ایران وایر ـ فرامرز داور - دو سال پس از شکایت ایران از امریکا به دیوان بین المللی دادگستری در لاهه هلند، نوبت رسیدگی به این پرونده رسید و طرف‌ها طی چهار روز استدلال‌های خود را برای ۱۵ قاضی مطرح کردند. دیوان روز جمعه بعد از برپایی چهارمین جلسه دادگاه شکایت ایران از امریکا، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این دور از جلسات دادگاه به پایان رسیده و نتیجه آن در آینده اعلام خواهد شد.
شکایت ایران از امریکا بابت مصادره یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار از دارایی‌های بانک مرکزی ایران برای پرداخت غرامت به بازماندگان و قربانیان انفجار مقر تفنگ داران نیروی دریایی امریکا در بیروت لبنان است. این افراد در سال‌های اخیر با شکایت به دادگاه‌های مختلف در امریکا، خواستار دریافت غرامت از محل دارایی‌های ایران بودند. آن‌ها می‌گویند که این انفجار توسط «حزب الله» لبنان انجام شده است که توسط ایران تامین مالی و معنوی می‌شود. بنابراین، ایران باید غرامت این حادثه را بپردازد.
در حالی که موضوع به اختلافی اساسی در بین دادگاه‌ها، دولت‌های ایران و امریکا و خانواده قربانیان منجر شده بود، پرونده به دیوان عالی امریکا ارجاع شد. دیوان عالی که بالاترین و آخرین مرجع قانونی در ایالات متحده است، رای داد که امکان مصادره اموال دولتی که اقدام به حملات تروریستی می‌کند، وجود دارد.
به این ترتیب، یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون دلاری که از ایران توقیف شده بود تا تکلیف آن از سوی دیوان عالی روشن شود، مصادره و به خانواده قربانیان انفجار سال ۱۹۸۲ بیروت پرداخت شد. خانواده قربانیان برای دریافت غرامت حالا فقط باید نشانی دارایی‌های ایران را به دادستانی بدهند تا آن دارایی و اموال مطابق رای دیوان عالی امریکا به نفع آن‌ها ضبط شود. این افراد تاکنون توانسته‌اند با شکایت به دادگاه‌های امریکا، احکام قطعی برای دریافت ۸۸ میلیارد خسارات از محل دارایی‌های ایران بگیرند.
برای همین است که هر چند وقت یک بار بخشی از دارایی‌ها یا اموال ایران ضبط می‌شود و بازپس گیری آن محل مناقشه است. نمونه آن، لوح‌های هخامنشی است که ایران برای تحقیقات در اختیار «دانشگاه شیکاگو» قرار داده بود.
خانواده‌های قربانیان خواستار مصادره این لوح‌ها بودند اما در پرونده‌ای جداگانه، ایران به دادگاه‌های داخلی امریکا اعتراض کرد و سرانجام اختلاف به دیوان عالی امریکا کشیده شد. این بار اما دیوان عالی حکم داد که این لوح‌ها، اموال دولتی محسوب نمی‌شوند و قابل مصادره نیستند. لوح‌های هخامنشی در انتظار حل مشکل بیمه و ارسال به ایران هستند اما سایر اموال ایران در گوشه و کنار جهان توسط خانواده قربانیان به دادستانی امریکا معرفی شده و در انتظار مصادره‌اند.
در چنین شرایطی، ایران از این اقدام امریکا که آن را نقض مصونیت دارایی‌های دولتی و زیرپاگذاشتن عهدنامه مودت میان دو کشور می‌داند، به دیوان لاهه شکایت کرده است.
امریکا و فهرستی از اقدامات تروریستی منسوب به ایران
در روز اول بررسی شکایت ایران، ابتدا نماینده دولت امریکا برای قضات دیوان توضیح داد که از دید ایالات متحده، ایران مسوول بمب‌گذاری۲۲ اکتبر ۱۹۸۳ در مقر نیروی دریایی امریکا در بیروت است و این اقدام توسط یکی از اعضای حزب‌الله که ملیت ایرانی داشته، انجام شده است. نماینده حقوقی دولت امریکا گفت این فرد با کامیون حامل مواد منفجره به نیروهای امریکایی حمله کرده و ۲۴۰ سرباز ایلات متحده را کشته و زخمی کرده است.
سپس وکیل دولت امریکا فهرستی از اقدامات تروریستی منتسب به ایران را برای قضات دادگاه تشریح کرد. به غیر از انفجار در مقر تفنگداران نیروی دریایی امریکا در پایتخت لبنان، انفجار مقر یهودیان در پایتخت آرژانتین، ترور چهار تن از سران «حزب دمکرات کردستان» ایران در رستوران «میکونوس» آلمان، ناآرامی‌های بحرین و آن چه دولت امریکا توطئه ترور سفیر وقت عربستان سعودی در واشنگتن و وزیر خارجه کنونی سعودی می‌خواند را مطرح کرد و گفت که این اقدامات با برنامه ریزی ایران و توسط حزب الله لبنان انجام شده است.
هرکدام از این وقایع در زمان وقوع، به بحرانی در روابط خارجی جمهوری اسلامی منجر شده بود؛ از جمله، حادثه میکونوس که باعث شد اغلب سفرای اروپایی ایران را ترک کنند و روابطش با این کشورها، به ویژه آلمان تا ماه‌ها متشنج بود و تا روی کار آمدن «محمد خاتمی» ادامه داشت.
در جریان طرح دیدگاه‌های امریکا، وکیل این کشور نام اکبر «هاشمی رفسنجانی» و «علی اکبر ولایتی»، رییس جمهوری و وزیر خارجه وقت ایران در زمان انفجار مقر تفنگ داران نیروی دریایی امریکا در بیروت، بمب گذاری مقر یهودیان در بوینوس آیرس و ترور سران حزب دمکرات کردستان در آلمان را مطرح کرد و گفت دادگاه‌های ملی در دو مورد آن‌ها را تحت پی گرد قرار داده بودند.
شماری از مقام‌های ایرانی، از جمله دیپلمات‌های ایران در این کشورها مدتی در فهرست پلیس بین الملل بودند تا در صورت ورود به هریک از کشورهای عضو اینترپل، دستگیر شوند. در یک مورد، بریتانیا «هادی سلیمانپور»، سفیر ایران در آرژانتین را مدتی بازداشت کرد.
ایران خبر داد که قربانیان به دنبال ۲۸۰ میلیارد دلار هستند
در چهار روزی که دیوان به موضوع شکایت ایران رسیدگی می‌کرد، دو روز برای امریکا و دو روز برای ایران فرصت بود تا دیدگاه‌های حقوقی خود را برای قضات مطرح کنند. وکلای ایران، گروهی از حقوق دان‌های انگلیسی و فرانسوی بودند و وکلای امریکا، از انگلیس، فرانسه و ایالات متحده.
در فرصتی که ایران داشت، «محسن محبی»، مشاور امور حقوقی «حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران برای دادگاه لاهه شرح داد که امریکا با توسل به محاکم داخلی خود و با نقض قوانین بین المللی و مصونیت دولت ایران تا سال ۲۰۱۸، با صدور ۱۰۲ حکم به دنبال مصادره ۸۰ میلیارد دلار دارایی ایران است.
او به دادگاه گفت که هم اکنون ۶۶ پرونده دیگر در دادگاه‌های امریکا مطرح است که خواهان دریافت ۲۰۰ میلیارد دلار غرامت دیگر از ایران هستند؛ یعنی مجموعا بیش تر از ۲۸۰ میلیارد دلار.
نماینده دولت ایران مصادره اموال جمهوری اسلامی ایران در ایالات متحده را توطئه مشترک قوه قضاییه، قوه مقننه و قوه اجرایی امریکا علیه ایران توصیف کرد و گفت: «امریکا در کشورهای دیگر، از جمله کانادا، لوکزامبورگ، ایتالیا و بریتانیا به دنبال اجرای احکام غیابی علیه دارایی‌های ایران است.»
وکلای ایران گفتند که تمام این دعاوی، ناقض مفاد پیمان مودت بین ایران و امریکا است
پس از آن که دیوان بین المللی دادگستری در شکایت ایران از امریکا به دلیل بازگشت تحریم‌های اتمی از امریکا خواست که سه مورد از تحریم‌های بشردوستانه را قضاوت نهایی دادگاه بی اثر کند، دولت «دونالد ترامپ»، رییس جمهوری امریکا اعلام کرد که از این پیمان خارج می‌شود.
پیمان مودت، دو سال پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در زمان محمدرضا شاه پهلوی و دولت «آیزونهاور»، رییس جمهوری وقت امریکا امضا شد. این پیمان مبنای همکاری اقتصادی روزافزون دو کشور بود اما پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و گروگان گیری دیپلمات‌های امریکا و اشغال سفارت این کشور در تهران، روابط دو کشور قطع شد. ولی دو طرف پیمان مودت را لغو نکردند.
با خروج امریکا از پیمان مودت، این سند تا یک سال دیگر هم معتبر است. اما پس از آن، دو کشور دیگر نمی‌توانند بر این اساس به دیوان لاهه شکایت کنند.
در ۴۰ سال اخیر، امریکا دو بار و ایران چهار بار بر اساس این پیمان به دیوان بین المللی دادگستری شکایت کرده‌اند. صدور حکم دیوان لاهه درباره شکایت از امریکا بابت مصادره اموال بانک مرکزی ایران ممکن است ماه‌ها زمان ببرد و موقعی اعلام شود که پیمان مودت بین دو کشور عملا به تاریخ پیوسته است.
