مرکز آمار نرخ تورم مرداد امسال را ۳۰,۴ درصد اعلام کرده که به معنای افزایش ۳۰,۴ درصدی هزینه خانوارها برای خدمات و کالاهای مشابه در مقایسه با مرداد یک‌سال قبل است. در بازار مصرفی و برای مردم اما نرخ تورم چند برابر بزرگ‌تر از رقم اعلام شده دولت حس می‌شود.

قیمت مواد لبنی که سرانه مصرف آنها تا پیش از بحران معیشت هم در خانوارها کمتر از حداقل استاندارد جهانی بود دوباره در مسیر صعودی قرار دارد. سامانه ۱۲۴ که متولی اعلام قیمت رسمی کالاها در ایران است، ۱۷ شهریور قیمت کره ۱۰۰ گرمی را ۴ هزار و ۵۰۰ تا ۴هزار تومان ۸۰۰ تومان اعلام کرد، قیمتی که حدود یک دوم رقم اعلام شده از سوی سعید درخشانی، رئیس اتحادیه سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای است. او چهارشنبه ۱۹ شهریور گفت:

«کره در چند ماه گذشته در بازار «نایاب» بود و قیمت ۱۰۰ گرمی این کالا از دو روز گذشته ۹۰ درصد افزایش یافته و به هشت هزار تومان رسیده است.»

قیمت پنیر هم در همین سامانه برای یک بسته ۱۰۰ گرمی سه هزار و ۴۵۰ تومان اعلام شده. قیمت بسته ۵۰۰ گرمی این کالا هم ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان گزارش می‌شود که بیانگر افزایش ۳۵۰۰ تومانی آن در بسته‌های ۵۰۰ گرمی و هفت هزار تومانی برای هر یک کیلو گرم است.

دولت قیمت یک کیلو گرم شیر خام را هم ۲۹۰۰ تومان تعیین کرده؛ مهدی هدایت‌نیا، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی استان خراسان رضوی اما قیمت هر کیلوگرم شیرخام را بیش از ۳۶۰۰ تومان اعلام می‌داند؛ یعنی حداقل ۷۰۰ تومان بیشتر از قیمت مصوب دولت.

دامداران همچنان خواستار افزایش بیشتر قیمت شیرخام هستند. رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه دامداران و گاوداران صنعتی استان خراسان رضوی قیمت تمام شده این کالا را بر اساس تأمین «۱۰۰درصد» نهاده دامی موردنیاز با ارز دولتی ۴۲۰۰ تومان دانسته است.

دولتِ گرانی

گرانی تنها به فرآورده‌های لبنی محدود نمانده. قیمت تخم‌مرغ و مرغ هم در روزهای گذشته دوباره صعودی شده است. دولت قیمت مصوب یک کیلوگرم تخم مرغ را ۱۱ هزار تومان اعلام کرده است. قیمت این کالا اما در بازار ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان گزارش می‌شود که نشان دهنده افزایش ۴۸ درصدی قیمت این کالا در مقایسه با یک سال قبل است.

همزمان با تخم مرغ، گوشت مرغ هم ۲ هزار تومان بیشتر از رقم مصوب به فروش می‌رشد. دولت قیمت هر یک کیلوگرم گوشت مرغ را ۱۵ هزار تومان اعلام کرده است اما در بازار مصرفی قیمت این کالا ۱۷ هزار تومان و بیشتر گزارش می‌شود.

در چنین شرایطی دولت کنترل قیمت‌ها و ثبات بازار را وعده می‌دهد. تولیدکنندگان اما دولت و سیاست‌های ارزی بانک مرکزی را عامل افزایش قیمت می‌دانند و نسبت به رشد قیمت‌ها در صورت تداوم وضعیت کنونی هشدار می‌دهند.

ناصر نبی‌پور که رسانه‌های داخلی ایران او را «رئیس هیات مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار» معرفی کردند، گفته تولیدکنندگان نرخ مصوب دولت را قبول ندارند و قیمت تمام شده هر کیلوگرم تخم مرغ بیش از ۱۴ هزار تومان است.

او گرانی نهاده‌های دامی از جمله سویا، ذرت و ریزمغذی‌ها را عامل گرانی تخم‌مرغ و مرغ دانسته و گفته است:

«قیمت کنجاله سویا به حدود ١۵ هزار تومان رسیده و نرخ ذرت نیز بین ٣٣٠٠ تا ٣۵٠٠ تومان است، قیمت ریز مغذی‌ها نیز ۴٠٠ درصد افزایش یافته و با چنین شرایطی هم به زحمت می‌توان نهاده‌ها را پیدا کرد و خرید. همچنین قیمت پودر گوشت که ارزش غذایی هم ندارد و قبلاً مرغداران حاضر نبودند آن را ۱۲۰۰ هم بخرند، الان به کیلویی ۵٢٠٠ تومان رسیده است.»

نبی‌پور هشدار داده است در صورت ادامه این روند قیمت تخم مرغ در پاییز که مصرف افزایش می‌یابد به کیلویی ٢٠ هزار تومان و شانه ای۵٠ هزار تومان و قیمت مرغ نیز به بیش از ٣٠ هزار تومان خواهد رسید.

برومند چهارآیین، رئیس هیات مدیره شرکت مادر تخصصی توسعه صنعت طیور ایران هم در پیوند با همین موضوع گفته است:

«قیمت سویا از مرز ۱۲ هزار تومان عبور کرده در صورتی‌که در تصویر ذهنی مسوولان ۲ هزار و ۷۵۰ تومان است. ذرت ۳ هزار و ۶۰۰ است که باز هم در ذهن آقایان هزار و ۶۵۰ تومان است.»

تولیدکنندگان شیر و مواد لبنی هم وضعیت مشابهی دارند. سید احمد مقدسی رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی گاوداران، افزایش قیمت علوفه و نهاده‌های دامی را علت گرانی عنوان کرده است:

«قیمت نهاده‌های دامی به‌صورت روزانه افزایش دارد. دولت شیر خام را بر اساس قیمت دولتی نهاد‌ه‌ها قیمت‌گذاری کرده اما الان سویا ۲ هزار و ۷۰۰ تومانی در بازار وجود ندارد و ما مجبوریم ۱۴ هزار تومان بخریم تازه به شرطی که در بازار وجود داشته باشد یا ذرت ۱۵۰۰ تومانی به ۳ هزار تومان رسیده است یا قیمت جو از یک هزار و ۵۰۰ به ۴ هزار تومان رسیده این قیمت‌ها به شرطی است که کالا در بازار موجود باشد.»

دست پنهان دولت در سفره مردم

دولت تنها در حرف می‌گوید که «پیشتاز مبارزه با گرانی است» در عمل اما از تامین ارز به نرخ دولتی برای تامین نهاده‌های دامی امتناع می‌ورزد. محمدرضا طلایی، مدیرعامل شرکت پشتیبانی امور دام ۱۸ شهریور طرح دولت برای حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات نهاده‌های دامی را رد کرد اما گفت در پنج ماه گذشته تامین ارز و ترخیص نهاده‌های دامی با اختلال روبرو شده است.

تامین نشدن ارز برای واردات نهاده‌های دامی یا آنطور که طلایی گفته «اختلال» در این حوزه به اختلاف وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) و بانک مرکزی باز می‌گردد. بانک مرکزی برای آنچه که «کنترل بازار ارز» عنوان می‌شود، ارز برخی اقلام کالایی را به صورت کامل حذف کرده و تخصیص ارز به برخی کالاها را متوقف یا به شدت کاهش داده است.

دود این اختلاف و بستن خزانه ارزی به روی کالاهای وارداتی به چشم مصرف کنندگان می‌رود. آنطور که که حالا باید برای اقلام خوراکی که قبلا ارزان‌تر بود هزینه بیشتری بپردازند. برنج و حبوبات از جمله این کالاها به شمار می‌روند که رشد قیمتی دو برابر را تجربه کردند. براساس گزارش‌های میدانی قیمت برنج خارجی نامرغوب در بازار مصرف به نزدیکی ۲۵ هزار تومان رسیده که در مقایسه با یک‌سال قبل نزدیک به ۱۱۰ درصد رشد قیمتی را نشان می‌دهد. قیمت یک کیلوگرم عدس هم در بازار، براساس نرخ رسمی ۱۳۶ درصد افزایش یافته است.

دیگر اقلام خوراکی نیز از رشد قیمت بی‌نصیب نمانده‌اند. در گزارش ماهانه مرکز آمار افزایش قیمت ۶۷ درصدی لوبیا، ۳۱ درصدی ماست، ۱۱ درصدی روغن و ۴۷ درصدی شکر فاش شده است. نتیجه این وضعیت هم کاهش مصرف خانوار و هشدار در باره فراگیر شدن سوء تغذیه در ایران است.

تیرنگ نیستانی، مدیر گروه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی ایران، ۱۵ شهریور گفته بود: «۲۲ هزار خانوار ایرانی مصرف منابع پروتئینی جانوری شامل گوشت‌های قرمز و سفید را به دلیل هزینه بالا، بسیار محدود کرده و حتی بسیاری از خانوارها این منابع پروتئینی را به طور کامل از سبد غذایی و هزینه‌های خود حذف کرده‌اند.»

آمار خانوارهایی که انواع گوشت را به حداقل رسانده و یا کامل از سبد غذایی حذف کرده‌اند اما به نظر بیشتر از رقم اعلام شده است. ۲۲,۶ درصد خانوارهای ایرانی ( معادل نزدیک به ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار خانوار از مجموع ۲۵ میلیون و ۶۰۰ هزار خانوار ساکن در ایران) طرف پرسش در نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران مرداد امسال اعلام کرده بودند که در طول یک‌سال هیچ‌گاه و یا تنها چند مرتبه گوشت قرمز مصرف کرده‌اند که در مقایسه با یکسال قبل ۳,۷ درصد افزایش نشان می‌دهد . این رقم برای مصرف گوشت مرغ هم در مقایسه با یکسال قبل با دو درصد افزایش به ۵ درصد رسیده است.

براساس نتایج این پژوهش تعداد خانوارهای جامعه نمونه آماری که در طول یک‌سال اصلا شیر مصرف نکرده‌اند هم از ۵,۲ درصد به ۷,۹ درصد رسیده است و ۶ درصد هم گفته‌اند در طول سال تنها چند مرتبه شیر خریده‌اند که نسبت به آمار یک‌سال قبل (۲,۶ درصد) ۲,۳ برابر بیشتر شده است. براین اساس نزدیک به ۱۴ درصد (۱۳,۹) درصد خانوارهای جامعه نمونه آماری در طول یک‌سال تنها چند بار و یا هیچ‌گاه شیر مصرف کرده‌اند.

کاهش مصرف شیر و مواد پروتینی موجب هشدار کارشناسان دولتی نیز شده است. زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت و درمان ۱۶ شهریور نسبت به افزایش قیمت لبنیات هشدار داده و گفته بود:

«کاهش مصرف روزانه لبنیات به دلیل افزایش قیمت سبب می شود تا سن شیوع بیماری پوکی استخوان کاهش پیدا کرده و بیماری‌های مرتبط با استخوان به دلیل کمبود کلسیم مورد نیاز بدن در افراد به خصوص دهک‌های کم درآمد بروز پیدا کند.»

سبد غذایی ساده: ۹۰۰ هزار تومان

سرانه مصرف شیر در ایران پیش از شدت گرفتن بحران معیشت هم نزدیک به یک پنجم میانگین جهانی بود. حالا اما رشد تورم واقعی و کاهش درآمد نه فقط مصرف شیر بلکه دیگر مواد غذایی مغذی و پروتئینی خانوارها را به حداقل رسانده است. آنطور که مدیر گروه «انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور» گفته است:

«گرانی و کاهش درآمدها، خانوارها را به سمت حذف یا کم کردن منابع اصلی مواد مغذی (انواع گوشت، تخم‌مرغ، شیر و میوه‌ها) و جایگزینی منابع دیگر کالری که عموما از بابت بسیاری مواد مغذی (در قیاس با منابع پروتئینی، میوه‌ها یا سبزیجات) فقیرترند، هدایت کرده است».

هزینه ماهانه مواد غذایی ضروری و مورد نیاز یک فرد در ایران رقمی نزدیک به یک میلیون تومان برآورد می‌شود. براین اساس یک خانواده ۳,۳ نفره تنها برای مواد تامین مواد غذایی باید بیش از سه میلیون تومان هزینه کند؛ رقمی که از توان بسیاری از خانوارهای کارگری و حتی طبقه متوسط خارج است.

در چنین شرایطی به گفته تیرنگ نیستانی قشرهای کم‌درآمد و حتی بخش‌هایی از «طبقه متوسط» سیری شکمی «از هیچ» را جایگزین سیری سلولی کرده‌اند تا «بر حس گرسنگی غلبه کنند».

تا پیش از شیوع کرونا بحران معیشت دامن هفت دهک از جامعه ایرانی را گرفته بود و به روایت آمارهای رسمی نزدیک به ۳۲ میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می‌کردند و ۱۲ میلیون نفر هم زیر خط فقر مطلق. روزبه کرونی، رئیس موسسه پژوهشی تامین اجتماعی اما خرداد امسال گفت برآوردها نشان می‌دهد ‌جمعیت زیرخط فقر بیش از ۱,۵ برابر خواهد شد.

خطرناک‌تر از کرونا

تا پیش از همه‌گیری کرونا که اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار داد جمعیت بیکاران رسمی در ایران نزدیک به سه میلیون نفر گزارش می‌شد. بهار امسال مرکز آمار به صورت رسمی اعلام کرد در سه ماه نخست سال حداقل یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از شمار شاغلان کاسته شده است. از این میزان ۸۵۰ هزار نفر برای دریافت بیمه بیکاری ثبت‌نام کرده‌اند و براساس اعلام معاون وزیر کار، اندکی بیش از ۷۲۰ هزار نفر «مشمول دریافت بیمه بیکاری شده‌اند». میزان بیمه بیکاری که تنها برای یک دوره زمانی محدود به بیکارشدگان مشمول پرداخت می‌شود یک میلیون و ۵۵ هزار تومان اعلام شده است.

آمار واقعی بیکاران اما بزرگ‌تر از رقم اعلام شده است. چرا که بسیاری از کسانی که در ایران شاغل شمرده می‌شوند در مشاغل پاره‌وقت و یا دوره‌های کاروزی با دستمزد بسیار کمتر از حداقل دستمزد مصوب مشغول کارند.

دولت پرداخت کمک هزینه و توزیع سبد کالا به بیکارشدگان را وعده کرده است. اجرایی شدن این وعده‌ها اما با ابهام روبرو است و بسیاری از بیکاران هنوز نه کمک بلاعوض دو میلیون تومانی را دریافت کرده‌اند و نه بسته معیشتی که تنها چند قلم کالا خوراکی را شامل می‌شود.

پیامد این وضعیت افزایش جمعیت زیر خط فقر و خش‌تر شدن سیمای فقر است که به گفته نیستانی نخستین پیامد آن سوء تغذیه آشکار و پنهان است و در صورت تداومش «باید منتظر افزایش بیماران، چاقی بر اثر سوءتغذیه، کاهش کیفیت رژیم غذایی و مصرف کالری صِرف و البته کم‌وزنی، کوتاهی قد، پوکی استخوان زودرس و بسیاری امراض مزمن و بدخیم بود».