چرا ناپدید شدن جمال خاشقجی چنین پر سر و صداست؟ آیا داستان زندگی و ناپدیدی خاشقجی روایتی روشن از عربستان امروز و مرد قدرتمندش محمد بن‌سلمان است؟ آیا او زنده است و یا ربوده و به زور به عربستان برده شده؟
هنوز نمی‌دانیم و تا روشن شدن واقعیت گمانه‌زنی‌ها ادامه دارد. آنچه می‌دانیم جمال خاشقجی می‌خواسته با زن ترکی به نام خدیجه ازدواج کند و برای این کار به گواهی کنسولگری عربستان نیاز داشته است. چندین بار به کنسولگری می‌رود و آخرین بار به او گفته می‌شود که یک هفته دیگر مراجعه کند. این بار نامزدش را با خود می‌برد، تلفن همراهش هم را به او می‌دهد و از او می‌خواهد در جلوی کنسولگری منتظر باز گشتش باشد. ظاهراً نگران حادثه‌ای در کنسولگری بوده است. برای اطمینان شماره تلفن یاسین آتکای، مشاور رجب طیب اردوغان را هم به نامزدش می‌دهد و از او می‌خواهد که اگر نیامد هم پلیس و هم مشاور اردوغان را آگاه کند.
ساعت‌ها می‌گذرد، جمال خاشقجی بر نمی‌گردد و ناپدید می‌شود. مقامات سعودی مدعی‌اند که او کنسولگری را ترک کرده ولی پلیس ترکیه به روزنامه واشنگتن پست می‌گوید که به احتمال قوی خاشقجی به دست یک تیم ۱۵ نفره که با یک هواپیمای شخصی و برای همین کار به ترکیه آمده بودند، در سفارت کشته می‌شود و همین تیم جنازه‌اش را از سفارت بیرون می‌برد.
اما جمال خاشقجی که بود که همه از دوست و دشمن حالا ناچارند درباره سرنوشتش اظهار نظر کنند؟
از ترکی الافیصل تا بن‌لادن
خاشقجی ۵۹ سال داشت و از مشهورترین روزنامه‌نگاران عربستان سعودی بود. او سال‌های زیادی با شاهزادگان قدرتمند رفت و آمدهای دوستانه داشت. کمتر روزنامه‌نگاری به سادگی خاشقجی می‌توانست به پستوهای قدرت عربستان راه یابد. او مشاور ترکی بن فیصل رئیس سازمان اطلاعات عربستان بود که بعدها سفیر این کشور در آمریکا شد.
او تنها روزنامه‌نگاری بود که موفق شد چندین بار با اسامه بن لادن رهبر القاعده مصاحبه کند. زمانی که خاشقجی در روزنامه الوطن نفوذی داشت، این روزنامه تنها نشریه‌ای بود که مقالات اصلاح‌طلبان و روشنفکران را منتشر می‌کرد، و هنگامی که در سال ۲۰۰۳ سردبیر این روزنامه شد، تنها ۵۲ روز در این پست بود. چون سرمقاله تندی نوشت و در آن پرسید چرا روحانیون و متعصبین مذهبی در عربستان چنین قدرتمندند. وزارت اطلاعات دستور اخراجش از روزنامه را داد و او مجبور شد روزنامه‌نگاری را به کناری نهد.
سال ۲۰۰۷ که دوباره به روزنامه برگشت توانست سه سال دوام بیاورد ولی سرانجام استعفا داد، چون روحانیون پرنفوذ حضورش را نمی‌تابیدند. یکبار هم شاهزاده میلیاردر، ولید بن‌طلال، برایش در کشور همسایه در بحرین یک فرستنده تلویزیونی بر پا کرد. ولی در همان روز اول این تلویزیون تعطیل شد، چون خاشقجی به خود اجازه داده بود تا با یکی از رهبران شیعه بحرین مصاحبه کند.
پاییز پس از بن‌سلمان
پس از به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان او ظاهراً دیگر در عربستان جایی برای خود نمی‌بیند و سرانجام در پاییز ۲۰۱۷ کشورش را ترک می‌کند و به واشنگتن می‌رود. در آنجا به طور مرتب برای واشنگتن پست مقاله می‌نویسد. خاشقجی به خاطر اطلاعات دست اول و تحلیل‌های جالبش در روزنامه واشنگتن پست یک ستون ویژه داشت و در این ستون از شیوه فرمانروایی محمد بن‌سلمان، مرد قدرتمند عربستان به تندی انتقاد می‌کرد.
خاشقجی مهمان همیشگی روزنامه‌نگاران و تلویزیون‌های خارجی بود، چون تنها کسی بود که می‌توانست بی‌پرده بگوید در عربستان بن‌سلمان چه می‌گذرد. او حتی یک بار هم مهمان بی بی سی فارسی بود. و در این مصاحبه‌ها بی‌پرده می‌گفت که گرچه از اصلاحات اجتماعی محمد بن‌سلمان پشتیبانی می‌کند ولی بن‌سلمان را مردی خودکامه و یکدنده و سخت جان در برابر هر نوع مشورت توصیف می‌کرد.
یک سال قبل در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷ در مقاله‌ای در واشینگتن پست نوشت:
«عربستان سعودی هم‌اکنون دوران گذاری را می‌گذراند که مردم از آن پشتیبانی می‌کنند. این گذار می‌تواند ما را از وابستگی به نفت رهایی بخشد. گذار دردناکی خواهد بود، ولی ضروی است. محمد بن‌سلمان، مرد نیرومند عربستان تنها زمانی موفق خواهد شد که از کارشناسانی چون عصام الزمیل و دیگر روشنفکران و دانشمندانی که به زندان انداخته یاری جوید. من و دوستانم در خارج از کشور قدرتی نداریم. عریستان تنها وطنی است که ما داریم. این خانه ماست که می‌شناسیم و دوستش داریم. چه کنیم که ما را دشمن می‌پندارند. در زیر فشار دولت عربستان بود که پرتیراژترین روزنامه عربی یعنی الحیات دیگر مقالات هفتگی مرا چاپ نمی‌کند. دولت به من اجازه استفاده از توئیتر را نمی‌داد چرا که من نسبت به نزدیکی بیش از اندازه به ترامپ هشدار داده بودم. هفت ماه آخری را که در عربستان بودم مرا به سکوت واداشتند. و با اندوه فراوان می‌دیدم که دوستانم یکی پس از دیگری روانه زندان می‌شوند. دیگر راهی نبود جز اینکه تصمیم جدیدی بگیرم. من سرزمینم، خانواده‌ام، و کارم را رها کردم و می‌خواهم که فریادم را به گوش همه برسانم. اگر چنین نکنم به کشورم و به همه زندانیان خیانت کرده‌ام. ما سعودی‌ها لایق شرایط بهتری هستیم».
خاشقجی نمودی است از عربستان امروز، از روش حکمرانی و خودکامگی محمد بن‌سلمان، و از شرایط دگراندیشان این کشور. و اینکه ما امروز از این همه چیزی دستگیرمان می‌شود به روزنامه پرنفوذی چون واشینگتن پست مدیونیم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
این مقاله پیش از این در سایت [رادیو فردا] منتشر شده است.
