سیاست > احزاب و شخصیت‌ها - ابراهیم فیاض عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: در زلزله تهران مشاهده کردیم که چقدر رسانه ملی دستپاچه بود. فکر می کردند فوتبال گزارش می کنند چون به مردم پیشنهاد می داد بیشتر هیجانی شوند و به خیابان بروند. مردم هم به خیابان رفتند و با ماشین جلوی پمپ بنزین صف کشیدند. همین خروج یک مرتبه مردم از منازل ایجاد ناامنی وحشتناکی می کند.
ابراهیم فیاض در گفتگو با خبرآنلاین درباره رفتار مسئولان و مردم بعد از وقوع زلزله تهران گفت: در قرآن آمده «ما زمین را آرام قرار دادیم»، آنقدر زمین آرام است که انسان تصور می کند هیچ خبری نمی شود، بر همین اساس روی آن خانه و جاده ساختند اما در جای دیگری از قرآن آمده که «کوه ها مثل ابر می گذرند اما شما درک نمی کنید» یعنی تحرک دارند و ما متوجه نمی شویم. حالا زلزله تمام این ساختارها به هم ریخته می ریزد و انسان ها به شدت از لحاظ روانی متزلزل می شوند.
وی با بیان اینکه نگاه مردم درباره زلزله به شدت حاد است چون حسی دارند که می گویند این زلزله تهران مقدمه ای برای لرزش های بعدی بود، افزود: اخیرا دانشمندان اعلام کردند سرعت چرخش کره زمین زیادتر شده است و پیش بینی آنها این بود که زلزله های قوی در کره زمین پیش می آید. همچنین مغناطیس زمین به هم خورده و خشکسالی، وقوع زلزله، آتشفشان و تغییر شرایط جوی متأثر آن را امروز مشاهده می کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به نظریه آشوب در فیزیک اظهار کرد: این نظریه می گوید هر رفتار فیزیکی و غیرفیزیکی انسان روی زمین اثر می گذارد و بحران به وجود می آورد. مبانی اسلامی نیز زلزله را نشانه ای برای انسان توصیف می کند تا او بداند زمین همیشه آرام نیست و مشغول گناه نشود. کمااینکه در قرآن آمده برخی اقوام بر اثر زلزله نابود شدند.
وی افزود: اما چرا مسئولان دچار بحران هستند؟ دولت ما چند اداره است که فقط کارهای روزمره می توانند انجام دهند. یعنی کوچکترین تحرک نه در بُعد خلاقیت، رویارویی با بحران ها ناخودآگاه خودباخته است. شبی که زلزله بم آمد، گروه امداد از روسیه 4-5 ساعت بعد حدود 10 صبح در فرودگاه کرمان پیاده شدند. حال آنکه دولت وقت ایران نمی دانست باید چه طور امر امدادرسانی را مدیریت کند کافی بود در ساعات اولی به مردم نحوه کنار زدن آوار را آموزش می دادند، دیگر تعداد کشته شده ها به 36 هزار نفر نمی رسید.
فیاض اظهار کرد: در زلزله تهران مشاهده کردیم که چقدر رسانه ملی دستپاچه بود. فکر می کردند فوتبال گزارش می کنند چون به مردم پیشنهاد می داد بیشتر هیجانی شوند و به خیابان بروند. مردم هم به خیابان رفتند و با ماشین جلوی پمپ بنزین صف کشیدند. همین خروج یک مرتبه مردم از منازل ایجاد ناامنی وحشتناکی می کند. اگر مردم به خیابان ها بیایند و ساختمان ها ریزش کند که بیشتر کشته می شوند. مگر پارک ها چه مقدار گنجایش دارند؟ هنگام زلزله نیاز به آرامش بخشی است نه هیجان بخشی. خدا خواست که زلزله دوم نیامد.
وی افزود: الان در کرمانشاه مردم اصلا برای ساختن مشارکت نمی کنند. یعنی مردم منتظر نشستند تا کسی بیاید و برای آنها خانه بسازد. صداوسیما به جای آنکه آموزش دهد چه طور می شود آجرها، تیرآهن ها را جدا و از آنها در بازسازی مناطق زلزله زده استفاده کرد، هیچ کاری نمی کند. خیلی خنده آور است، همین طور خرابی ها مانده، دائم هم مردم می گویند «کانکس بده».
این استاد دانشگاه یادآور شد: من مانده‌ام چطور در مناطق حاشیه نشین اطراف تهران، کسی که بخواهد بدون اخذ مجوز از مراکز مربوطه اقدام به ساخت و ساز کند بدون کمک گرفتن، یک شبه خانه محکمی می سازد اما در مناطق زلزله زده کرمانشاه، مردم چنین کاری نمی توانند انجام دهند. یعنی وقتی پدر خانواده سرگردان وحشت زده باشد دیگر تکلیف بچه ها روشن است.
وی با بیان اینکه دولت امروز در حوزه مدیریت بحران هیچ قدرت مانور رسانه ای ندارد و اقدامات در این حوزه صفر است، اضافه کرد: آمریکایی ها پشت سر هم فیلم هایی درباره مدیریت بحران هنگام وقوع زلزله، آتشفشان، سیل، کولاک و قطع سیستم های ارتباطی می سازد و نقش موثر و مفید آدم ها اعم از کودک، مرد، زن، پیرزن و پیرمرد را در زمان وقوع بحران به جامعه آموزش می دهد و آنها این ذهنیت را دارند که وقتی با چنین وضعیت مواجه شدند چه کار کنند. یعنی ما در حوزه رسانه ای فیلم هایی که مربوط به مدیریت بحران باشد نساختیم بنابراین زمانی که بحران پیش می آید تماما شاهد انفعال و بلاتکلیفی مسئولان هستیم.
فیاض با بیان اینکه مشکل ما در ایران نبود دانش است، گفت: هیچ برنامه ای برای مدیریت بحران ناشی از زلزله و سیل نداریم. جالب است می گویند «به شایعات گوش نکنید» اما وقتی بحران به وجود می آید هیچی نگویند، طبیعتا جای این سکوت را شایعه پُر می کند. در همین زلزله تهران شاهد بودیم صداوسیما دائم داشت طبل می زد «تا صبح در پارک ها بمانید و بعد به خانه هایتان بروید». این کار خنده دار نیست؟، کسانی که چنین توصیه ای می کردند برای شان سئوال نبود «بر چه اساسی می گویند بیرون خانه ها از داخل خانه ها امن تر است؟».
وی مشکل مهم تهران هنگام وقوع زلزله را جنوب شهر خواند و افزود: اصلا محل گسل های تهران را به مردم درست توضیح نمی دهند یا تاریخ فعال بودن گسل ها را نمی گویند. در حالیکه درست آن است تجارب گذشته را به مردم منتقل کنند و شرح دهند وقتی این گسل ها زمانی فعال شدند کجاها ریزش کرده است اما این توضیحات را به مردم نمی گویند مثل آنکه مردم نامحرم هستند.
این استاد دانشگاه یادآور شد: 7 سال پیش که من پرسیدم، می گفتند «لرزش های گسل‌های تهران فعال است» اما باید چه کار کرد؟ راهی جز آماده شدن وجود ندارد. نخست باید الگوی ساخت مسکن را عوض کرد چون تجربه نشان می دهد امنیت برج ها هنگام زلزله بیشتر از خانه هاست، برج ها ستون های زیادی دارند و این ستون ها نیروها را به هم انتقاد می دهند، با این وجود جای سئوال دارد که چرا با برج سازی در کشور ما مخالفت می شود. هزینه ساخت واحد آپارتمانی در برج واقع در جنوب شهر متری کمتر از 2 میلیون تومان در می آید.
وی افزود: همچنین برای نیروهای مسلح باید تئوری مقابله با بحران تعریف شود چون ارتش، سپاه، بسیج، نیروی انتظامی تئوری مقابله با بحران ندارند. آیا الان بسیج بعد از زلزله می تواند مردم را سازماندهی کند؟ در حالیکه بسیج در محلات خیلی می تواند کار کند. بسیج هر محله، منطقه را می شناسد و از همه اطلاعات آگاه است. فرض کنیم زلزله 7 ریشتری آمد هیچ اتفاقی هم نیفتاد اما مردم شهر را ترک کردند چه طور باید امنیت را حفظ کرد، در کلانشهر تهران وقتی خلوت شود ممکن است هزار مسئله پیش آید. پس بنابراین هم اکنون باید به فکر سازماندهی بسیج محلات باشند.
فیاض ادامه داد: نیروی انتظامی خیلی زحمت می کشد اما هنوز یک پاسگاه است و از لحاظ تئوری مدیریت بحران بعد از زلزله به شدت عقب مانده است. یعنی نمی داند در وضعیت بحران چه اقدامی انجام دهد. ارتش و سپاه نیز که در زمان بحران بعد از بسیج و نیروی انتظامی باید وارد صحنه شوند، فکر می کنیم فقط برای جنگیدن هستند. از این نظر ما خودمان برای جامعه بحران زده هستیم پس باید جمع شویم و کارهای تئوریک در این حوزه انجام دهیم.
وی توجه به بُعد رسانه ای مدیریت بحران را نیز حائز اهمیت خواند و گفت: آموزش عمومی امدادرسانی و راه های خروج از مناطق باید مورد توجه باشد، در انتخابات شاهد بودیم که شبکه های اجتماعی چه طور بر صداوسیما پیروز شدند بنابراین شبکه های اجتماعی را در زمان بحران نباید دشمن دانست چون می توان با مدیریت، کاملا از آنها در امر اطلاع رسانی استفاده کرد؛ یعنی کافی است به آنها نحوه اطلاع رسانی صحیح را بعد از وقوع زلزله آموزش داد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: با وجودی که زلزله تهران هشداری به مسئولان بود و نشان داد باید برای مدیریت بحران چه اقداماتی انجام شود اما خبری نیست و آقایان مسئولان دوباره به اشتباه رفتند. یعنی الان درک نمی کنند که تکرار روش برخورد اخیرشان درباره زلزله تهران، مردم را ناامن می کند. خدای نکرده اگر اتفاقی بیفتد و کسی زنده بماند هیچ کاری نمی تواند انجام دهد، فقط باید از تهران فرار کند و برود. برای خارج کردن جنازه ها هم 10 سال دیگر برگردد.
وی با طرح این سئوالات که آیا می شود برای ساماندهی جمعیت در تهران زلزله زده کانکس آورد؟ یا برای سرویس های بهداشتی بعد از وقوع زلزله می خواهند چه کار کنند؟ افزود: ساعت 2 نصف شب که تلویزیون را نگاه می کردم دیدم کسی که رئیس ستاد مدیریت بحران بود، خودش وحشت زده تر از همه بود، می گفت از تهران فرار کنید. او از خودش نمی پرسید مردم باید به کجا فرار کنند؟ به شمال بروند؟ در جاده های شمال هم که کوه ریزش کرده بود. به شدت ناعاقلانه و دستپاچه بودند. در ترکیه شب کودتا شد تا صبح کودتا را جمع کردند.
فیاض یادآور شد: امروز باید برای همه ابعاد مدیریت بحران بعد از زلزله تهران نشست و برنامه ریزی کرد و ما که در حوزه علوم اجتماعی هستیم خیلی کارها می توانیم انجام دهیم اما هیچ خبری نیست. امروز بررسی تجربه برخورد با زلزله های گذشته همچون بم و منجیل باید در دستورکار قرار گیرد تا ضعف ها، مشکلات، نیازها و اقدامات لازم احصا و برای آنها تدبیر شود.
