نوید شکراللهی دنیای اقتصاد: این هفته در حالی که قطارهای مسافربری تبریز - وان همراه با ادعای تبلیغ «تبریز ۲۰۱۸» و جذب بیشتر گردشگر به این شهر با نرخی نسبتا ارزان مجددا آغاز به‌کار کرد وب‌سایت «المانیتور» در گزارشی به این موضوع واکنش نشان داد و در تضاد با ادعای مطرح شده، از آن بیشتر به‌عنوان ابزاری برای احیا و زنده نگاه داشتن صنعت گردشگری در ترکیه یاد کرده است.
صاحب‌نظران بر این باورند استانداردهای زیرساختی و بازاریابی برای جذب گردشگر بین دو شهر وان و تبریز تفاوت بسیار دارد و به سبب همین تفاوت است که ترکیه موفق شده در شهر کوچک و مرزی خود سالانه تنها بیش از ۵۰۰ هزار گردشگر ایرانی را پذیرش کند. بنابراین هرچند راه‌اندازی خطوط حمل‌ونقل بین‌المللی اقدامی زیرساختی و ضروری تلقی می‌شود، گردشگری تبریز نباید برای جذب بیشتر گردشگر به مسیر تازه راه‌اندازی شده دلخوش کند و چاره‌ای همسو با ذائقه گردشگران خارجی در حوزه‌های زیرساختی و بازاریابی توریستی بیندیشد. در همین خصوص و در آخرین تحلیل، «المانتیور» نیز به موضوع بازگشایی خط راه‌آهن میان تبریز و وان پرداخته و تصریح کرده به‌رغم آنکه ترکیه نیز همچون ایران با نوسانات ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کند و این موضوع باعث کاهش درآمدهای ارزی این کشور از بخش گردشگری شده است، اما ایران به‌کمک صنعت توریسم ترکیه آمده و گردشگران ایرانی همچنان مشتاقانه به شهر کوچک وان سفر کرده و در آنجا خرج می‌کنند.
توریسم ترکیه در نوسان
«المانیتور» در یکی از گزارش‌های اخیر خود بر اوضاع و احوال صنعت گردشگری در ترکیه تمرکز و تحلیل کرده که این روزها نفس این حوزه اقتصادی در این کشور گرفته شده است. «المانیتور» بر این باور است که بیش از دیگر عوامل منفی جذب گردشگر در سال‌های اخیر برای ترکیه همچون کودتای نافرجام و حملات تروریستی داعش در سال ۲۰۱۶ و در خاک این کشور، تحولات و نوسانات ارزی داخلی درآمد این کشور از بخش گردشگری را تحت‌الشعاع قرار داده است. به همین منظور، عملکرد اقتصاد گردشگری این کشور در بازه ده‌ساله میان سال ۲۰۰۸ و سال ۲۰۱۷ بررسی شده است. همسایه غربی ایران در سال ۲۰۰۸ موفق شد نزدیک به ۳۱ میلیون گردشگر خارجی را جذب کند و با پذیرایی از آنها ۲۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی کسب کند. در آن سال هر دلار آمریکا به نرخ ۱۴/ ۱ لیر ترکیه مبادله می‌شد و به‌طور میانگین هر گردشگر خارجی در سفر خود به این کشور ۸۲۰ دلار هزینه می‌کرد. طی سال‌های بعد ترکیه روند روبه‌رشد خود را ادامه می‌داد و به‌دستاوردهای قابل توجهی در توسعه صنعت گردشگری خود می‌رسید.
در سال ۲۰۱۵ ترکیه میزبان بیش از ۴۱ میلیون گردشگر خارجی بود که درآمد ارزی حاصل از میزبانی آنان از ۳۱ میلیارد دلار عبور می‌کرد. اما ورق برگشت و مجموعه حوادث منتهی به سال ۲۰۱۶ از جمله کودتای ناموفق، حملات تروریستی و افزایش بی‌سابقه سطح تنش میان این کشور و روسیه که تعداد قابل توجهی گردشگر به ترکیه می‌فرستاد، اوضاع را برای صنعت گردشگری ترکیه وخیم کرد. مجموعه تحولات رقم‌خورده موجب شد این کشور در سال ۲۰۱۶ و در اوج رکود صنعت گردشگری خود، تنها میزبان ۳۱ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر باشد؛ یعنی تنها اندکی بیشتر از تعداد گردشگران ورودی به این کشور در سال ۲۰۰۸. اما از آنجا که طی این بازه ارزش پول ترکیه به‌مقدار قابل توجهی در مقابل دلار آمریکا افت پیدا کرده بود، درآمد ارزی حاصل از گردشگری در این کشور در سال ۲۰۱۶ به ۲۲ میلیارد دلار، رقمی نگران‌کننده برای مسوولان این کشور، نزول کرد. بر همین مبنا است که «المانتیور» تحلیل می‌کند ترکیه به‌نسبت روزهای اوج خود، اوضاع گردشگری‌اش روبه‌راه نیست. از همین رو، سیاستمداران ترکیه‌ای که توسعه یکی از مهم‌ترین المان‌های تولید ناخالص داخلی خود را در خطر می‌بینند، به هر ترتیبی به بازاریابی برای مقاصد گردشگری خود در جوامع هدف خاص و منحصر به‌فرد مشغول شده‌اند.
عاملان رشد گردشگری ترکیه
یکی از مظاهر ثمربخشی سیاست جدید ترکیه در بازاریابی تخصصی و جذب گردشگر، در آمارهای ورود گردشگر به شهر «وان» نمود یافته است. ترکیه در سال ۲۰۱۷ و یک سال پس از رکود بزرگ گردشگری خود در ۲۰۱۶، موفق به جذب ۳۲ میلیون و ۴۱۰ هزار گردشگر شد که از این میان ۲ میلیون و ۵۰۲ هزار نفر ایرانی بودند. با این رقم، حضور گردشگران ایرانی در ترکیه با رشدی ۵۰ درصدی نسبت به سال قبل از آن رکوردشکن شد و ایران در رتبه سوم برترین مبدا گردشگران مسافر ترکیه جای گرفت. تحلیلگران با استناد به آمار، بخش قابل توجهی از دلایل این رکوردزنی و احیای گردشگری در ترکیه را متوجه موج بی‌سابقه سفر ایرانیان به «وان» می‌دانند؛ شهری که فاصله نزدیکی با مرز ایران دارد و در سال‌های اخیر با اقبال بی‌سابقه و فزاینده گردشگران ایرانی که قریب به‌اتفاق گردشگران ورودی به این شهر را تشکیل می‌دهند، مواجه شده است.
این شهر در سال ۲۰۱۵ تنها میزبان ۱۴۵ هزار و ۴۶۱ ایرانی بود؛ اما با رشدی خیره‌کننده این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۴۲۴ هزار و ۴۳۲ نفر رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۱۸ نیز از مرز ۵۰۰ هزار نفر عبور کند. شکوفایی گردشگری وان که کمک قابل توجهی به شکوفایی گردشگری ترکیه کرده و می‌کند، حاصل بازاریابی منسجم مسوولان گردشگری ترکیه و مدیریت شهری گردشگری‌محور وان است. در ایام تعطیلات ایران پیاده‌روهای وان مملو از جمعیت گردشگران ایرانی می‌شود و بعضا از تعداد ساکنان محلی آن نیز پیشی می‌گیرد و این همه نتیجه اقداماتی همچون توسعه ارائه خدمات به زبان فارسی و توجه به سلیقه گردشگر ایرانی در این شهر است.
رشد چشمگیر حضور گردشگران ایرانی در وان و ترکیه به‌میزانی بوده که پربیراه نیست اگر رشد سالانه گردشگری ترکیه در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ را تماما ناشی از سفر ایرانیان بدانیم. در این بازه یک‌ساله حدود یک میلیون نفر به تعداد گردشگران ۳۱ میلیون نفری ترکیه افزوده شد که تقریبا برابر با تعداد افزایش در گردشگران ایرانی مسافر ترکیه در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ است. این همه درحالی است که ایران با برخورداری از ظرفیت‌های گسترده خود در جذب گردشگر و خصوصا کشورهای همسایه خود، مطابق با آخرین آمار موجود و در سال ۱۳۹۵ شمسی، تنها حدود ۴۱۵ هزار گردشگر ترکیه‌ای را برای سفر به کشور جذب کرده است؛ رقمی کمتر از تعداد گردشگران سالانه ایرانی در شهر کوچک وان!
بهنام تبریز، به‌کام وان
حال و با این اوصاف، در این هفته که خبر بازگشایی مجدد مسیر ریلی تبریز - وان با هزینه بلیت ۱۱ یورو منتشر شد، این ادعا از طرف مسوولان استانی آذربایجان شرقی و گردشگری کشور مطرح شده است که این اقدام در راستای رونق بخشیدن به گردشگری کشور و به‌خصوص تبریز و به‌جهت تبلیغ رویداد «تبریز ۲۰۱۸» و سیاست‌گذاری‌های شکل‌گرفته حول آن است؛ امری که کارشناسان باتوجه به شکاف عمیق تراز کنونی گردشگری ایران و ترکیه در آن تردید دارند و «المانتیور» نیز در گزارش خود بر آن به‌عنوان اقدامی برای شکوفایی هرچه بیشتر گردشگری وان تاکید کرده است.
«المانیتور» تحلیل کرده است درحالی پس از ۳ سال قطار تبریز - وان مجددا مشغول به فعالیت می‌شود که در سراسر شهر وان تابلوها و نشانه‌های فارسی به چشم می‌خورد و برعکس تبریز، این شهر برای پذیرش گردشگران همسایه آمادگی کامل دارد. از همین رو است که صنعت آسیبب‌دیده گردشگری ترکیه در حال احیا و جان‌گیری دوباره از طریق گردشگران همسایه خود است. به‌نظر می‌رسد هرچند توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل امری مثبت است، اما نباید در خوانش آن دچار اشتباه شد. آنچه مسلم است با راه‌اندازی مجدد مسیر ریلی تبریز - وان، گردشگری ترکیه بیشتر از ایران سود خواهد برد و مسوولان در صورتی که برای توسعه گردشگری در آذربایجان شرقی هدف‌گذاری کرده‌اند، باید با الهام گرفتن از الگوی توسعه گردشگری در وان بازاریابی منسجم و هدفمند و همچنین توسعه زیرساخت‌های پذیرش گردشگر را در دستورکار خود قرار دهند.
