موضع محافظه کاران ایران

بعید به نظر می رسد که محافظه کاران ایران نقش فرانسه را در جریان مذاکرات هسته ای از یاد برده باشند. موضع سختگیرانه پاریس و به طور مشخص لوران فابیوس، وزیر خارجه سابق فرانسه در قبال ایران در جریان مذاکرات هسته ای باعث شده بود که در آن زمان بسیاری از جمله محافظه کاران ایران، فرانسه را به ایفای نقش «پلیس بد» در جریان مذاکرات متهم کنند.

پس از آن علی خامنه ای، رهبر ایران در فروردین ماه سال ۹۷ (آوریل ۲۰۱۸) سران آمریکا، فرانسه و بریتانیا (دونالد ترامپ، امانوئل ماکرون و ترزا می) را به دلیل حمله موشکی به سوریه «جنایتکار» خواند. این سه کشور به دنبال وقوع حمله ای شیمیایی در سوریه، رژیم بشار اسد را مسئول آن دانستند و چند مرکز متعلق به دولت سوریه را در روز ۲۵ فروردین ۹۷ (۱۴ آوریل ۲۰۱۸) بمباران کردند.

رهبر ایران در همان روز این سه کشور را متهم کرد که با حمله موشکی به سوریه به دنبال دستیابی به «اهداف استعماری» خود هستند.

امانوئل ماکرون در صورت سفر به ایران بنا به قاعده دیپلماتیک باید علاوه بر حسن روحانی، همتای ایرانی خود با علی خامنه ای نیز دیدار کند. حال این سوال پیش می آید که آیا رهبر ایران حاضر به دیدار با فردی که پیش از این او را «جنایتکار» خوانده است خواهد شد یا خیر؟ البته نباید از نظر دور داشت که علی خامنه ای در سخنان خود به طور مشخص از امانوئل ماکرون نام نبرده بود و به نظر می رسد بیشتر جایگاه حقوقی او به عنوان نفر اول حکومت فرانسه را نشانه گرفته بود.

رهبر ایران همچنین در یکی دیگر از موضع گیری های اخیر خود به طور تلویحی از جنبش جلیقه زردها در فرانسه حمایت کرده بود. علی خامنه ای چند ماه پیش (۱۹ بهمن ۹۷) در مورد سرکوب تظاهرکنندگان فرانسوی در پاریس گفته بود: «در خیابانهای پاریس مردمشان را دارند کور می‌کنند ــ مردم تظاهرکننده‌ای که در خیابانهای پاریس دارند حرکت می‌کنند، به‌وسیله‌ی نیروهای مسلح دولت فرانسه مورد تهاجم قرار می‌گیرند، بسیاری کور می‌شوند؛ یعنی این ‌جور با مردم خودشان رفتار می‌کنند ــ آن وقت از ما مطالبه‌ی حقوق بشر می‌کنند! خب، شما چه‌ کاره‌اید؟ شما با حقوق بشر چه نسبتی دارید که از یک کشور دیگر، از یک ملت دیگر مطالبه‌ حقوق بشر کنید؟ شما اصلا می‌شناسید حقوق بشر را؟»

با وجود چنین موضع گیری هایی از سوی نفر اول حکومت ایران پذیرش نقش آفرینی امانوئل ماکرون به عنوان میانجی بین ایران و آمریکا حتی در صورت سفر او به تهران دور از ذهن به نظر می رسد.

تجربه سفر شینزو آبه به تهران

تجربه سفر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به تهران می تواند یکی دیگر از عواملی باشد که در نهایت مانع از میانجیگری امانوئل ماکرون بین ایران و آمریکا شود.

نخست وزیر ژاپن در ابتدای این دیدار از پیامی سخن به میان آورد که از جانب رئیس جمهوری آمریکا برای رهبر ایران فرستاده شده است. شینزو آبه اعلام کرد که قصد دارد پیام دونالد ترامپ را به رهبر ایران بدهد. اما علی خامنه ای در واکنش به این سخنان شینزو آبه تاکید کرد: «ما در حسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم اما در خصوص آنچه از رئیس جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.»

رهبر ایران در ادامه خطاب به نخست وزیر ژاپن گفته بود: «ما به هیچ وجه تجربه تلخ مذاکره چند سال اخیر با آمریکا را تکرار نخواهیم کرد.»

بعید به نظر می رسد رهبر ایران در حالی که کمتر از یک ماه از این سخنان می گذرد موضع خود را تغییر داده باشد.

تحولاتی که پس از سفر شینزو آبه به تهران روی داد از جمله حمله به دو نفتکش در دریای عمان و سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک آمریکا نه تنها از کاهش تنش بین تهران و واشنگتن حکایت نداشت بلکه باعث شد دو کشور در آستانه درگیری نظامی قرار گیرند.

این در حالی است که احتمالا میزان بی اعتمادی راس نظام جمهوری اسلامی به فرانسه به عنوان متحد آمریکا در ناتو بیش از ژاپن به عنوان یک کشور آسیایی است.

روابط پرتلاطم ماکرون با ترامپ

امانوئل ماکرون در مورد بسیاری از موضوعات بین المللی از جمله پیمان تغییرات اقلیمی (معاهده پاریس)، مبادلات تجاری، نقش اتحادیه اروپا و توافق هسته ای ایران با دونالد ترامپ اختلاف نظر دارد. رئیس جمهوری فرانسه بهار سال گذشته پیش از خروج آمریکا از برجام در جریان سفر به واشنگتن تلاش کرده بود دونالد ترامپ را به حفظ توافق هسته ای با ایران ترغیب کند.

با این حال این تلاش ها شکست خورد و آمریکا نه تنها از برجام خارج شد بلکه تحریم هایی را نیز از تابستان سال گذشته علیه ایران وضع کرده است.

رئیس جمهوری فرانسه همچنین پیش از دیدار اخیر خود با دونالد ترامپ در جریان نشست گروه ۲۰ در ژاپن اعلام کرده بود که تلاش خواهد کرد دونالد ترامپ را به تعلیق برخی تحریم های ایران تشویق کند.

این سخنان امانوئل ماکرون تنها چند روز پس از آن بیان شد که آمریکا تحریم هایی را علیه علی خامنه ای و محمد جواد ظریف و چند تن از فرماندهان سپاه پاسداران ایران وضع کرد. وضع این تحریم ها با واکنش تند ایران روبرو شد. تهران اعلام کرده که این تحریم ها راه دیپلماسی را «برای همیشه» بسته است. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز در واکنش به تحریم رهبر ایران گفت که کاخ سفید دچار «معلولیت ذهنی» شده است.

همزمان با این تنش ها و تحریم های اخیر آمریکا علیه مقامات عالی رتبه ایران تاکنون کوچکترین نشانه ای از توفیق امانوئل ماکرون در متقاعد کردن دونالد ترامپ به کاهش تحریم ها علیه ایران مشاهده نشده است.

انتظارات ایران از فرانسه به عنوان امضاءکننده برجام

یکی دیگر از موانع اصلی پیش روی امانوئل ماکرون برای ایفای نقش میانجی بین تهران و واشنگتن بالا رفتن سطح انتظارات ایران از اتحادیه اروپا به دنبال خروج آمریکا از برجام است. اتحادیه اروپا در برآورده کردن انتظارات ایران طی یک سال اخیر ناموفق بوده است. امری که منجر به تصمیم اخیر ایران برای کاهش سطح اجرای تعهدات برجامی خود شد.

امانوئل ماکرون هفته گذشته در جریان گفتگوی تلفنی با حسن روحانی به او هشدار داد که ترک برجام یا تخطی از این توافق یک «خطا» خواهد بود. با این حال مشخص نیست که رئیس جمهوری فرانسه در شرایط فعلی چگونه و با چه ابزاری می تواند ایران را به پایبندی به برجام ترغیب کند.

اعلام عملیاتی شدن اینستکس (ساز و کار مبادلات تجاری اتحادیه اروپا) از سوی هلگا اشمید از نظر ایران کافی تلقی نشده است.

ایران اینستکس را در وضعیت فعلی «ناکافی» دانسته است. مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل در تازه ترین اظهار نظر خود در مورد ساز و کار مبادلات تجاری اتحادیه اروپا گفته است که اینستکس همچون «ماشین بسیار زیبای بدون بنزین» است.

از سوی دیگر ایران به کشورهای باقی مانده در برجام مهلتی ۶۰ روزه داده است تا امکان بهره مند شدن ایران از منافع پیش بینی شده در برجام را فراهم کنند. این مهلت ۶۰ روزه کمتر از یک هفته دیگر در روز هفتم ژوئیه (۱۶ تیر) به پایان می رسد.

عدم توفیق اتحادیه اروپا در برآورده کردن انتظارات ایران تاکنون به دفعات انتقاد مقامات این کشور را برانگیخته است. علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران اخیرا گفته بود: ««بعد از خروج آمریکا از برجام، اروپایی ها از ما خواستند که چند هفته فرصت بدهیم و پاسخ متقابل را به آمریکا ندهیم و حتی پیشنهاداتی را مبنی بر همکاری های بانکی و خرید نفت از ایران را مطرح کردند که در نهایت باز هم نتوانستند اقدامی را انجام دهند.»

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که طرف های اروپایی برجام به دلیل استیلای مطلق آمریکا بر اقتصاد جهان نتوانستند در اجرای تعهدات خود در قبال ایران موفق عمل کنند. امری که در شرایط فعلی فرانسه و دیگر قدرت های اروپایی نمی توانند تغییر چشمگیری در آن ایجاد کنند.

با در نظر گرفتن همه این عوامل به نظر نمی رسد امانوئل ماکرون بتواند به شکل موفقیت آمیز نقش میانجی بین ایران و آمریکا را ایفا کند هر چند نفس سفر او به ایران با توجه به احتمال بهره برداری تبلیغاتی مقامات ایران از این سفر همچون سفر شینزو آبه منتفی نیست. با این حال تصور پیامدی متفاوت از تلاش های نخست وزیر ژاپن، برای سفر احتمالی رئیس جمهوری فرانسه دشوار است.