فرارو
با افزایش فشار‌های بین‌المللی به عربستان در خصوص قتل خاشقجی به نظر می‌رسد روابط میان آمریکا و عربستان سعودی تا حدود زیادی دچار تنش شده است. از یک سو برخی مقامات سیا اعلام کرده اند بن سلمان در جریان قتل خاشقجی بوده است و از سوی دیگر مقامات عربستانی به دنبال کاهش تولید نفت خود هستند و این می‌تواند ضربه جدی به سیاست‌های آمریکا علیه ایران باشد.
همچنان مسئله قتل خاشقجی بخشی از اخبار و گزارش‌های رسانه‌های بین‌المللی را به خود اختصاص داده است و طی این مدت بار‌ها ابعاد جدیدی از این حادثه روشن می‌شود. دو اتفاق مهمی که در روز گذشته رخ داد یکی اظهارات دادستان درباره نحوه کشتن خاشقچی در سفارت عربستان در ترکیه بود و دیگری گزارش واشنگتن پست در خصوص اظهارات برخی مقامات سازمان سیا بود.
منابع خبری واشنگتن پست که از ماموران سازمان سیا هستند گفته اند که پیش از قتل «خالد بن سلمان»، برادر ولیعهد با «جمال خاشقچی» یک تماس تلفنی داشته است. خالد در این تماس تلفنی که دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا آن را شنود کرده‌اند به خاشقچی گفته که برای دریافت اسناد مورد نیاز خود بایستی به کنسولگری سعودی در استانبول مراجعه کند و انجام این کار خطری برایش نخواهد داشت. البته هنوز مشخص نیست خالد می‌دانسته قرار است خاشقچی کشته شود یا خیر، اما منابع آگاه می‌گویند او این تماس تلفنی را به دستور برادرش برقرار کرده است.
از جمله دیگر شواهدی که سیا را به این نتیجه رسانده جایگاهی است که محمد بن سلمان در عربستان سعودی دارد. او عملاً حاکم این کشور محسوب می‌شود و حتی بر انجام کوچکترین مسائل در این کشور پادشاهی نظارت می‌کند. یک مقام آمریکایی که از ارزیابی‌های سیا مطلع است می‌گویند: «مسئله‌ای که پذیرفته شده این است که امکان ندارد این اتفاق بدون آگاهی یا مشارکت او رخ داده باشد.».
همزمان با فشار آمریکا بر عربستان برای شفافیت درخصوص قتل خاشقجی، اعطای معافیت‌ها برای خرید نفت ایران به تنش در روابط آمریکا و عربستان افزوده است. یکی از کارشناسان نفتی می‌گوید: "سعودی‌ها احساس می‌کنند ترامپ آن‌ها را دور زده است. آن‌ها که تصور می‌کردند ترامپ تمام راهکار‌های قطع صادرات نفت ایران را اجرا خواهد کرد، دست به هرکاری زدند تا تولید نفت را افزایش دهند. اما آن‌ها از تسهیل فروش نفت ایران مطلع نشدند".
ماجرا از این قرار است که از تابستان عربستان تلاش کرد اوپک و روسیه را قانع کند تا همزمان با اعمال تحریم‌ها یک میلیون بشکه به تولید خود بیفزایند. در ماه اکتبر بهای نفت برنت در اثر نگرانی‌ها از کاهش عرضه، به ۸۶ دلار رسید، اما اکنون این قیمت به ۶۶ دلار رسیده است. ترامپ قصد داشت پیش از انتخابات میان دوره ای، بهای نفت کاهش پیدا کند به همین دلیل در ماه نوامبر به هشت کشور معافیت ۱۸۰ روزه برای واردات نفت ایران اعطا کرد که بیش از آنچه بود که انتظار می‌رفت. این در حالی است که ولیعهد عربستان برای پیشبرد اصلاحاتش به نفت ۸۰ دلاری نیاز دارد؛ بنابر گفته برخی منابع آن‌ها قصد دارند تولید نفت خود را کاهش دهند.
قطعا بن سلمان کنار گذاشته خواهد شد
در همین خصوص مرتضی موسوی خلخالی تحلیلگر مسائل جهان عرب در گفتگو با فرارو اظهار کرد: «عربستان سعودی فکر می‌کرد در منطقه یکه تاز شده است و هر کاری که می‌خواست انجام می‌داد. اما موضوع این است که شکست‌های پی‌درپی عربستان در یمن، سوریه، عراق و حتی قطر که تصمیم داشت حمله نظامی انجام دهد تا قبل از قتل خاشقجی برای آمریکا و غرب قابل قبول بود و با آن‌ها کنار آمده بودند. اما ماجرای این قتل ورق را به طور کامل برگرداند. الان ترکیه هرچند به کُندی جلو رفت، اما حالا با آمریکا و اروپا علیه عربستان هماهنگ شده است و قصد ندارند در ماجرای قتل خاشقجی کوتاه بیایند. به همین دلیل اقدامات و تصمیمات مقامات سعودی مبنی بر اینکه تمام آن ۱۵ نفری که در قتل دست داشته اند به اعدام محکوم شده‌اند، نه ترکیه و نه آمریکا و اروپا را قانع نکرده است.»
وی ادامه داد: «برنامه این کشور‌ها این است که باید "محمد بن سلمان" کنار برود. حالا یا احمد بن عبدالعزیز جای او را بگیرد که تنها پسر عبدالعزیز از میان ۳۹ پسری است که داشت یا برادر بن سلمان جای وی را بگیرد که مدتی قبل هم به ریاض رفت و استقبال خوبی از وی شد؛ بنابراین نه آمریکایی‌ها و نه ترک‌ها دیگر تمایلی ندارند بن سلمان به ولیعهدی خود ادامه دهند. ترک‌ها که الان مدتی است که روابطشان با عربستان بر سر ماجرای قطر، حسنه نیست و الان به دلیل قتل خاشقجی سعی دارند تا جایی که می‌توانند عربستان را تحت فشار قرار دهند تا بن سلمان کنار گذاشته شود. تنها مشکل این بود که ترک‌ها در این مسیر تنها بودند، اما الان آمریکایی‌ها هم آن‌ها را همراهی می‌کنند.»
او تصریح کرد: «برای امریکایی‌ها اصلا مهم نیست که چه کسی از آل سعود پادشاه شود و فقط برایشان مهم است که پادشاه بعدی از این خاندان باشد. زیرا همانطور که می‌دانید اکثر شخصیت‌های این خاندان گرایش زیادی به آمریکا دارند و زیر نفوذ آن‌ها هستند. به همین دلیل اصلا برایشان فرقی ندارد که خالد باشد یا فهد و فیصل؛ بنابراین خیلی اصرار ندارند که "محمد بن سلمان" ولیعهد بماند. ضمن اینکه تمام اقداماتی که بن سلمان طی این دو سال چه در داخل و چه در خارج عربستان انجام داد با قتل خاشقجی بر باد رفت. به همین دلیل است که سعی دارند آنقدر فشار را بر عربستان افزایش دهند که بن سلمان رسما اعلام کند که دستور قتل را او صادر کرده است. زیرا فایل صوتی در این خصوص وجود دارد که بن سلمان این دستور می‌دهد، اما آمریکایی‌ها و ترک‌ها به دنبال ان هستند که بن سلمان خودش به این مسئله اعتراف کند.»
این تحلیلگر مسائل جهان عرب افزود: «از سوی دیگر وضعیت بن سلمان در داخل عربستان هم مساعد نیست. زیرا اصلاحاتی که طی این مدت انجام داده اصلا مورد پذیرش علمای وهابی قرار نگرفته بود و موجب شده بود سطح نارضایتی میان آن‌ها نسبت به بن سلمان افزایش چشمگیری داشته باشد؛ بنابراین به نظر من عربستان سعودی در آستانه یک تحول بسیار بزرگ است؛ شاید یک روزنه‌ای در آینده نه چندان دور در خصوص بهبود رابطه میان عربستان و ایران هم در این گرودار به وجود بیاید. زیرا الان در شرایطی قرار گرفته اند که حتی حاضر به گفتگو با یمنی‌ها شده اند تا فشار سازمان ملل بر عربستان را کم کنند.»
موسوی خلخالی در پاسخ به این سوال که باتوجه به وضعیت پادشاه عربستان که از لحاظ جسمی شرایط مناسبی ندارد و طی دو سال گذشته بن سلمان نفوذ زیادی در عربستان پیدا کرده است، چقدر احتمال دارد که او بدون مقاومت حاضر به کنارگیری از قدرت باشد، گفت: «ببینید فشار‌های بین‌المللی و داخلی عربستان به حدی زیاد شده است که احتمال تغییر بن سلمان بسیار زیاد است. البته ممکن است ابتدا تا حد زیادی قدرت او کم و اینگونه زمینه کنار گذاشتنش فراهم شود. هرچند من فکر می‌کنم که اگر ولیعهد بعدی از خاندان سلمان باشد احتمال تنش کمتر خواهد بود، اما اگر قرار بر این شود که فرد دیگری از خانواده دیگر به عنوان ولیعهد انتخاب شود، قطعا مقاومت‌هایی صورت خواهد گرفت.»
آمریکا سعی دارد کل خاندان سلمان را کنار بگذارد
اما عماد آبشناس دیگر تحلیلگر جهان عرب نگاه متفاوتی دارد و در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «تا الان آقای ترامپ با تمام توان از بن سلمان حمایت کرده است. دلیلش هم این است که فرد بهتری از بن سلمان نمی‌توانند پیدا کنند که تا این اندازه تابع ایالات متحده باشد. اما به خوبی می‌دانند که "محمد بن سلمان" ضعیف خیلی بیشتر برای آن‌ها کارایی دارد تا یک بن سلمان قوی. با اینحال آمریکایی‌ها این سابقه را دارند که یک شبه متحدان خود را کنار بگذارند و نادیده بگیرند. نمونه آن شاه ایران بود یا مبارک در مصر یا بن علی در تونس بود؛ بنابراین هرجایی که منافع آمریکایی‌ها اقتضا کند این کار را انجام خواهند داد؛ بنابراین تا زمانی که این نیاز میان مقامات کاخ سفید احساس نشود، بن سلمان کنترل اوضاع عربستان را برعهده خواهد داشت.»
وی ادامه داد: «اصلا ماجرای انتخاب بن سلمان به این دلیل بود که ملک سلمان می‌خواست پادشاهی را نسل خودش ادامه دهد. حالا اینجا دو بحث مطرح می‌شود. یکی این است که شاید ملک سلمان دستور بدهد که برادر محمد بن سلمان جایگزین او شود. اما با توجه به این که یک شورای مشورتی در عربستان دارند ممکن است یک شاهزاده دیگری را به عنوان جایگزین بن سلمان انتخاب کنند. در این شرایط قطعا بن سلمان حاضر نخواهد بود به راحتی از قدرت کنار برود و این زمینه ساز افزایش تنش در داخل عربستان خواهد شد. اگر گزارش اخیر سازمان سیا را که واشنگتن پست منتشر کرد را با دقت بخوانید می‌بینید که در این گزارش مطرح شده که برادر "بن سلمان" هم به نوعی در قتل خاشقجی دست داشته است. زیرا او بوده که خاشقجی را قانع کرده به ترکیه برود.»
او تصریح کرد: «با توجه به این گزارش به نظر می‌رسد که بعید نیست آمریکایی‌ها به دنبال آن باشند که به طور کلی خاندان سلمان را کنار بگذارند و زمینه را برای یکی دیگر از شاهزادگان که از خانواده دیگری است و وفاداری لازم به ایالات متحده را دارد را فراهم کنند؛ بنابراین من بعید می‌دانم که خاندان سلمان و شخص محمد بن سلمان حاضر باشند به راحتی قدرت را به خانواده دیگری منتقل کنند و خودشان کنار بروند.»
این کارشناس مسائل عربستان در خصوص تهدید عربستان مبنی بر کاهش نفت خود، اظهار کرد: «عربستان سعودی تولید نفت خود را در بالاترین حد ممکن انجام می‌دهد و الان برای اینکه می‌خواهد کمبود نفت ایران را جبران کند، از ذخایر استراتژیکی خود استفاده می‌کند و بنا بر گفته آقای زنگه بعید است که بتواند بیشتر از چهار ماه این روند را ادامه دهد. زیرا به هرحال این ذخایر برای شرایط خاص در نظر گرفته شده است. شرایطی مانند جنگ یا زمانی که پالایشگاه‌ها دچار مشکل می‌شوند. یعنی این‌ها برای زمانی است که روند استخراج نفتشان با مشکل مواجه شوند و به همین دلیل عربستانی‌ها تمایلی ندارند این ذخایر را از دست بدهند.»
آبشناس در پایان تاکید کرد: «عربستان در تلاش است که از این اهرم بر علیه آمریکا استفاده کند. زیرا به خوبی می‌دانند که نقطه ضعف آقای ترامپ در این شرایط همین مسئلله نفت است. چون آمریکایی‌ها در حوزه‌های مختلف که قصد اعمال فشار بر ایران را داشتند تا حدود زیادی شکست خوردند و اگر این مسئله نفت هم به آن‌ها اضافه شود و قیمت نفت افزایش پیدا کند، می‌توان گفت: فاتحه سیاسی آقای ترامپ در داخل امریکا خوانده خواهد شد؛ بنابراین عربستانی‌ها الان سعی دارند از این مسئله بر علیه کاخ سفید استفاده کنند.»
