1-اعتبار اجتماعی اصلاح طلبان کاهش یافته است. این البته نه آنچنان که برخی نیروهای سیاسی رقیب (به خصوص سرنگونی طلبان مدعی اند) به معنای پایان عمر این جناح سیاسی است و نه آن گونه که بعضی خوش باوارن تصور می کنند دوباره آب رفته تماما به جوی بازخواهد گشت. اصلاح طلبان بخشی از نیروهای سیاسی- اجتماعی در ایران بوده و هستند. هر چند بنا به دوپینگ شرایط قدرت، در جایگاهی بالاتر از واقعیت وجودی شان قرار گرفته اند.

2-بزرگترین ضربه به اصلاح طلبان را دولت دوم روحانی زده است. این ضربه حتی مهم تر از غلبه صدای جناح محافظه کار در اردوگاه اصلاح طلبان در چند سال اخیر و یا دست بالا یافتن آنها در شورا و تشکل پیرامون سیدمحمد خاتمی است. اگر روحانی ناگهان فرمان به راست نمی پیچید و دستاوردهایی چند قابل اعتنا داشت و یا لااقل به مقاومت گفتمانی متناوب اما مستمر در برابر جریان بیت قدرت (موسوم به دولت پنهان یا موازی) و بازندگان انتخابات می پرداخت، این قدر نمی توانست به اعتبار اصلاح طلبان ضربه بزند.

3-همزمان با مخالفت راس هرم سیاسی با استحکام و تداوم برجام از طریق ارتباطات اقتصادی گسترده با همه شرکتها و کشورهای جهان و به خصوص آمریکا و تکمیل آن با برجام های 2 و 3 و پس از روی کار آمدن جریان ناهنجار ترامپ در آمریکا؛ حسن روحانی سریک دوراهی بزرگ قرار گرفت. یا باید بر رویکرد تعاملی اش در سیاست خارجی که در انتخابات از مردم رای گرفته بود تاکید می کرد و یا به سمت سیاست بیت می رفت. او همچون دیگر چرخش هایش در این عرصه نیز به سمت جریان مقابل رفت. بدلایلی که باید دوباره واکاوید.

3-جریان تندروی خطرناک و ماجراجوی متکی به بیت قدرت که در انتخاباتی که بخش غالبی از طیف متکثر اصلاح طلبان و متحدان شان از حسن روحانی (که با زرنگی توانسته بود با دادن شعارهای مطابق میل اینان دل شان را بدست آورد) حمایت کردند؛ شکست خورده؛ هنوز ناامید نشده است. آنها سوار بر موج نارضایتی اقتصادی بدنبال ریاست جمهوری و سپس رهبری ابراهیم رئیسی بودند (و هستند). مشکلات روزافزون اقتصادی کشور(بدنبال سوء مدیریت اقتصادی و راست روی سیاسی دولت روحانی و حاکم شدن خط بیت قدرت بر سیاست خارجی و در پی خروج دولت ناهنجار ترامپ از برجام) که به اعتراضات گسترده اقشار کم درآمد نیز انجامید این جریان افراطی را دوباره به فکراحیای رویای سیاسی اش جهت موج سواری برنارضایتی های اقتصادی برای به چنگ آوردن قدرت دولت انداخته است.

4-این جریان که سابقه کودتای انتخاباتی 88 را در پرونده دارد با هراس و درس گیری از جنبش سبز در انتخابات 96 سعی کرد با جنجال و عوامفریبی تبلیغاتی این بار از طریق صندوق رای روحانی را شکست دهد. اما وعده های ویرانگر و اغواکننده چند برابر کردن یارانه ها حتی در استانهای شدیدا محروم کشور کسی را نفریفت. برخی قرائن نشان می دهد آنها هنوز ناامید نشده و مانند کودتاگران در مقطع 25 مرداد 1332 دو باره فکر می کنند می توانند عملیاتشان را این بار با استفاده از آثار مخرب فساد ساختاری و سوءمدیریت اقتصادی و تحریم های اقتصادی برای جامعه نگران شده، در شکل تازه ای تکرار کنند.

5-این جریان نیاز به تایید راس هرم سیاسی و همراهی دیگر شرکای خود از جمله روحانیت و دیگر نیروهای جریان موسوم به اصول گرا دارد. راس هرم سیاسی اما تاکنون با این پروژه ماجراجویانه موافقت نکرده زیرا نیازی به برکناری دولت روحانی نمی بیند. از قضا دولت روحانی می تواند روکشی برای سیاستهای بیت قدرت باشد و بلاگردانی که همه مشکلات را به گردنش انداخت و اگر در سیاست خارجی قرار عقب نشینی مجددی باشد بتوان به اسم او تمام کرد. ناشی گری جریان افراطی در حمله به مراجع و حوزه علمیه در تجمع اخیر در قم (ناشی از غرور و قلدری به خاطر نزدیکی که با بیت قدرت دارند) جهت مرعوب کردن آنها فعلا مثل بعضی حرکات قبلی شان نتیجه عکس داده است! اما تهدید رئیس جمهور به استخر فرح و نوشته روی چوب این پلاکارد دم خروس مهمی بود که بیرون زد.

6-مشکل اصلی اکثریت مردم ایران اقتصادی است. اما همگان می دانند که راه حلش سیاسی است و کلیدش برخلاف دولت در جیب بیت قدرت است. تغییر افراد(مدیران اجرایی) به جای تغییر سیاست ها و بگیر و ببند قضایی راه به جایی نمی برد. اما می تواند آدرس های اشتباهی باشد و یا دفع الوقت ها و دست و پا زدن هایی زیر سقف تحمل نظام (بیت قدرت). برکناری دو وزیر در مدتی کوتاه نشانی از این رویکرد و قربانی کردن معلول ها به جای برخورد با علت های اصلی و انجام رفرمها و معالجات سطحی به جای جراحی های عمقی داشت.

7- اگر مشکلات اقتصادی و به تبع آن نارضایتی ها و اعتراضات مردمی تداوم و گسترش یابد رویکرد مبتنی بر دادن آدرس های اشتباه و قربانی کردن معلول ها به جای علت ها می تواند ادامه و ارتقاء یابد و حتی به دولت روحانی برسد. این همان نقطه ای است که جریان ماجراجو و مشکوک (به نفوذ عوامل اسرائیلی در میان آنان) یک بار در آن شکست خورده اما شاید هوس قمار دیگری در همان مسیر را داشته باشد. در این نقطه شاید دیگر رهبر نیز چیزی برای قربانی کردن برای توجیه مشکلاتی که مستقیما از سیاستهای او ناشی شده نداشته و بناچار به برکناری دولت حسن روحانی توسط مجلسی که فرصت طلبی در آن رو به رشد است، تن دهد. از او به یک اشارت از جریان افراطی به سر دویدن. فرصت طلبان مجلس (حتی از میان کسانی که به نام اصلاح طلبی رای گرفته و در استیضاح وزیر اقتصاد خودی نشان دادند) نیز برای فرار از فشارهای پایگاه رای شان در اعتراض به مشکلات اقتصادی و یا برای سهیم شدن در خوان قدرت در این راستا همکاری خواهند کرد. دیگران هم در برابر نارضایتی به حق و دامن گستر و خطرناک اجتماعی آچمز خواهند شد. در چنین شرایط فرضی دولت روحانی نیز بنا به دلایل متعدد جایی برای دفاع برای کسی باقی نخواهد گذاشت و قربانی خواهد شد. حامیان سرسخت و چشم بسته و توجیه گر دولت روحانی که تا چندی پیش نمی پذیرفتند دولت روحانی راست روی کرده نیز این روزها سخن به نقد و گاه ناسزا گشوده اند چه برسد به دیگرمنتقدان و مخالفان.

8-اما چرا دولت دوم روحانی، دولت پس از مرگ هاشمی رفسنجانی؛ این چنین به راست پیچید و تمام وزرای دولتش را با بیت قدرت هماهنگ کرد، به متحدان سابقش پشت کرد، با سپاهیان جلسه دربسته ای گذاشت که هنوز اخبارش منتشر نشده، وعده های خود حتی قول های کم هزینه ای چون وزارت زنان را زیر پا گذاشت، از دعوت مولوی عبدالحمید نماد اهل سنت که رای شان عامل بر صندلی ریاست جمهوری نشستن اش شده بود چشم پوشید، بودجه سالیانه ای شگفت انگیز و سراسر باج بست، در سیاست خارجی بر سیاق جریانی که در انتخابات علیه شان شعار داده و رای جمع کره بود، به رجزخوانی های پرهزینه ای چون بستن تنگه هرمز پرداخت، تصمیمات آشکارا فاسد و ویرانگر در باره بازار سکه و ارز و بورس گرفت و ده ها چرای دیگر. در باره علت این رفتار روحانی باید تاملی تمام کرد. آیا آنچنان که برخی تصور می کردند وی به خاطر پرونده فساد نزدیکانش مجبور به سکوت شده است؛ مگر حجم این فساد در سیستمی سراسر فاسد چقدر است و حسن روحانی متصف به جاه طلبی و بی اصولی در اکثر عمر سیاسی اش چقدر پایبند اخلاق و وفاداری در رفتار سیاسی خود است؟ آیا او طبق معمول همه دولتهای دور دوم نفس کم آورده است؛ او که تازه برای رویاهای بلند پروازانه شخصی اش دور برداشته بود؟ آیا او با سپاه و روحانیت سنتی معامله کرده است که بتواند جاده رهبری اش را هموار کند؛ سپاه که شدیدا به وی بدبین است و او در این مدت به جای نشان دادن عُرضه و توانمندی برای دلبری و همراه کردن جریان روحانیت و بخشهایی از سپاه و اقشار مختلف مردم بیشتر ناتوانی و گیجی و سوءمدیریت و وادادگی به نمایش گذاشته است؟ پس ماجرا چیست و کجا و کدام علت را باید آدرس داد؟

9- تا مدتی پیش من نیز راست روی فرصت طلبانه دولت روحانی را عمدتا در رابطه با پرنسیبهای معامله گرانه و بی اصولی های شخصی اش و دورخیز او برای امتحان کردن شانس رهبری اش می دیدم و تحلیل می کردم (عنصر مهمی که هنوز نیز وجود دارد و موثر است)؛ اما مدتی است که عامل مهم دیگری ذهنم را مشغول کرده است که قرائن زیادی نیز در تایید آن وجود دارد: پرونده پیگیری مرگ هاشمی در شورای عالی امنیت ملی. این پرونده زیر نظر حسن روحانی دنبال می شود.

بلافاصله بعد از مرگ هاشمی؛ همسر و دو فرزندش مهدی و فائزه در باره علت آن تشکیک کردند. اما با فاصله کمی فاطمه هاشمی پیگیرتر از همه بر مشکوک بودن مرگ وی و بعدا با تلویح و تصریح به قتل هاشمی اشاره کرد. محمد هاشمی برادر محافظه کار وی نیز که ابتدا در باره این امر موضع عجولانه انکارآمیزگرفته بود نظرش را تغییر داد و به جمع دیگر اعضای خانواده در باره مشکوک بودن مرگ وی پیوست. یکی از نزدیکان و مشاوران هاشمی (غلامعلی رجایی) نیز بعدا در باره طبیعی بودن مرگ وی صراحتا تشکیک کرد و طبیعی بودنش را زیر سئوال برد (قبلا در دو نوشته اینجاو اینجا مستندات این امر را آورده ام). حال سئوال مهم این است که آیا علت اصلی کشیده شدن ترمز حسن روحانی اطلاع از نتایج تحقیق در همین پرونده نیست؟ آیا کسانی که متهمان آن پرونده هستند علائم آشکار و پنهان تهدید آمیزی برای خود وی ارسال نکرده اند؟ این روزها با برخی تصاویر و فیلم ها دیگر اثبات این تهدیدها چندان هم نیازمند دلیل نیست. حسن روحانی بنا به سوابق امنیتی اش حتی بیش از حد معمول این تهدیدها (و گاه بلوف ها) را باور می کند. زیرا می داند که از دست جریان مقابل هر کاری بر می آید. اما اینکه آیا امکان عملش هست یا نه را یک عنصر سیاسی بیشتر از یک فرد امنیتی می تواند دریابد. هر چه هست اما احتیاط هم معمولا شرط عقل است! آقای حجاریان نیز در بازداشت اش در سال 88 مورد همین تهدیدها و بلوفها که البته دیگر امکان عملی شدن نداشت، قرار گرفت. اما وی نیز بنا به سوابق امنیتی اش باور کرد و در برابر خواست آنها کوتاه آمد.

10- حال نباید در هیچ جا آدرس اشتباهی داد. در عامل اصلی مشکلات کشور که بیت قدرت است نه دولت. هر چند دولت نیز بی تاثیر نیست. در عامل اصلی ضربه زدن به اعتبار اصلاح طلبها در میان اقشار مختلف مردم (و نه فقط روشنفکران و کسانی که پیگیر و فعال مسائل سیاسی اند) که عملکرد دولت روحانی است. هر چند دیگر افراد و عوامل نیز بی اثر نیستند (به خصوص در درازمدت). در این که مردم کم درآمد در اعتراض اقتصادی شان کاملا محق اند. هر چند برخی حرکات شان هم قابل نقد باشد. در این که این اعتراضات اصالت دارد هر چند برخی تندروهای کودتاگر داخلی و بعضی متوهمان سیاسی خارجی در پی موج سواری باشند. در این که اگر بخواهند دولت روحانی را به عنوان آخرین سلاح در پای مردم معترض قربانی کنند همه حامیانش آچمز می شوند و میدان به دست موج سواران افراطی و فرصت طلبان وقیح می افتد و با آدرس های اشتباهی نمی توان جلوی خواست بهبود طلبانه مردم ناامید و عصبانی ایستاد. و بالاخره در این که بعضی سرنگونی طلبانی که با دمیدن بر تنوره خشم و نفرت و دوقطبی های ویرانگر آدرس بهشت آزادی و رفاه می دهند خود نیز از اولین قربانیان آن خواهند بود.

منبع: رادیو فردا

رضا علیجانی

دوشنبه 5 شهریور 1397