شرق ـ مهسا جزینی - تراکتورهای قطارشده کنار جاده ورودی شهر نشانه‌ای است که به شما می‌گوید به ورزنه رسیده‌اید؛ آخرین آبادانی در انتهای مسیر رودخانه زاینده‌رود، مجاور تالاب گاوخونی؛ تالاب خشکیده گاوخونی.
عده‌ای از کشاورزان جمع شده‌اند خانه حاج‌حسن تا حرف‌هایشان را بزنند. حاج‌رضا، آقای اظهری، حاج‌محمد، حاج‌باقر و.... حاج‌رضا وسط صحبت بغض می‌کند، دستش را جلوی صورتش می‌گیرد و می‌گرید. کلیشه‌ای هست که می‌گوید «فاجعه وقتی است که مردی می‌گرید». من اما فکر می‌کنم که گریه از سر استیصال مرد و زن نمی‌شناسد و این استیصال را نه‌تنها در نگاه حاج‌رضا، بلکه حاج‌باقر و حاج‌حسن و حاج‌محمد و همه اهالی ورزنه زن و مرد و جوان دیدم.
حاج‌محمد می‌گوید: «با برادرانم ۳۳ تا ۳۴ هکتار زمین داریم. از قدیم داشتیم. الان ۷۰ سالمه. پدران ما یک حقابه خریداری کرده بودن و از قدیم پولش را از ما گرفتن. حالا ۱۸ ساله که آب ما رفته. سه خانواریم. دو پسر دارم. ۱۸ ساله که زندگی ما نابود شده. زندگی مردم را خراب کردن. به همه‌جا هم شکایت کردیم، اما هیچ‌کس اهمیت نمیده. سال ۹۱ برای حقابه تجمع کردیم، آمدن مردم را متفرق کردن. حالا ما باید چه‌کار کنیم. تمام این ورزنه گشنگی می‌کشن. این سزاوار است؟ همین الان که دارم صحبت می‌کنم گریه‌ام می‌گیره. یه عده‌ای اینجا کارتن جمع می‌کنن. هرکدام هم ۲۰ هکتار زمین دارن. ما هم مسلمانیم و طرفدار جمهوری اسلامی. با پنج هزار جمعیت ۱۰۳ شهید دادیم. این سزای ما نیست».
همان روز خبر آمده بود که باز در لوله انتقال آب یزد سیمان و بتون ریخته شده. از آنها می‌پرسم می‌دانید این سیمان را کجا ریخته‌اند؟ از شهر ورزنه بوده؟
به کانال خبرنامه گویا در تلگرام بپیوندید
یکی از کشاورزها می‌گوید: «نمی‌دانم کجا بوده. جای دیگر بوده. آنها هم تقصیر ندارن. حقابه‌شان دارد می‌رود. همه دار و درخت‌ها را خشکاندن. ۱۵۰ تا ۱۶۰ روستا درگیر این موضوع هستن. ما گندم و پنبه می‌کاشتیم. خیلی هم خوب بود. بعضی‌وقت‌ها روزی صدتا ماشین جنس از ورزنه بیرون می‌رفت. تمام خرجمان از همین راه بود. حالا آب ما رفته آنجا و آنها وضعشان اعیان شده. آنجا با کارخانه و گلخانه و دامداری وضعشان خوب شده. من بعد ۷۰ سال چه‌کار کنم؟ روزگارمان شده گریه‌کردن. کسی هم به ما کار نمیده. چیزی جایی نیست».
آقای اظهری که از بقیه جوان‌تر است و اطلاعات بیشتری هم دارد، می‌گوید: «حرف ما این است که آبی را که از سد بیرون می‌آید به همه حقابه‌داران بدهید. الان، هیچ‌کدام از صنایع تعطیل نشده‌اند و سهم آبشان برقرار است. کشاورزان سمت رودخانه سهم غرب آبشان را گرفته‌اند. صنایع ذوب‌آهن و فولاد هم همین‌طور، اما کشاورزان شرق اصفهان سهمشان از آب صفر بوده است. بعد آمدند پیش‌بینی کردند ۹۰۰ میلیون مترمکعب باران می‌آید. بعد گفتند که ۷۰۰ میلیون مترمکعب آمده است. خب ما می‌گوییم حق ما را از همین ۷۰۰ میلیون مترمکعب بدهید. پارسال تجمع کردیم. بعد ما را خواستند. جرمم چه بود؟ اینکه در یک اس‌ام‌اس نوشته بودم رودخانه زاینده‌رود از سرچشمه تا تالاب گاوخونی همانند ناموس ما می‌ماند. چندسال است به حق ما تجاوز شده است و ما کشاورزان ورزنه حاضر به فروش حقابه اجدادی خود نیستیم، مگر آنکه بی‌غیرت باشیم... به هشت نفر از مراجع قم نامه نوشتیم که یکی از آنها جواب ما را داده است. نوشته است که بر اساس آنچه نوشته شده است (مدارک) صدهاسال است که مردم آن منطقه آب رودخانه زاینده‌رود را برای کشاورزی و شرب استفاده می‌کردند بنابراین بر مسئولان محترم مربوطه لازم است که مردم منطقه را از آن آب محروم ننمایند و به‌زودی مشکلات منطقه را حل کنند. آیا این عدل است که صنعت صددرصد چرخش بچرخد، ولی سهم آب کشاورز صفر باشد؟»
همراهشان می‌شوم در صحرا و مزرعه. اصرار دارند که حتما مزارع هرکدامشان را جداگانه ببینم و به قول خودشان فیلم بردارم. زمین‌های خشکیده و تفتیده. ادوات کشاورزی رها شده و زنگ زده. خیش و مرزبند و... آغل‌هایی که هر روز ذره‌ذره آب می‌روند و دام‌ها به‌جای زایش، دچار کاهش می‌شوند. حاج‌حسن می‌گوید برای تأمین هزینه‌های بیماری همسرش (سرطان سینه) بخش زیادی از دام‌هایش را فروخته است. می‌گوید در صحرا ساختمان ساختیم، پول برای ترانس برق دادیم، همه را هم با وام و قرض... حالا همه از بین رفته است. کشاورزان بابت بی‌آبی فقط درآمدشان را از دست نداده‌اند. سرمایه آنها که همان زمین و ادوات کشاورزی و هزینه‌های انجام‌شده است هم با آن از بین رفته....
صحرا خالی است. حاج‌رمضان می‌گوید اگر آب بود صحرا این‌قدر خلوت نبود. همه در حال کشت‌وکار بودند، اما حالا خوش‌به‌حال دزدها شده. وقتی صحرا از رعیت خالی شد می‌آیند ادوات کشاورزی، تجهیزات و دام‌ها را می‌دزدند.
حاج‌رضا می‌گوید من ۸۰ تا گوسفند داشتم. ۲۲تایش بیشتر نمانده است. می‌گوید: «شب‌ها باید بیاییم همین‌جا بخوابیم تا گوسفندها را نبرن. تازه خطر جانی هم داره. ممکنه شب بیاین دست‌وپای ما را هم ببندن و گوسفندان را ببرن». می‌پرسم دزدها از اهالی ورزنه‌اند؟ می‌گوید: «دزد زیاده. وقتی نداری زیاد شد، دزدی هم زیاد میشه. علتش بی‌کاریه. اگر کار بود کسی دزدی نمی‌کرد».
کشاورز دیگری می‌گوید: «وقتی آب باشه، خود حاج‌رضا هم که در صحرا نباشه، بالاخره بقیه هستن همسایه‌اش هست. آن‌وقت دزد کمتر جرئت می‌کنه بیاد».
از کنار زمین حاج‌حسن که رد می‌شویم، پته یک قالیچه پوسیده را کنار می‌زند و می‌گوید: «حج خانم الان کار ما به جایی رسیده که باید اینها را از زمین دربیاریم و بفروشیم که اموراتمان بگذره». می‌پرسم چیست؟ می‌گوید ریشه شیرین‌بیان است و پشت‌بندش هم می‌گوید: «آب که نباشه، اینها هم دیگه نیست...». حرف‌هایش سوز دارد. می‌گوید: «جمعه به جمعه نوه‌هامان میان خونه ما. باید خجالتشون رو بکشیم چیزی نداریم جلوشون در بیاییم. این‌طور شدیم، این‌طور نبودیم‌ها. از بی‌عدالتی این‌طورمان کردند». اشاره می‌کند به زمین‌های بایر‌شده و ادامه می‌دهد: «هرچه درخت آن دورهاست خشک شده. اینها میوه داشته، صاحبش از محل آن درآمد و زندگی داشته».
در میان آن‌همه زمین خشک چشمم به یک محدوده کوچک درختکاری‌شده می‌افتد. می‌گویم آب این را چطور تأمین می‌کنید، می‌گوید: «آبش را از اداره آب و فاضلاب ورزنه خریده‌‍‌ایم. برای هر تانکر ۹۰ هزار تومان پول داده‌ام».
وسط برخی مزارع استخرهای آب می‌بینم. می‌پرسم این آب از کجا آمده؟ حاج‌رضا می‌گوید: «این آب شور شوره. نمی‌شه با آن چیزی کاشت؛ اما از درد مجبوری از آن استفاده می‌کنیم». می‌گوید: «زن‌وبچه من چشمشان را روی دار قالی گذاشتن. شل و کور شدن و قالی بافتن. ما قالی‌ها را فروختیم و زمین خریدیم؛ اما حالا زمین‌ها کویر شده. ما زندگی نمی‌کنیم. زندگی کجا بود».
وسط میدان شهر جوانی کنار پیرمردها ایستاده. می‌گوید: «زن و بچه‌ام خانه‌اند؛ اما یک لقمه نان در خانه ندارم. من به جای اینکه الان سر زمین کشاورزی‌ام باشم، باید بیایم کنار پیرمردها بنشینم. کسر و عارم نیست، جای پدرم هستن؛ اما من الان باید سر کار باشم. جوان‌هایمان همه معتاد شدن». دست‌آخر هم می‌گوید: «من سند سیم و سرب دارم. مالکم و زمین دارم؛ اما الان باید بروم معدن زباله کار کنم. ضایعات جمع کنم و بفروشم تا درآمدی داشته باشم...».
ماه‌هاست تراکتورهایشان را کنار جاده ورودی ورزنه قطار کرده‌اند. شب تا صبح هم آنجا نوبتی نگهبانی می‌دهند. از مقابل تراکتورها که رد می‌شویم، هر کشاورزی تراکتور خودش را شناسایی و معرفی می‌کند و می‌گوید این تراکتور من است. یک‌تنه درخت کهنسال را که از بی‌آبی خشکیده، آورده‌اند و کنار تراکتورها لب جاده کاشته‌اند، آن هم به نشانه اعتراض. یک پارچه نوشته هم نصب کرده و رویش نوشته‌اند: «محل تحصن حقابه‌داران زاینده‌رود». «جفا به حقابه‌داران زاینده‌رود» همان‌جا هم میزی گذاشته‌اند و تکه‌فرشی روی آن پهن کرده‌اند که حالا پر از گردوخاک شده. رویش هفت‌سین نوروزی چیده بودند که تقریبا چیزی از آن باقی نمانده....
دو جوان ورزنه‌ای بین دو تراکتور سایه‌بان زده‌اند و نشسته‌اند به گپ‌و‌گفت. حاج‌حسن به آنها اشاره می‌کند و می‌گوید: «اینها دوقلو هستن خانم مهندس». بعد هم به آنها می‌گوید: «دستتان را نشان خانم مهندس بدید». کف دست‌هایشان زمخت و زبر است، با پینه‌های بزرگ شکاف‌خورده.
حاج‌حسن می‌گوید: «این دست جوان کشاورز ماست. دست جوان ۳۰ساله نباید این‌طور باشه. از بدبختی این‌طور شده. بعد به ما می‌گویند اخلالگریم (اِخلاقگر تلفظ می‌کند). نباید این حرف را می‌زدن. مگه ما چه می‌خوایم».
اعتراض کشاورزان شرق اصفهان از چند سال پیش آغاز شده؛ اما در ماه‌های اخیر شدت بیشتری گرفته است. هم‌زمان با آغاز خشک‌سالی‌های دوره‌ای زاینده‌رود، کشت و کار آنها که تنها شغل و منبع درآمدی‌شان بود، هم به حالت تعلیق درآمده است. تنها کاری که در این سال‌ها انجام می‌شد، این بود که هنگام آبیاری کشت پاییزه و بهاره کمی آب در رودخانه روان می‌شد تا چیزی از آن هم به حقابه‌داران شرق رودخانه برسد. اتفاقی که در سال آبی جاری نیفتاد و همین حداقل آب هم به شرق اصفها نرسید. آنها نگران‌اند که این وضعیت ادامه‌دار شود و سال آینده هم آبی در بساط نباشد.
آب را ناجوانمردانه در بالادست می‌برند
عبدالحسین میرمیران‌ورزنه، حقوق‌دان و عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزان شهرستان اصفهان است. روزی که با او قرار گفت‌وگو داشتم، از قضا با نمایندگان اصفهان هم درباره همین ماجرای آب جلسه داشت. با او درباره وضعیت فعلی کشاورزان شرق اصفهان و اینکه نتایج رایزنی‌ها با دولت برای تأمین سهم آب آنها به کجا رسیده است، گفت‌وگو کردیم.
* رودخانه سال‌هاست خشک شده؛ اما علت اینکه امسال ما شاهد افزایش اعتراضات کشاورزان شرق اصفهان بودیم، چیست؟
- سال آبی از اول مهر شروع می‌شود تا مهر سال بعد. در سال آبی ۹۶-۹۷، بارندگی خیلی کم بود. به طور طبیعی باید این موقع هزارو ۳۰۰ تا هزارو ۴۰۰ میلی‌متر بارندگی در کوهرنگ می‌داشتیم؛ اما به ۶۰۰ میلی‌متر نرسیده است؛ یعنی ۴۰ تا ۵۰ درصد عقب هستیم. در این سال آبی کشاورزان باید سهم آب پاییزه خود را دریافت می‌کردند تا کشت انجام دهند و دو ماه دیگر به برداشت برسند؛ اما این آب نبود تا در اختیار کشاورز قرار گیرد. امسال هم چون بارندگی کم شده، نگرانی از این وجود دارد که سال آینده هم آبی نباشد. از این نظر است که کشاورزان به شدت نگران‌اند؛ چون دو سال پیاپی بدون آب و کشت و کار آنها را دچار بحران می‌کند.
* یعنی سال‌های قبل این سهم داده می‌شد؟
- در سه یا چهار سال گذشته حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد حقابه کشاورز پرداخت می‌شد؛ اما امسال این میزان به صفر رسید. سال آینده هم اگر دولت نتواند ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب پشت سد نگه دارد، این نگرانی تشدید می‌شود.
* آیا بررسی شده که چه تعداد کشاورز و خانوار درگیر مسئله آب در اصفهان هستند و آیا ماجرا فقط بحران معیشت خود کشاورزان است یا مسائل دیگری هم در پی دارد؟
- حدود ۳۰۰ هزار نفر جمعیت کشاورزان شرق اصفهان مستقیم و غیرمستقیم به علت وضعیت آب دچار بحران شده‌اند. اما ماجرا فقط به کشاورزی و کشاورزان محدود نیست. الان محیط زیست اصفهان و پیشروی کویر و نشست زمین در خطر است. کشاورزان درواقع نخستین قشری هستند که در تیررس آسیب بحران بی‌آبی قرار گرفته‌اند. بحران کم‌آبی چیزی نیست که دفعتا ایجاد شده باشد. برداشت‌های بی‌رویه در بالادست و پایین‌دست سد باعث این بحران شده است. این بحران ایستا نیست. الان به غرب اصفهان هم کشیده شده است. حتی در بخش بالادست لنجانات هم مشکل آب وجود دارد.
بحثی وجود دارد مبنی بر اینکه کشت محصولات آب‌بر مانند برنج یا هندوانه در سال‌های گذشته یکی از عوامل بحران امروز است.
این مسئله موضوع اشتباهی است که مطرح می‌کنند. شاید زمانی آمار می‌دادند که سطح زیر کشت برنج در اصفهان به ۳۰ هزار هکتار رسیده بود اما الان زیر چهار تا پنج هزار هکتار است که آن هم در بالادست لنجانات است و در آن شرایط و اراضی اقلیمی بهترین کشت همان برنج است چون اراضی کوچک است و آبی که مصرف می‌شود دومرتبه به علت خاصیت طبیعی رودخانه به رودخانه بازمی‌گردد.
* یعنی ما در شرق اصفهان این بحث برنج‌کاری را اصلا نداریم.
- این فقط یک دستاویز است. یک اصفهان‌ستیزی در اصفهان شکل گرفته و کسی به فکر نیست. بهترین کار برای خراب‌کردن اصفهان نابودکردن زاینده‌رود بود.
* به نظر شما مشکل خشک‌سالی زاینده‌رود تا چه اندازه به بحث کاهش بارش مربوط است و تا چه اندازه مدیریت اشتباه حوضه آبی؟
- من مستند و با عدد و رقم با شما صحبت می‌کنم. در سال آبی گذشته، ما هزارو ۳۵۰ میلی‌متر بارندگی در سرچشمه‌های کوهرنگ داشته‌ایم و سال قبل هزارو ۶۰۰ میلی‌متر و سال قبل‌تر هزارو ۲۵۰ میلی‌متر. متوسط آمار بارش ۴۰ سال گذشته در کوهرنگ هم هزارو ۲۰۰ تا هزارو ۴۰۰ میلی‌متر بوده است. حالا خودتان ببینید که بارش در بحران فعلی تأثیر داشته یا نداشته است؟ اینها دیگر عدد و رقم است. قابل‌توجیه‌کردن نیست. اتفاقی که افتاده این است که دولت حدود حداقل ۹۰۰ میلیون مترمکعب تعهدات در حوضه زاینده‌رود دارد. تأمین آب شرب و صنعت با دولت است. آبی که برخی مناطق فروخته است هم جزء تعهدات دولت است. اما نتوانسته این میزان آب تولید کند و در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد. نزدیک ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب فروخته اما نمی‌تواند تأمینش کند. شهر اصفهان و شهرستان‌های اطرافش حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد. صنایع حدود صد میلیون مترمکعب. صد میلیون مترمکعب آب به یزد می‌رود. البته می‌گویند آن را کم کرده‌ایم و به ۶۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب رسانده‌ایم. اینها همه تعهداتی است که دولت برای خودش ایجاد کرده و حدود هزارو ۴۰۰ تا هزارو ۵۰۰ میلیون مترمکعب در سال می‌شود. این تعهدات به مرور زمان ایجاد شده است. طبق قوانین و مصوبات آب طبیعی زاینده‌رود و تونل اول کوهرنگ متعلق به کشاورز حقابه‌دار است. متوسط آورد سالانه رودخانه حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب بوده است. ۳۰۰ میلیون مترمکعب آورد تونل اول کوهرنگ بوده است. یعنی حدود هزارو ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب حقابه‌دار قدیمی زاینده‌رود است. آب‌هایی که دولت آورده. تونل دوم کوهرنگ و چشمه کوهرنگ و خدنگستان ۳۸۰ میلیون مترمکعب ظرفیت اسمی‌اش است که هیچ‌وقت تأمین نمی‌شود. هیچ‌چیز آب چشمه لنگان و خدنگستان به پشت سد زاینده‌رود نمی‌رسد. همین الان که ما با هم صحبت می‌کنیم آمار رسمی به ما می‌دهند که در بالادست زاینده‌رود، حداقل هفت تا هشت مترمکعب در ثانیه آب برداشت می‌شود. درحالی که الان فصلی است که درخت آب چندانی لازم ندارد.
* پس الان سهم حقابه‌دار شرق اصفهان کجا مصرف می‌شود؟
- در شرب مصرف می‌شود. در خود چهارمحال بیش از ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌شود. رودخانه زاینده‌رود به خاطر خاصیت طبیعی‌اش هر قطره آبی که در بالادست فرود آید و حرکت کند، دوونیم بار خودش را در طول حوضه نشان می‌دهد. برداشتن مثلا ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در بالادست به منزله نابودشدن یک‌ونیم‌میلیارد آب است که از حوضه گرفته می‌شود.
* شما امروز با نمایندگان اصفهان در مجلس هم جلسه داشتید. نتیجه چه بود؟
- از این جلسات زیاد داشتیم (با تلخند) امیدواریم جدی‌تر برخورد کنند. امیدواریم با این اعتراضات اخیر کشاورزان، مسئولان متوجه شوند. تا حالا که چیزی ندیده‌ایم.
* الان وضعیت معیشت کشاورزان چگونه است؟ آیا امکانات جایگزینی برای معیشت دارند؟ آیا باید زودتر پیش‌بینی اشتغال‌های جایگزین می‌شده؟
- اصلا راجع به شغل جایگزین نباید فکر کرد. حقابه زاینده‌رود نه تنها درآمد کشاورز است، نه تنها شغل اوست، بلکه همه دارایی اوست. آن زندگی و ملک و زمین او سرمایه اوست. بنابراین سرمایه کشاورز نابود شده. نه‌تنها شغلی ندارد بلکه سرمایه او هم بی‌ارزش شده؛ اگر کسی بخواهد جبران کند باید اراضی کشاورزان را قیمت کند که قبلا چه قیمتی داشته و الان چه قیمتی دارد. اگر توانست آن را پرداخت کند بحث جبران صحیح است.
* چه شد که در بالادست آب این‌طور بی‌رویه در حال مصرف است. چه شد که این مدیریت یکپارچه بر زاینده‌رود که می‌توانست و باید سهم متناسب به هر حقابه‌دار بدهد از بین رفت؟
- تا سال ۸۳ مدیریت آب حوضه آبریز زاینده‌رود واحد بود؛ یعنی آب منطقه‌ای اصفهان و چهارمحال یکی بود، اما آن سال مدیریت استانی شد. مصوبه‌ای کارشناسی‌نشده در دولت پیشین باعث این تفکیک شد. مانند اتومبیلی که دو فرمان دو راننده و دو سیستم کنترل پیدا کند. حوضه زاینده‌رود یک نظام و سازمانی از قدیم داشت به اسم طومار شیخ بهایی. در شروع طومار اشاره شده که برخی اختلافات در بالادست و پایین‌دست وجود دارد. در سازمان تقسیم آب زاینده‌رود یک بازنگری شده است. مستندات اخیر منتشرشده نشان می‌دهد سابقه این تقسیمات به هزار سال پیش‌تر بازمی‌گردد. دستورات حکام هست که به این شیوه پایبند باشید. آن طومار نه‌تنها سهم‌ها بلکه سامان اداره و کنترل آب را هم مشخص کرده بود. تا اواخر دهه ۴۰ این نظم و انضباط تقریبا رعایت می‌شد، اما بعد از آن به سمت دولتی‌شدن رفت و بعد از انقلاب هم تشدید شد. عامل اصلی که به زاینده‌رود ضربه زده ایجاد نهرهای جدید و پمپاژ از رودخانه است. قواعد قدیمی چنین اجازه‌ای نمی‌داد، اما در سال‌های اخیر انواع غارت‌ها و حملات به زاینده‌رود رخ داده است که صراحتا خلاف مواد قانونی و قانون مدنی است. ماده ۱۵۸ و ۱۵۹ قانون مدنی صراحتا می‌گوید کسی در بالادست رودخانه حق برداشت آب ندارد، درصورتی‌که بخواهد ضرری متوجه پایین‌دست کند.
* صنایع تا چه حد مقصر وضع موجود هستند؟ چون یک بحثی هم وجود دارد که علت نرسیدن آب به پایین‌دست سهمی است که صنایع می‌برند.
- صنایع مؤثر هستند. یکی برداشت مستقیم که عدد قابل‌توجهی است و دوم جمعیتی که از استان‌های دیگر جذب این صنایع شده‌اند و این جمعیت هم بالاخره به انحای مختلف باعث افزایش مصرف آب می‌شود.
نکته دیگر اینکه این صنایع بزرگ اصولا صنایع ملی‌اند، از یک سو باعث اشتغال همان جمعیت مهاجر از استان‌های دیگر شده و از سویی دیگر درآمدش وارد خزانه کل کشور می‌شود، یعنی سودش به کل کشور می‌رسد.
بله. آن دو صنعت اصلی فولاد، اما زیرمجموعه آنها هم هزاران کارگاه کوچک و بزرگ وجود دارد که جمعیت را به سمت اصفهان کشانده و مصرف آب را بالا برده است
* یک استدلال که مطرح می‌شود این است که اگر آب به کشاورزان پایین‌دست اصفهان نمی‌رسد، مقصرش مدیریت اصفهان است که با ایجاد و احداث صنایع باعث کاسته‌شدن از سهم آب آن کشاورز شده است.
- آبی که صنایع اصفهان مصرف می‌کنند طبق آمارهای رسمی حداکثر صد میلیون مترمکعب است. مشکل اصلی در بالادست و مصرف بی‌رویه آب است. چه در بالادست خود اصفهان چه در چهارمحال‌و‌بختیاری. منابع تأمین آب زاینده‌رود نسبت به مصارفی که برایش تعیین شده دچار کمبود است. سالی حداقل ۹۰۰میلیون مترمکعب کمبود دارد. بحث دیگر این است که در بالادست بی‌حساب‌و‌کتاب و با زیرپاگذاشتن قانون آب مصرف می‌شود.
قاعده باید این باشد که همین آب محدود هم باید در همه مسیر به نسبت مصرف تخصیص داده شود.
اما برعکس است، آب را در بالادست ناجوانمردانه مصرف می‌کنند.
* آیا نمی‌شود تعاملی بین کشاورزان پایین‌دست و بالادست صورت گیرد؟ مثلا کشاورزان بالادست به پایین‌دست بیایند و وضعیت آنها را ببینند.
- من اشاره کردم که تا دهه ۴۰ خود کشاورزان براساس سیستم مادی‌سالار و سرجوب مصرف آب رودخانه را مدیریت و کنترل می‌کردند. افرادی را تعیین می‌کردند که این نظارت را انجام می‌دادند اما این تبدیل شد به سازمان آب منطقه‌ای که کل کارمندانش شاید ۵۰۰ نفر نباشند که آنها هم پشت میز می‌نشینند، کسانی نیستند که دنبال رودخانه راه بروند.
* پس مشکل آب از زمانی ایجاد شد که دولتی شد.
- بله دقیقا. پاییز ۹۵ با تلاش صنف کشاورزان قراردادی بسته شد و صنف کشاورزی اصفهان مدیر طرح رودخانه زاینده‌رود شد و تقریبا جانشین آب منطقه‌ای و وزارت نیرو برای اداره آب در مسیر شد، اما خب این کار هزینه داشت و هزینه آن هم کامل تأمین نشد، اما کارهای خوبی در این یک‌سال‌ونیم انجام شده و ساماندهی رودخانه کمی جلو رفته و امیدواریم با جدیت جلو برود. یکی از راه‌های دیگر برای جلوگیری از بدترشدن وضعیت این است که از بارگذاری جدید در بالادست جلوگیری شود. همین الان از حوضه ورشکسته آبریز زاینده‌رود طرحی به نام بین - بروجرد در حال اجراست که قرار است آب به سمت حوضه پرآب کارون برده شود که یک کار عجیب و غیرکارشناسی است.
* پیش‌بینی شما از وضعیت اعتراض کشاورزان شرق اصفهان چیست؟
- از سر استیصال اعتراض می‌کنند. دنبال گمشده خودشان می‌گردند. کسی باید به آنها پاسخ‌گو باشد. از همه مسیرهای قانونی هم رفته است. صنف تشکیل داده‌اند. صنف همه مسیرهای قانونی را رفته، اما پاسخی نگرفته است.
* طرح‌های انتقال آب تا چه حد می‌تواند بحران زاینده‌رود را حل کند؟ گویا مخالفانی هم دارد.
- تونل اول کوهرنگ که دهه ۳۰ ساخته شده، حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آورد اسمی دارد. تونل دوم کوهرنگ که دهه ۶۰ ایجاد شد حدود ۲۵۰میلیون مترمکعب آورد اسمی دارد و چشمه لنگان و خدنگستان هم ۱۳۰میلیون مترمکعب آورد، اسمی دارند که سرجمع آنها حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌شود. تونل سوم کوهرنگ اما الان سال‌هاست که به‌خاطر برخی اعتراض‌ها رها شده است و از آن استفاده نمی‌شود. تونل ساخته شده، اما سد آن زمین مانده است. آورد اسمی آن را ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال اعلام کرده بودند. طرح تونل انتقال آبی به نام بهشت‌آباد را داشتیم که آورد اسمی آن هم حدود هزارو صدمیلیون مترمکعب اعلام شده بود؛ اما به‌تدریج کم کردند و به ۵۷۰ میلیون مترمکعب رسیده. قرار است از حوضه دز و کارون آب منتقل کند. آن آبی که الان به حوضه زاینده‌رود منتقل می‌شود سرجمع ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال است. این دو طرح جدید هم اگر اجرائی شود سرجمع شاید ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب اضافه کند. هرکدام از این ۸۰۰ میلیون مترمکعب‌ها حدود سه درصد از آورد حوضه کارون و دز است، یعنی این هم اعتراض و مخالفت صرفا برای شش تا هفت درصد! درحالی که متوجه نیستند که مسئله زاینده‌رود یک مسئله ملی است و فقط به استان اصفهان ربط ندارد.
