از اختلاف‌های میان دو رویکرد روسی- ترکی برای سوریه پساداعش را حل و فصل کنند.»
امریکا پشت در ماند
رسانه اسراییلی جورزالیم‌پست درباره دیدارهای زنجیره‌ای ایران، روسیه و ترکیه از آنتالیا تا سوچی می‌نویسد: «گفته شده که اصلی‌ترین دلیل دیدار وزرای خارجه سه کشور در آنتالیا در روز یکشنبه گفت‌وگو در مورد سوریه بوده اما درک هدف اصلی در چارچوب تجزیه و تحلیل تلاش‌های مسکو برای تثبیت و به تصویر کشیدن نفوذ خود در منطقه ممکن است. ترکیه، ایران و روسیه همزمان این پیام نمادین را به واشنگتن می‌فرستند که امریکا کنار گذاشته شده و منطقه پساداعش در اختیار و حوزه مدیریتی قدرت‌های منطقه‌ای خواهد بود و نه بازیگران فرامنطقه‌ای. وزیر خارجه ترکیه، مولود چاووش اوغلو می‌گوید که اصلی‌ترین هدف از این نشست پیدا کردن راه‌هایی برای به ارمغان آوردن صلح و ثبات به سوریه است.
ترکیه در حالی گام‌های خود در منطقه را با روسیه هماهنگ می‌کند و با ایران نیز بیش از گذشته همنوایی در مسائل منطقه‌ای دارد که به نظر می‌رسد دونالد ترامپ ۹ ماه پس از حضور در کاخ سفید به‌خوبی توانسته آنکارا را از سیاست‌های امریکا در ۴ سال گذشته در منطقه ناامید و به سمت مسکو سوق دهد. ترکیه، امریکا را متهم به ادامه حمایت از جریان‌های کردی در سوریه کرده و می‌گوید که امریکا به وعده قبلی خود مبنی بر اینکه کردهای مورد حمایت خود را از مناطق آزاد شده از دستان داعش خارج می‌کند، عمل نکرده است. اردوغان اخیرا به کنایه به ترامپ گفته بود که ما در این منطقه زندگی می‌کنیم و به خوبی می‌دانیم که هر بازیگری کجاست و چه پیشینه‌ای دارد.
در حالی که در نشست‌های آستانه معمولا یک یا دو عضو ناظر هم حضور دارند اما به گفته سخنگوی کرملین این‌بار در سوچی تنها روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه به عنوان تضمین‌کنندگان پروسه ثبات و استقرار سیاسی و امنیت در سوریه حضور خواهند داشت. نشست سوچی تنها یک هفته پس از آنکه ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ دیدار کوتاهی در ویتنام با هم داشتند، رخ می‌دهد. با وجود آنکه پس از دیدار روسای جمهور امریکا و روسیه گفته شد که دو‌طرف به توافق‌هایی درباره سوریه رسیده‌اند اما به نظر می‌رسد که می‌توان نشست سوچی را گام دیپلماتیک مهم‌تری خواند که می‌تواند دستاوردهای منطقه‌ای بیشتری هم داشته باشد. ایران، روسیه و ترکیه که نگاه‌های متفاوتی به ماجرای سوریه داشتند اکنون در هماهنگی بیشتری با هم قدم می‌زنند و به نظر می‌رسد که امریکایی‌ها در این معادله بیرون مانده‌اند. ترکیه و ایران در نتیجه سیاست‌های عربستان سعودی در منطقه به هم نزدیک‌تر شده‌اند. بحرانی که عربستان سعودی در ماه جولای در شورای همکاری خلیج فارس ایجاد کرد و در نتیجه آن قطر از جمع کشورهای این شورا به بیرون رانده و گرفتار حصر شد و همچنین مساله رفراندوم همه‌پرسی جدایی اقلیم کردستان از بغداد در ماه سپتامبر تهران و آنکارا را به هم نزدیک‌تر کرد. روسیه و ترکیه نیز در دو سال اخیر از ماجرای هدف قرار گرفتن جنگنده روسی توسط ترکیه در سال ۲۰۱۵ فاصله گرفته‌اند و نزدیکی استراتژیکی را تجربه می‌کنند. برخی از تحلیلگران می‌گویند که پرونده‌های داخلی که در امریکا برای ارتباط چهره‌های نزدیک به ترامپ با ترکیه و روسیه تشکیل شده است عملا دست واشنگتن برای نزدیکی به آنکارا و مسکو را بسته است.
در حالی که ایران، روسیه و ترکیه در حال یافتن زمینه‌های بیشتر همکاری هستند، امریکای ترامپ سیاست مقابله با ایران در منطقه را در راس هرم اولویت‌بندی‌های خود قرار داده و بر مبنای آن مهره‌های خود در شطرنج منطقه را جابه‌جا می‌کند.
این سیاست تاکنون عملا هیچ دستاورد جدی نداشته و تنها منجر به تندتر شدن عربستان سعودی در محیط پیرامونی خود مانند رابطه با قطر یا در پرونده‌های مشترک با ایران مانند لبنان و یمن شده است. مشکل دیگر امریکا این است که هیچ استراتژی مشخصی برای عراق، سوریه و بطور کلی منطقه پساداعش ندارد. نشست مشترکی که میان ایران، روسیه و ترکیه در آنتالیا برگزار شد و روز چهارشنبه میان روسای جمهور همین سه کشور در سوچی تکرار خواهد شد نشان‌دهنده ناتوانی سیاست و استراتژی امریکا در منطقه است. ایران، دشمن امریکا با ترکیه که در قالب ناتو متحد امریکاست و روسیه به راحتی و به کرات نشست و برخاست می‌کند و این مساله‌ای است که باید واشنگتن و متحدان این کشور در منطقه را نگران کند.
قدرت بیشتر روس‌ها در منطقه
برخی رسانه‌ها مانند الجزیره در گزارش خود درباره دیدار سه‌جانبه روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه به وتوی قطعنامه اخیر علیه سوریه توسط روسیه اشاره کردند و تاکید کردند که روسیه قدرت کامل بازی در سوریه را به دست آورده است. به نظر می‌رسد که نشست سه‌جانبه در سوچی از هم‌اکنون و پیش از برگزاری خشم امریکایی‌ها را برانگیخته است به گونه‌ای که نیکی هیلی، نماینده امریکا در سازمان ملل پس از وتوی قطعنامه توسط روسیه در این باره گفت: چگونه می‌توانیم به ادعای روس‌ها درباره اینکه از صلح در سوریه حمایت می‌کنند، اطمینان کنیم؟ چگونه کسی می‌تواند طرح روس‌ها برای گفت‌وگوهای سیاسی در سوریه را که قرار است در سوچی مطرح کنند، جدی بگیرد؟
الجزیره در ادامه می‌نویسد: ایران، روسیه و ترکیه در دسامبر ۲۰۱۶ توانستند در جریان گفت‌وگوهای صلح در قزاقستان آتش‌بس در سوریه را پس از ۵ سال جنگ کلید بزنند و از آن زمان گفت‌وگوهای آستانه همزمان با گفت‌وگوهای ژنو پیش رفته است. وزیر خارجه ترکیه تاکید دارد که اتحاد روسیه و ایران با کشورش در مساله سوریه برای کمک به بهبود اوضاع در سوریه قریب به یک سال گذشته از کلید خوردن مذاکرات آستانه بوده است. مولود چاووش اغلو در این باره می‌گوید: از زمان ماجراهای پیش آمده در حلب تاکنون ما با روسیه همکاری کرده‌ایم و در این مسیر پیشرفت‌های بسیاری نیز رخ داده است. اندک اندک ایران نیز به این مسیر اضافه شده و نتیجه آن این است که در شش ماه گذشته وضعیت اوضاع میدانی در سوریه بسیار بهتر از قبل شده است.
در حالی که هنوز مناطقی از سوریه در اختیار نیروهای معارضه است و دولت این کشور تا بازپس‌گیری تمام مناطق راه درازی را در پیش دارد اما به نظر می‌رسد که طراحی صلح نهایی و راهکارها برای سوریه پسابحران را سه کشور روسیه، ترکیه و ایران برعهده گرفته‌اند. رسانه روسی تاس درباره دیدار سه رییس‌جمهور در سوچی می‌نویسد: در این نشست بررسی وضعیت ادلب در راس امور قرار خواهد داشت. در این منطقه هر سه کشور ناظرانی دارند.
