یورونیوز - فرشته قاضی - ادامه روند نزولی قیمت ارز در ایران در حالی ادامه دارد که به گفته حسین راغفر، اقتصاددان، افزایش قیمت ارز توسط خود دولت و برای تامین کسری بودجه و جبران زیان‌های بانک‌ها صورت گرفته بود.
حسین راغفر، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه فقر و عدالت اقتصادی در ایران در گفت‌وگو با یورونیوز می‌گوید که برنده افزایش شدید قیمت‌های ارز، بنگاه‌های بزرگ مثل پتروشیمی‌ها، فودلاد و معدن بودند و بازنده، همه مردم ایران و بنگاه‌های تولیدی به‌خصوص تولید صنعتی در بخش خصوصی بود.
قیمت دلار در برابر ریال ایران در شهریور ماه ۱۳۹۶ حدود ۳۸۰۰ تومان بود اما هفته اول مهرماه گذشته رکورد تاریخی ۱۹ هزار و ۳۵۰ تومانی را ثبت کرد. بعد از شروع دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه این کشور در ۱۳ آبان ماه اما قیمت دلار رو به نزولی گذاشت و در حال حاضر در کانال ده هزار تومان در ایران معامله می‌شود. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است که علی خامنه‌ای، رهبر ایران از این بانک خواسته تا ارزش برابری ریال را در مقابل دلار آمریکا تقویت کند.
حسین راغفر می‌گوید: «قیمت دلار پایین تر هم خواهد آمد علت‌اش این است که رهبری هم تاکید کرده که این اتفاق بیفتد و به نظر من کمتر از این هم باید پایین بیاید برای اینکه نسبت به سال گذشته یعنی نسبت به ۹ و ۱۰ ماه پیش هنوز قیمت نزدیک به ۳ برابر است و با این قیمت‌ها عدم تعادل اقتصادی و بی ثباتی‌های متعددی عملا در اقتصاد و حوزه‌های اجتماعی شکل خواهد گرفت که نشانه‌های این عدم تعادل‌ها و پیامدهای اجتماعی - اقتصادی و حتی سیاسی آن می‌تواند بسیار مخرب باشد از این جهت دولت مجبور است قیمت دلار را پایین‌تر از این هم بیاورد.»
وی یک ارزیابی انجام می‌دهد و می‌گوید: «محاسبات ما نشان می‌دهد که با نرخ‌های بالای حتی ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی که دولت از سال گذشته تصویر کرده بود هم عملا ما با رکودهای خیلی عمیق و گسترده روبرو خواهیم شد. بسیاری واحدهای تولیدی تعطیل خواهند شد که پیامدهایش بیکاری‌های گسترده و آسیب خوردن سطح رفاه مردم خواهد بود. از این رو به‌نظرم می‌رسد که این کاهش قیمت ارز حتما یک امر الزامی است برای اینکه از بروز عدم تعادل‌ها و بی ثباتی‌های مختلف اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی جلوگیری شود.»
بازی روانشناختی دولت در افزایش قیمت ارز
مقام‌های دولتی ایران، سیاست‌های بانک مرکزی و دولت را عامل کاهش قیمت ارز در ایران می‌دانند. حسین راغفر اما می‌گوید که خود دولت عامل اصلی بالا رفتن قیمت دلار و سایر ارزها بوده است. او توضیح می‌دهد: «یک بازی روانشناختی بود با ملاحظات سیاسی و ملاحظات اجتماعی، مصداق آن ضرب المثل معروف که به مرگ می‌گیرند طرف به تب راضی شود. می‌گویند قیمت‌ها به‌دلیل فشار خارجی و تحریم‌ها به شدت افزایش پیدا کرد و ما مدیریت کردیم و کاهش پیدا کرد. یعنی رسما اینطور وانمود می‌کنند که قیمت ارز را پایین آوردند. این ترفند سیاسی و روانشناختی و بازی با افکار عمومی و احساسات عمومی است. اینکه مردم و تولیدکنندگان و فعالین اقتصادی خوشحال شوند که قیمت ارز کاهش پیدا کرده در حالی که همین الان قیمت ارز که در کانال ده هزار تومان است نزدیک سه برابر قیمت ده ماه پیش است و هنوز افزایش شدید قیمت ارز را داریم.»
اما آیا دولت به اهداف‌اش از بالا بردن قیمت ارز رسید و می‌خواست تا سطح ۲۰ هزار تومان بالا برود یا اینکه یک جاهایی از دست دولت خارج شد؟ حسین راغفر در پاسخ به این سوال می‌گوید: «عوامل متعددی در کار بودند و هستند. شاید بشود گفت که در جاهایی هم کنترل از دست‌اش خارج شد اما عملا محاسبات ما نشان می‌دهد که حتی با دلار ۸ هزار تومان اقتصاد ایران ورشکسته خواهد شد و هزینه‌های بسیار بزرگ بر بخش تولید و کسری درآمد در خانواده‌ها بی‌سابقه خواهد بود چه برسد به قیمت‌های بالاتر از ۸ هزار تومان.»
راغفر: تا پایان سال تورم بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد خواهد بود
وی تصریح می‌کند: «کسری‌های موجود در نظام بانکی که به‌نظر من یکی از اصلی‌ترین اهداف دولت در بالا بردن قیمت دلا، جبران کسری‌های بانک‌ها است به هر صورت تحقق نیافت و خود کسری بودجه‌های دولت هم کاملا مرتفع نشده اما افزایش قیمت‌های بی سابقه‌ای را داریم که ارزیابی ما نشان می‌دهد تا پایان سال اگر قیمت‌های ارز به همین نسبت وجود داشته باشد تورم بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد خواهد بود و پیامدهای خیلی جدی برای نظام تصمیم گیری دارد. به همین دلیل تصور من این است که آنچه اتفاق افتاد مجموعه‌ای از عوامل بود. بخش هایی از آنها هم ممکن است واقعا در اراده و کنترل دولت نبود اما محرک اصلی افزایش قیمت‌ها خود دولت بود.»
به گفته این اقتصاددان «نشانه‌های این مساله را در بسیاری از کالاهای دولتی و خدمات دولتی شاهد هستیم که از جمله آنها مساله قیمت بلیط‌های هواپیمایی است. بخشی از این افزایش قیمت‌ها را دولت می‌خواست و تصورش بر این بود که تا جایی که بتواند کسری بودجه‌ها و اهداف خود از جمله زیان‌های بانک‌ها به ویژه بانک‌های خصوصی را تامین کند و بعد به‌دنبال آن و به تدریج شروع کند به کاهش قیمت‌های ارز اما به همه اهداف‌اش نرسید و این وسط رانت‌های بسیار بزرگ ارزی برای بسیاری از بنگاه‌های انحصاری و شبه انحصاری فراهم کرد و برنده افزایش شدید قیمت‌های ارز بنگاه‌های بزرگ مثل پتروشیمی‌ها، فولاد و معدن بودند و بازنده آن همه مردم ایران و بنگاه‌های تولیدی به خصوص تولید صنعتی در بخش خصوصی بود.»
دور تازه تحریم‌های امریکا علیه ایران روز یکشنبه، ۱۳ آبان آغاز شد و بر اساس آن کشورهایی که واردات نفت از ایران را متوقف نکنند و همچنین شرکت‌هایی که به داد و ستد به نهادهای تحریم شده ایرانی ادامه بدهند تحریم خواهند شد. با این حال هشت کشور از این تحریم‌ها فعلا معاف می‌شوند تا بتوانند به طور موقت به واردات نفت از ایران ادامه بدهند.
برخی اقتصاددانان معتقدند که کاهش قیمت ارز در ایران بازه زمانی کوتاهی دارد و پس از اتمام معافیت نفتی که امریکا به چند کشور در قبال خرید نفت ایران داده، قیمت دلار دوباره افزایش خواهد یافت. حسین راغفر اما می‌گوید: «بستگی به سیاست‌های دولت دارد. این تنها مساله نیست و یک مقدار مساله عرضه ارز و مساله کنترل تقاضا برای ارز است. یکی از دلایل کاهش قیمت ارز هم در این چند وقت، این است که تقریبا ثبت سفارش‌های خارجی به صفر رسیده که عملا به این معنی است که تقاضا برای ارز برای فعالیت‌های تجاری کاهش پیدا کرده است. اگر تحریم‌ها جدی‌تر شود یکی از ابزارهای مقابله با تحریم‌ها قطعا مساله کنترل تقاضا خواهد بود و موثرترین آنها کنترل تقاضا برای کالاهای لوکس است که امروز به وفور وارد کشور می‌شود. طبیعتا در شرایطی که کشور با تحریم‌های جدی تری روبرو شود قاعدتا کنترل عرضه و کنترل تقاضا کماکان می‌تواند و باید در دستور کار دولت قرار بگیرد تا این شکاف را کاهش دهد اما اگر به همین نحو واردات گسترده‌ای که در حال حاضر صورت می‌گیرد ادامه پیدا کند در آن صورت مشکل حادتر خود را نشان خواهد داد.»
افزایش قیمت‌ها ناشی از تحریم نبود
به گفته این اقتصاددان «سهم تحریم‌ها در بالا رفتن قیمت ارز حداکثر بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است و اگر اقتصاد به نحو درستی هدایت و سیاست گذاری شود نقش تحریم‌ها به شدت کاهش پیدا می‌کند. طرفداران افزایش قیمت ارز در داخل به‌عنوان یک بهانه از تحریم‌ها استفاده کردند که وانمود کنند افزایش قیمت‌ها ناشی از تحریم‌ها بوده اما عوامل و شواهد گسترده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد این افزایش قیمت‌ها ناشی از آثار تحریم‌ها نبوده بلکه بیشتر به سیاست‌های داخلی مربوط می‌شود از جمله آنها سیاست‌های خود دولت در پنج سال گذشته است که کسری بودجه‌های بسیار بزرگی را ایجاد و نقدینگی را به شدت افزایش داده است.»
وی در توضیح این موضوع می‌گوید: «درواقع بخش قابل توجهی از این عوامل از جمله عوامل اصلی افزایش قیمت‌ها در بسیاری از حوزه‌ها سیاست‌های دولت بود و نه تنها هدف‌های دولت را تامین نکرد بلکه پیامدهای آن به زودی دامن خود دولت را هم خواهد گرفت چون بیشتری تقاضا متوجه خود دولت است و افزایش قیمت‌ها به سرعت خود را در کسری‌های بودجه دولت نشان خواهد داد و این مساله‌ای است که حداقل چهار مرحله در کشور در سه دهه گذشته تجربه شده و هر ۴ مرتبه را هم دولت‌ها برای تامین کسری بودجه‌های خود، سیاست‌های ساده اندیشانه افزایش قیمت ارز را اعمال کردند.»
«نوعی بینوا سازی جمعیت بزرگی از کشور را در برخواهد گرفت»
با بالا رفتن ارز در ایران، قیمت کالاهای مصرفی هم به شدت افزایش پیدا کرد اما با پایین آمدن قیمت ارز، قیمت این کالاها پایین نیامد. حسین راغفر چندین عامل را در این مساله دخیل می‌داند و می‌گوید: «باید ببینیم برندگان افزایش قیمت ارز چه کسانی و برندگان افزایش قیمت‌ها چه کسانی هستند. مسلما در شرایط کنونی حتی با این سطح قیمت‌ها، چند ماه دیگر لازم است بگذرد تا پیامدهای این افزایش قیمت‌ها خود را نشان دهد به این صورت که زندگی مردم را مختل می‌کند و یک نوع بینوا سازی جمعیت بزرگی از کشور شکل خواهد گرفت. در چنین صورتی بی ثباتی‌ها و ناآرامی‌هایی که به دنبال آن خواهد آمد بسیاری از دستگاههای ذیربط را که مسول نظارت بر قیمت‌ها هستند را وادار خواهد کرد نسبت به کنترل قیمت‌ها اقدام کند اما علت اینکه در شرایط کنونی این اتفاق نمی‌افتد این است که بسیاری از نهادها و دستگاه‌هایی که عملا مسئولیت‌های نظارتی بر این امر دارند خودشان از افزایش قیمت کالاها و قیمت ارز منتفع هستند که از جمله آنها خود دولت است. مثال بلیط هواپیما را قبلا زدم که از ابتدا دست دولت بوده و از ابتدا هم قیمت را برای برخی مسیرها با دلار بیست هزار تومان تعیین کردند و هنوز همان قیمت‌ها است و کاهش پیدا نکرده است.»
عضو هیات علمی و استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در تهران می‌گوید: «ادامه چنین وضعیتی و سطح بالای قیمت‌ها به اشکال مختلف نارضایتی‌های عمومی خود را بروز خواهد داد و انتظار می‌رود که در مقابل کاهش قیمت ارز، کاهش قیمت کالاها را هم شاهد باشیم و این امر دیر یا زود باید اتفاق بیفتد در غیر این صورت فشارها بر نظام تصمیم گیری و به خصوص دولت افزون خواهد شد. "
گروههای ذینفع در نظام تصمیم گیری
آقای راغفر می‌گوید که راه حل‌های مشخصی از سوی او و دیگر اقتصاددانان در اختیار دولت گذاشته شده اما «گروههای دینفعی در نظام تصمیم گیری وجود دارند که از وضعیت فعلی منتفع هستند ولو اینکه بقیه جامعه و مردم متضرر شوند.»
او می‌گوید: «اصلی ترین اصلاح، اصلاح در جهت‌گیری‌های اقتصادی دولت است. سیاست‌های نئولیبرالی که ظرف سه دهه گذشته بر اقتصاد کشور تحمیل شده امروز به بار نشسته و پیامدهای خیلی گسترده اجتماعی از جمله افزایش نابرابری‌ها، اشکال گسترده و بی‌سابقه فقر در جامعه، رشد پیامدهای ناشی از فقر که به اشکال مختلف بی ثباتی در زندگی مردم منجر می‌شود و رشد جرم و جرایم را به دنبال داشته که همه از پیامدهای سیاست‌های اقتصادی بودند. در بسیاری از کشورهای اروپایی هم شاهد خاتمه و یا به تعبیر بهتر شاهد شکست کامل این سیاست‌ها هستیم و امروز در ایران هم خود را نشان داده و ادامه این وضع امکان پذیر نیست و باید تغییر کند. سیاست‌هایی که به کاهش نابرابری‌ها منجر شود و شفاف سازی فعالیت‌های اقتصادی را دنبال داشته باشد می‌تواند کمک کند به اینکه اقتصاد سالم تری را در کشور شاهد باشیم.»
