علیرضا مناف زاده - رادیو بین المللی فرانسه
برپایۀ مطالعاتی که دانشمندان دربارۀ کوُوید ۱۹ انجام داده اند، گویا میزان مرگ و میر آن نسبت به شُمار مبتلایان از میزان نسبیِ مرگ و میر در بیماری های سارس و مِرس کم تر است. یکی از پاندمی ها یا بیماری های عالم گیر قرن بیستم آنفولانزای هُنگ کنگی بود که از تابستان ۱۹۶۸ تا بهار ۱۹۷۰ سراسر جهان را درنوردید و در حدود ۱ میلیون نفر را کشت. در مارس ۱۹۵۸ شُمار قربانیان آنفولانزای آسیایی را در ایالات متحد ۶۹۸۰۰ نفر اعلام کردند. اما مرگ بارترین بیماری عالم گیرِ قرن بیستم و حتی تاریخ بشر را آنفولانزای اسپانیایی می دانند که از ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ طول کشید. ویروس این بیماری بیش از ۵۰۰ میلیون نفر یعنی در حدود ۲۷ درصد جمعیت جهان را مبتلا کرد. برپایۀ مطالعات و بررسی های جدید، آنفولانزای اسپانیایی سبب سازِ نابودیِ نزدیک به ۱۰۰ میلیون انسان شد.
پاندمی یا «بیماریِ عالم گیر» کوُوید ۱۹ که بر اثر ورود کروُناویروس جدید به بدن انسان ایجاد می شود برپایۀ آخرین آمارهای رسمی تاکنون بیش از ۲۲۲ هزار نفر را در بیش از ۱۷۰ کشور جهان مبتلا کرده و به مرگ بیش از ۹ هزار نفر انجامیده است. این ویروس که در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی در «ووهان»، شهری در مرکز چین، ظاهر شد و از آنجا به شهرهای دیگر آن کشور راه یافت، تاکنون با سرعتی حیرت انگیز سراسر جهان را درنوردیده است. کروُناویروس کوُوید ۱۹ از خانوادۀ ویروس هایی مانند «سارس» (سَندروُم حاد تنفسی) و «مِرس» (سَندروُم تنفسی خاورمیانه) است.
👈مطالب بیشتر در سایت رادیو بین المللی فرانسه
کروُناویروسِ سارس نیز در نوامبر ۲۰۰۲ از یکی از ایالت های جنوبی چین به راه افتاد و تا ژوئیۀ ۲۰۰۳ به گواهیِ «انستیتو پاستور» بیش از ۸ هزار نفر را بیمار کرد و سبب سازِ مرگ نزدیک به ۸۰۰ نفر در ۲۰ کشور جهان شد. اما کروُناویروس مِرس در سال ۲۰۱۲ در عربستانِ سعودی ظاهر شد و از آنجا به ۲۷ کشور جهان راه یافت. این کروُناویروس افزون بر دستگاه تنفسی به ارگان های دیگر بدن مانند کُلیه و کبِد نیز آسیب می رساند و از همین رو، میزان مرگ و میر حاصل از آن به نسبتِ شُمار بیمارانش بسیار بیش از کروُناویروسِ سارس است. از سپتامبر ۲۰۱۲ تا ژوئن ۲۰۱۵ از ۱۳۶۰ بیمار مبتلا به بیماری مِرس ۵۲۷ نفر جان باختند. این ویروس از شتر به انسان سرایت کرد. به گزارشِ «سازمان بهداشت جهانی» ۸۰ درصد بیماران ساکن عربستان سعودی بودند. با این حال، تاکنون از بیماری هایِ «سارس» و «مِرس» نه به عنوانِ پاندمی یا «بیماری عالم گیر» بلکه زیر عنوانِ ایپدمی یا «بیماری همه گیر» یاد کرده اند. پاندمی به اپیدمی عالم گیر گفته می شود.
در حال حاضر، برپایۀ مطالعاتی که دانشمندان دربارۀ کوُوید ۱۹ انجام داده اند همین قدر می توان گفت که نیروی کُشندگیِ آن نسبت به سارس و مِرس ضعیف تر است. به عبارت دیگر، میزان مرگ و میر آن نسبت به شُمار مبتلایان از میزان نسبیِ مرگ و میر در بیماری های سارس و مِرس کم تر است. درواقع، آنچه کوُوید ۱۹ را از بیماری های هم خانواده اش به کل جدا می کند سرعتِ شگفت انگیز گسترش آن و، به عبارتی، عالم گیریِ شتابان آن است.
آخرین پاندمی یا «بیماری عالم گیر» پیش از ظهور کوُوید ۱۹ «آنفولانزایِ خوکی ۲۰۰۹» بود که در آوریل ۲۰۰۹ از مکزیک به راه افتاد و تا اوت ۲۰۱۰ بیش از ۷۰ کشور جهان را درنوردید. شُمار جان باختگانِ ثبت شدۀ آنفلونزای خوکی ۲۰۰۹ را ۱۸۵۰۰ نفر اعلام کرده اند. اما برپایۀ مطالعات علمیِ مشترکی که ۹ عضو «مرکز کنترل و پیشگیریِ بیماری‌ها» انجام داده اند، شمار کشته شدگان را ۸ تا ۳۲ برابر این تعداد تخمین می زنند. میزان مرگ و میر در افریقا و آسیای جنوب شرقی به سبب محدودیت های درمانی و اِهمال در پیشگیری بسیار بالا بود. کارشناسان برجسته ترین ویژگیِ آنفولانزایِ خوکی ۲۰۰۹ را مرگ و میر جوانان و میانسالان می دانند. ۸۰ درصد قربانیانِ آن آنفولانزا گروه های سنّیِ زیر ۶۵ سال بودند. درحالی که در آنفولانزاهای دیگر بیشینۀ جان باختگان وابسته به گروه های سنّیِ بالاتر از ۶۵ سال اند.
یکی دیگر از پاندمی ها یا بیماری های عالم گیر قرن بیستم آنفولانزای هُنگ کنگی بود که از تابستان ۱۹۶۸ تا بهار ۱۹۷۰ سراسر جهان را درنوردید و در حدود ۱ میلیون نفر را کشت. یک دهم جان باختگان از مردم ایالات متحد آمریکا بودند. در هُنگ کنگ نیم میلیون نفر یعنی ۱۵ درصد از جمعیت آن جزیره به این بیماری مبتلا شدند.
👈مطالب بیشتر در سایت رادیو بین المللی فرانسه
از دیگر بیماری های عالم گیرِ قرن بیستم باید از «آنفولانزای آسیایی سال ۱۹۵۷» نیز یاد کرد. ویروس این پاندمی در فوریۀ ۱۹۵۷ از سنگاپور به راه افتاد، در آوریل آن سال به هُنگ کنگ رسید، سراسر چین را درنوردید و در همین مدت ۲۵۰ هزار نفر را بیمار کرد. سپس وارد بریتانیا شد. در دسامبر آن سال آمار جان باختگانِ آنفولانزای آسیایی در سراسر بریتانیای کبیر ۳۵۵۰ نفر اعلام شد. ویروس این بیماری سپس رهسپار ایالات متحد آمریکا شد و ده ها هزار نفر را در آن کشور به کام مرگ کشید. در مارس ۱۹۵۸ شُمار قربانیان آنفولانزای آسیایی را در ایالات متحد ۶۹۸۰۰ نفر اعلام کردند.
اما مرگ بارترین بیماری عالم گیرِ قرن بیستم و حتی تاریخ بشر را آنفولانزای اسپانیایی می دانند که از ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ طول کشید. ویروس این بیماری بیش از ۵۰۰ میلیون نفر یعنی در حدود ۲۷ درصد جمعیت جهان را مبتلا کرد. «انستیتو پاستور» شمار قربانیانِ آنفولانزای اسپانیایی را ۲۰ تا۵۰ میلیون نوشته است. اما برپایۀ مطالعات و بررسی های جدید، آن بیماری سبب سازِ نابودیِ نزدیک به ۱۰۰ میلیون انسان شد. به عبارت دیگر، بیش از ۵ درصد جمعیت جهان را به کام مرگ کشید. برخلاف کوُوید ۱۹ که قربانیانش را بیشتر از گروه هایِ سنی ۶۰ به بالا می گیرد، آنفولانزای اسپانیایی بیشترین قربانیانش را از گروه های سنّیِ ۲۰ تا ۴۰ سال می گرفت.
خبر شیوع بیماری عالم گیرِ ۱۹۱۸ را نخستین بار رسانه ها و مطبوعات اسپانیا منتشر کردند و از همین رو آن بیماری به آنفولانزای اسپانیایی معروف شد. اسپانیا در جنگ جهانیِ اول بی طرف مانده بود و به همین سبب نیازی به سانسور اخبار نمی دید. اما آمریکا و بریتانیا و فرانسه که تازه از جنگ بیرون آمده بودند، نگران روحیۀ مردمشان بودند و از پخش اخبار ناامید کننده جلوگیری می کردند. درواقع، دولت های آن کشورها نتوانستند در آغاز به ابعاد فاجعه پی ببرند. از همین رو، غافگیر شدند و از به راه انداختن کارزارهای اطلاع رسانی درماندند.
بعضی مناطق جهان با بستن راه ها از آنفولانزای اسپانیایی در امان ماندند. در آن زمان مردم با خودرو و قطار مسافرت می کردند. در نتیجه، ماه ها و گاه سال ها طول کشید تا ویروس این بیماری به مناطق دوردست جهان برسد. در ایران برخلاف بسیاری از کشورهای جهان آنفولانزای اسپانیایی بیشترین قربانیانش را از میان روستاییان گرفت. به سبب قحطی، اعتیاد به تریاک، مالاریا و کم‌خونی، روستاییانِ ایرانی بیش از شهرنشینان به این بیماری دچار شدند و جان باختند.
