خروج از سوریه، بی‌اعتنایی به عربستان
زیتون ـ یلدا امیری
ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در یک سخنرانی در سال ۲۰۰۵ از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۱ به عنوان بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن بیستم یاد کرد. او از سال ۱۹۹۹ تاکنون همواره پست ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری روسیه را در اختیار داشته و در تمام این مدت تلاش کرده است روسیه را به جایگاه یک ابرقدرت جهانی بازگرداند.
پوتین در تمام این مدت مهره های شطرنج قدرت را با دقت حرکت داده، اما در سال‌های اخیر بخت نیز با او همراهی کرده است. بزرگترین شانس او پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود. ترامپ از همان ابتدای ریاست جمهوری گفته بود که روابط آمریکا با روسیه را بهبود خواهد بخشید. اما حالا در کنار تمام تلاش‌هایش برای تضعیف اروپا و چین، به نظر می‌رسد که چیزی بیش از یک رابطه خوب به روسیه داده است و با خروج از توافق هسته ای و تحریم ایران، بی‌توجهی به انتظارات عربستان و خروج نیروهای نظامی آمریکا از خاک سوریه، عملا خاورمیانه را به پوتین تقدیم کرده است.
دوست دوران سخت
روسیه تا کنون چندین بار در مورد تحریم‌های اعمال‌شده توسط ایالات متحده علیه ایران، واکنش نشان داده است و ولادیمیر پوتین و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه تحریم‌های آمریکا علیه ایران را غیرقانونی دانستند.
شهریور ماه امسال ظریف سفری به مسکو داشت و با مقامات روس دیدار و گفتگو کرد. ظریف به هنگام ورود به فرودگاه مسکو در گفتگو با خبرنگاران روس از روسیه به عنوان دوست دوران سخت ایران نام برد. ظریف در ادامه گفت: «دولت روسیه در دوران‌های سخت کنار جمهوری اسلامی بوده و ما با دوستان دوران سخت‌مان حتما معامله دیگری می‌کنیم.»
چندی پیش نیز رسانه‌ها خبر از برگزاری مانور مشترک نظامی توسط ایران، روسیه و چین دادند و ظریف در گفتگویی اعلام کرد که تهران پیشنهاد روسیه در خصوص تامین امنیت خلیج فارس را پذیرفته‌است.
اگرچه روسیه نشان داده که از ایران به عنوان مهره‌ای در بازی خود استفاده می‌کند اما لااقل در دور قبل تحریم‌ها هرگز از ایران حمایت نکرد و هر بار به قطعنامه‌های شورای امنیت رای مثبت داد و ولادمیر پوتین بارها قول و قرارهایش را برای تحویل اس ۳۰۰ به ایران زیر پا گذاشت.
ناپلئون به سوریه کمک کند
روز دوشنبه ۱۵ مهر کاخ سفید بیانیه‌ای صادر کرد و گفت نیروهای آمریکایی در مناطق آزاد‌شده در شمال سوریه باقی نخواهند ماند. ترامپ در توییتی نوشت که وقت آن رسیده است که ایالات متحده از جنگ‌های بی‌پایان مضحک در این منطقه کنار بکشد. این اقدام در آستانه حمله ترکیه به نیروهای کرد که هم‌پیمان آمریکا بودند، انجام شد. شورای سوریه دمکراتیک و نیروهای دمکراتیک سوریه اعلام کردند که گشودن راه عملیات نظامی ترکیه فاجعه‌بار، و دربرگیرنده این پیام است که اتحاد با آمریکا قابل اعتماد نیست.
تعداد زیادی از مقامات جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکا به این اقدام ترامپ اعتراض کردند و این تصمیم را باعث از دست رفتن دستاوردهای آمریکا و کوته‌بینانه و غیرمسئولانه دانستند و نسبت به عواقب آن هشدار دادند، اما تصمیم ترامپ عملی شد.
روسیه در سال ۲۰۱۵ با ورود عملی به جنگ سوریه به یکی از بازیگران اصلی در منطقه مدیترانه تبدیل شد و اکنون با خروج آمریکا گام به گام حضور خود را در سوریه پر رنگ‌تر می کند.
ترامپ در تازه‌ترین اظهار نظر خود گفته است که مشکلی ندارم که روسیه بخواهد از کردها حفاظت کند یا ناپلئون.
رئیس‌جمهوری آمریکا روز دوشنبه ۲۲ مهر بار دیگر از تصمیمش برای خروج نیروهای ایالات متحده از خاک سوریه دفاع کرد و گفت که خود سوریه و اسد از کردها حمایت کنند. او در توییتر نوشت: «پس از شکست صددرصدی خلافت داعش، بخش زیادی از نیروهای‌مان را از سوریه بیرون کشیدم. بگذارید خود سوریه و اسد از کردها حمایت کنند و بر سر خاک‌شان با ترکیه بجنگند. به ژنرال‌هایم گفته‌ام چرا ما باید برای سوریه و اسد بجنگیم تا از خاک دشمن‌مان حفاظت کنیم؟ مشکلی ندارم که هرکسی خواست به سوریه کمک کند تا از کردها حفاظت کند، خواه روسیه باشد، چین یا ناپلئون بناپارت. امیدوارم عالی عمل کنند، ما هفت هزار مایل از آنجا دور هستیم!»
علاوه بر این دونالد ترامپ نسبت به تحولات امنیتی و نظامی منطقه در ماه‌های گذشته واکنش های منفعلانه ای داشت. او با وجود آنکه همواره می گوید که از منافع متحدان خود در منطقه دفاع خواهد کرد اما در مقابل حملات گسترده موشکی بامداد ۲۳ شهریور علیه تاسیسات نفتی شرکت آرامکو هیچ اقدامی نکرد و باعث سرخوردگی رهبران ریاض شد.
حال به فاصله یک ماه از حوادث آرامکو، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه روز دوشنبه ۲۲ مهر برای سفری رسمی وارد ریاض شد. پوتین در این سفر با ملک سلمان، پادشاه عربستان و محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور دیدار کرد.
از زمان تاسیس پادشاهی سعودی در بیش از هشتاد سال گذشته این دومین بار است که یکی از رهبران شوروی یا روسیه از این کشور دیدار رسمی می‌کند. نخستین دیدار پوتین از عربستان در سال ۲۰۰۷ صورت گرفت و نخستین سفر ملک سلمان به روسیه در سال ۲۰۱۷ انجام شد. بنابراین بی‌جهت نیست که عادل‌الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان سعودی گفته است که سفر ولادیمیر پوتین به عربستان، یک اتفاق تاریخی است.
در جریان سفر ولادیمیر پوتین به ریاض دو کشور بر سر میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری و مبادلات تجاری به توافق رسیدند، این توافقات از مسائل فرهنگی تا فناوری پیشرفته و فضایی را در برمی‌گیرد. به گفته وزارت نفت عربستان، ولادیمیر پوتین و سران سعودی بر سر تقویت روابط گروه موسوم به «اوپک پلاس»، که دربرگیرنده اعضای اوپک و غیر اوپک یعنی به‌طور مشخص روسیه است، به توافق رسیدند.
پوتین در شرایطی به عربستان سفر کرد که بسیاری از تحلیلگران در مورد ناامیدی عربستان از ایالات متحده سخن می‌گویند. به نظر می‌رسد اولویت پوتین در این دیدار دو روزه از عربستان، گسترش مناسبات دوستانه و تجاری با ثروتمندترین کشور عرب خلیج فارس و تحکیم حضور در عربستان در رقابت با نفوذ گسترده آمریکا است.
پیش از این گزارش‌هایی از تمایل روسیه برای فروش سامانه دفاع ضد موشکی اس ۴٠٠ روسی به عربستان منتشر شده بود. اگرچه بسیار بعید است واشنگتن اجازه بدهد که سامانه موشکی اس ۴۰۰ به عربستان فروخته شود، با این وجود ورود دیگر سلاح‌های سبک و سنگین روسیه، اجرای طرح‌های مشترک صنعتی، مانند احداث پالایشگاه نفتی، می‌تواند نقطه آغازی برای گسترش حضور روسیه در عربستان و دیگر کشورهای عرب حاشیه جنوب خلیج فارس شود.
برخی تحلیلگران سفر پوتین به عربستان را در راستای میانجیگری میان ایران و عربستان دانستند اما ظاهرا روسیه بیشتر به دنبال ایفای نقشی فعال در منطقه و جهان عرب است. در یک دهه گذشته بازیگران اصلی خاورمیانه آمریکا و متحدان اروپایی اش بودند. حضور نظامی ایالات متحده و ائتلاف گسترده‌اش در خلیج فارس، اشغال عراق و همچنین رابطه نزدیک واشنگتن با کشورهای عرب مانند عربستان سعودی، کویت، بحرین، امارات و قطر، جایی برای ایفای نقش روسیه نگذاشته بود. اما اکنون روسیه با استفاده از خلا حضور فعال آمریکا نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش می دهد. در واقع دونالد ترامپ شرایطی برای روسیه فراهم کرد که ولادمیر پوتین سال ها در انتظار بدست آوردن آن بود.
