پروانه معصومی - ایران وایر
هفته دوم تیرماه ۱۳۹۹، یکی از پرحادثه‌ترین و نگران‌کننده‌ترین هفته‌های سال‌های اخیر است. سه انفجار و آتش‌سوزی بزرگ و کم‌سابقه که موجی از نگرانی را در جامعه به وجود آورده است. ابعاد هیچ کدام از سه حادثه هنوز به طور کامل روشن نشده است. سوال‌ها و ابهام‌های زیادی درباره علت وقوع انفجار و آتش‌سوزی وجود دارد و بیم پنهان‌کاری نهادهای رسمی، به نگرانی‌ها نسبت به تبعات احتمالی این وقایع، حتی در حد نگرانی آلودگی هسته‌ای، دامن می‌زند.
آیا مردم حق دارند که نگران باشند؟
پاسخ قطعی این سوال مثبت است. کافی است آنچه در یک هفته گذشته در ایران اتفاق افتاده را یک بار بازخوانی کنیم؟
ماجرا از شامگاه پنجم تیر ماه و انفجار بزرگ خجیر در جنوب شرق تهران آغاز شد. شدت انفجار به حدی بود که نور آن تا کیلومترها دورتر در غرب و شمال غرب تهران توجه رهگذران را به خود جلب کرد. مسئولان نظامی ابتدا اعلام کردند که انفجار مخزن گاز در پارچین عامل این اتفاق بوده است. فردای روز انفجار تلویزیون ایران هم تصویر یک مخزن سالم اما سوراخ شده را نشان داد و مدعی شد که انفجار این مخزن منبع نور عجیب بوده است. چند روز بعد با انتشار تصاویر ماهواره‌ای مشخص شد که آنچه رخ داده نه انفجار عادی مخزن گاز در پارچین، بلکه یک انفجار بزرگ با قدرت تخریب بسیار زیاد، در منطقه خجیر در ۲۴ کیلومتری شمال پارچین بوده است. دقیقا معلوم نیست چه تاسیسات مخفی در خجیر وجود دارد، اما در گذشته سایت هسته‌ای پارچین یکی از خبرسازترین تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی بوده است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
نگرانی از وقوع یک انفجار بزرگ در یک منطقه با سابقه وجود تاسیسات مخفی هسته‌ای، امر غیرطبیعی نیست، به ویژه آنکه بلافاصله نهادهای نظامی و رسانه‌ای در ایران اقدام به انتشار اخبار جعلی درباره منشاء‌و عامل آن می‌کنند.
دقیقا یک هفته بعد از انفجار مشکوک خجیر، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران از وقوع یک «حادثه» در «یکی از سوله‌های در دست احداث در محوطه باز سایت نطنز» خبر داد. اگرچه بهروز کمالوندی «از نظر احتمال ایجاد آلودگی نیز با توجه به غیر فعال بودن مجموعه ذکر شده جای هیچ‌گونه نگرانی نیست». فرماندار نطنز هم اعلام کرد «این آتش سوزی در یک سوله در حاشیه سایت هسته‌ای رخ داده است، گفت: جای هیچ نگرانی در خصوص احتمال آلودگی و نشت مواد رادیو اکتیو وجود ندارد و خوشبختانه هیچ تلفاتی هم نداشته‌ایم.» این اظهار نظرها البته بیش از آنکه نگرانی‌ها را برطرف کند با توجه به سابقه پنهان‌کاری به نگرانی دامن می‌زند، به ویژه آنکه اخباری درباره احتمال خرابکاری عامدانه در این حادثه منتشر شده است.
رویترز به نقل از یک مقام سابق هسته‌ای ایران نوشت: «با توجه به اینکه این به اصطلاح حادثه فقط چند روز بعد از انفجار در نزدیکی سایت نظامی پارچین رخ داده، نمی‌توان امکان خرابکاری را رد کرد.» نیویورک تایمز هم در گزارشی نوشت با توجه به شواهد اولیه انفجار نطنز یک خرابکاری بوده است.
در میان این دو یک واقعه دیگر هم در پایتخت رخ داد و آن هم آتش‌سوزی و انفجار غیرمنتظره‌ای بود که در درمانگاه سینای اطهر در میدان تجریش رخ داد. انتشار برخی اخبار غیر رسمی سبب شد که شایعه آلودگی رادیواکتیو در اثر انفجار تاسیسات پزشکی هسته‌ای در تهران بالا بگیرد. در نخستین ساعات بامداد روز چهارشنبه یازدهم تیر، خبرگزاری ایسنا به نقل از یک کارشناس احتمال داد «دود حاصله نشان از انفجار و امکان سوخت مواد سمی یا گاز هلیوم دارد. پلوم رها شده با شکل کاملی از مواد و رنگ سیاه و غلیظ آن می‌تواند حاصل آتش‌سوزی مواد سمی یا حتی دارویی و شیمیایی باشد؛ لذا دوری و نزدیک‌نشدن به سایت و تخلیه منطقه جدا تا اطلاع مسئولان امر توصیه می‌شود.» ساعاتی پیش‌تر این کارشناس مطلب مشابهی را خبرگزاری خبرآنلاین گفته بود. این احتمال البته از سوی سخنگوی وزارت بهداشت و مرکز اورژانس تهران و البته سازمان انرژی اتمی تکذیب شد.
شاید هر جای دیگری به جز ایران بود این تکذیب‌های قطعی آب سردی بر آتش نگرانی عمومی بود، اما در ایران حتی اگر شخص رهبر جمهوری اسلامی نیز یک ماجرا را تکذیب کند، از نگرانی‌ها کاسته نمی‌شود. در ایران همیشه این احتمال قوی وجود دارد که پشت هر تکذیبیه‌ای یک واقعیت پنهان شده است.
آیا احتمال آلودگی هسته‌ای در سه انفجار هفته گذشته وجود دارد؟
پاسخ این سوال روشن نیست. باید امیدوار بود تا هر چه زودتر یک مرجع نسبتا مطمئن اعلام کند که وقایع هفته گذشته بیش از خسارات جانی و مالی که تا الان به بار آورده است، خطر دیگری در پی ندارد.
مسمومیت رادیواکتیو چگونه است؟
سایت پزشکت که یک سایت آنلاین مشاوره پزشکی است توضیحات مفصلی درباره «مسمومیت پرتوی» دارد. این سایت می‌نویسد:
«مسمومیت پرتوی نوعی آسیب به بدن است که در اثر قرار گرفتن در برابر مقدار زیادی از پرتو که اغلب در مدت زمان کوتاهی (حاد) به وجود می آید. میزان تشعشع جذب شده توسط بدن یا همان دوز جذب شده، تعیین می‌کند شدت آسیب و مسمومیت فرد خواهد بود. مسمومیت پرتوی به عنوان به سندرم حاد پرتونگاری یا مسمومیت با اشعه نیز شناخته می شود.»
منابع احتمالی تابش اشعه با دوز بالا شامل موارد زیر می‌شود: «حادثه در تاسیسات صنعتی هسته‌ای،
حمله به مرکز صنعتی هسته‌ای، انفجار یک دستگاه رادیو اکتیو کوچک، انفجار یک دستگاه انفجاری معمولی که مواد رادیواکتیو را پراکنده می‌کند و انفجار سلاح هسته‌ای استاندارد». اما شدت مسمومیت و تاثیر آن بستگی به زمان و میزان قرار گرفتن در معرض اشعه و همچنین آسیب‌پذیری بافت‌های بدن دارد.
علائم و نشانه های اولیه بیماری مسمومیت پرتوی معمولاً حالت تهوع و استفراغ بوده و خوشبختانه قابل درمان هستند. مدت زمان بین قرار گرفتن فرد در معرض تابش پرتو و بروز این علائم اولیه می‌تواند به تشخیص میزان پرتوی جذب شده توسط فرد کمک زیادی کند. بعد از بروز علائم اولیه این بیماری، فرد مبتلا به مسمومیت پرتوی ممکن است دیگر برای مدتی هیچ علامتی نداشته ولی بعدا دوباره این علائم با شدت بیشتری ظاهر شوند. اگر فرد در معرض تابش خفیف قرار گرفته باشد، ممکن است علائم و نشانه‌های بیماری بعد از ساعت‌ها و هفته‌ها نمایان شود. اما با قرار گرفتن در معرض تابش شدید، علائم و نشانه ها ممکن است چند دقیقه ظاهر شوند.»
مسمومیت پرتو می‌تواند علائم دیگری مانند تب، عفونت، اسهال، سردرد، ریزش مو، تهوع و استفراغ، ضعف و خستگی، فشار خون پایین، سرگیجه و مشکلات تعادلی، استفراغ خونی و مدفوع همراه با خونریزی داخلی... داشته باشد.
آیا احتمال مسمومیت در تهران و نطنز وجود دارد؟
حتی اگر انفجارهای تهران و نطنز واقعا منجر به آلودگی رادیواکتیو شده باشند، باز هم بعید است که مردم در معرض آلودگی شدید قرار گرفته باشند. قاعدتا در صورت مسمومیت با دوز بالا در روزهای گذشته باید گزارش‌های زیادی از مراجعه مردم با علائم مسمومیت منتشر می‌شد که خوشبختانه این اتفاق رخ نداده است. به همین دلیل باید امیدوار بود که شایعات نگران‌کننده صحت نداشته باشند و انفجارهای رخ داده، حتی اگر خرابکاری بوده‌اند، منجر به بروز خطر برای سلامتی شهروندان نشده باشد.
