بر اساس یک تحقیق مفصل از خبرگزاری رویترز،‌ ستاد اجرایی فرمان امام یک امپراطوری بزرگ مالی گسترده است که با تصاحب اموال متعلق به ایرانیان مخالف جمهوری اسلامی ساخته شد. از سال ۱۳۶۸(۱۹۸۹) به این سو شبکه شرکت‌های زیرمجموعه ستاد، تحت کنترل آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی بوده‌اند. رهبر ایران بر اساس گزارش‌های عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر، و شورای حقوق بشر سازمان ملل مسئول نقض حقوق بشر است.

یک منبع مطلع درباره تعهد و احترام نوو به مسئله حقوق بشر می‌گوید: «نوو در ایران به ارزش‌های سازمان خود پایبند نیست.» بر اساس وبسایت این شرکت، نوو نوردیسک خود را نسبت به اصول راهنمای سازمان ملل درباره کسب‌وکار و حقوق بشر (UNGP) متعهد کرده است. این اصول مجموعه‌ای از قواعد هستند که همه شرکت‌ها را موظف می‌کنند که در همه زنجیره تولید به حقوق بشر احترام بگذارند.

دو کارمند سابق دیگر نوو نیز که پیشتر مقام‌های بالایی در این شرکت داشته‌اند از این بابت ابراز نگرانی کردند. اما به دلیل ملاحظات امنیتی نمی‌خواستند با اسم خود درباره مبادلات نوو با مقامات ایران صحبت کنند.

دیده‌بان حقوق بشر تایید می‌کند که ستاد با مصادره زمین و املاک متعلق به مخالفان رژیم، از جمله زندانیان سیاسی، اقلیت‌های مذهبی، و ایرانیان در تبعید به شکلی ‌نظام‌مند حقوق اولیه منتقدان را نقض کرده است.

👈🏽 ستاد اجرایی فرمان امام چیست؟
ستاد اجرائی فرمان امام در سال ۱۳۶۸ به دستور آیت‌الله خمینی رهبر وقت ایران تاسیس شد.
ماموریت اصلی این سازمان، مدیریت و فروش املاکی بود که بعد از انقلاب ۱۳۵۷ رها شده و صاحبان آنها به خارج از کشور گریخته بودند. درآمد این کار قرار بود صرف امور خیریه شود.
ستاد کاملاً تحت فرمان رهبر فعلی ایران آیت‌الله خامنه‌ای قرار دارد. دفتر او کنترل کاملی بر نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی دارد. سپاه پاسداران ایران نیز که در نقض حقوق بشر در ایران، سوریه و عراق و سایر کشورها نقش داشته زیر نظر این دفتر اداره می‌شود.
تحت رهبری خامنه‌ای، ستاد به غول تجاری مهیبی بدل شد که تقریباً در همه بخش‌های اقتصاد ایران دارایی‌ها و منافعی برای خود دست و پا کرده است.
بازوی ستاد در صنعت داروی کشور گروه دارویی برکت است. این گروه شامل ده‌ها شرکت تابعه دارویی است و یکی از سه هلدینگ بزرگ بازار دارویی ایران محسوب می‌شود.
شرکت دانمارکی نوونوردیسک همکاری نزدیک با برکت دارد. در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶)، نوو ۳۹ هزار متر مربع زمین در شهرک دارویی برکت متعلق به گروه دارویی برکت خریداری کرد.
از آن زمان نوو کارخانه‌اش را بر این زمین ساخته و حالا برای نگه داشتن حق استفاده از زمین به برکت اجاره‌بها می‌دهد.*
👇🏽 عملکرد ستاد چگونه است؟
ستاد از انواع ابزارها برای تصاحب اموال متعلق به مخالفان، اقلیت‌های دینی، تبعیدشدگان و سایر کسانی که به نوعی با رژیم در افتاده اند استفاده می‌کند:
▪️ پیگرد قضائی
▪️ احکام قضائی غیرمستند
▪️ تهدید و ترساندن
▪️ دریافت رشوه و حق‌الحساب
▪️ جریمه و اخاذی
وقتی ستاد یک ملک را تصاحب می‌کند، آن ملک یا در مزایده‌های بزرگ به فروش می‌رسد یا به صاحبان اصلی آن فروخته می‌شود یا اجاره داده می‌شود و سود حاصل از آن به امپراطوری اقتصادی ستاد می‌رسد و صرف نگهداری از این سازمان و بیش از ۵۰۰ کارمند شاغل در دفتر آیت‌الله خامنه‌ای می‌شود.**
* منابع: رویترز، وبسایت بنیاد برکت، شرکت سرمایه‌گذاری دارویی برکت، گروه تدبیر و برخی منابع دیگر.
** منبع: دارایی‌های آیت‌الله/ رویترز

نوونوردیسک ارتباط تجاری با ستاد را انکار نمی‌کند، اما این شرکت با منتقدان هم‌نظر نیست و ادعا می‌کند که نوو چند مورد ارزیابی بایسته (due diligence) انجام داده تا مطمئن شود که کسب‌وکارش در ایران قانونی و هم‌راستا با استانداردهای اخلاقی نوو است.

شارلوته سارپ-اندرسون مدیر ارتباطات شرکت نوو در پاسخی کتبی بیان کرد: «هر معامله مالی یا ارتباط تجاری با شرکت‌های تحت کنترل یا نزدیک به دولت ایران مطابق با قوانین و مقررات مقتضی محلی و بین‌المللی و همینطور قواعد و استانداردهای اخلاقی شرکت نوو نوردیسک انجام شده است.»

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: ابزار یا هدف

شرکت دانمارکی نوو در سال ۲۰۱۲ یک کارزار جدی برای کسب محبوبیت عمومی به راه انداخت.

چند برنامه رفاهی آغاز شد که بر اساس توضیحات لارس تویر کرستنسن، کارشناس برند در مدرسه بیزینس کپنهاگ، مطابق با رویکرد دو وجهی شرکت در هنگام ورود به یک بازار جدید است، یعنی در راستای فراهم کردن همزمان درمان و دارو.

دنواچ و زمانه بر اساس دسترسی آزاد به اطلاعات به مکاتبات سفارت دانمارک در تهران و شرکت نوو دست یافتند که حاوی یکی از گزارش‌های نوو بود. این گزارش پیام شرکت دانمارکی برای سیاستمداران ایران و عموم ایرانیان را به خوبی نشان می‌دهد.

در این ارائه، نوو تاکید کرده که ایران احتمالاً تا سال ۲۰۲۰، ۹٬۲ میلیون دیابتی خواهد داشت. این شرکت به ایران پیشنهاد داده که سبک زندگی بهتر را آموزش دهد تا جلوی انفجار موارد دیابت در میان نسل‌های جوان‌تر را بگیرد و همزمان نیز دسترسی به داروهای با کیفیت نوو را فراهم کند.

در متن ارائه آمده است: «پاسخ ما برای غلبه بر دیابت در ایران افزایش آگاهی درباره دیابت، حمایت از افراد دچار دیابت همراه با افزایش دسترسی آنها به اطلاعات و پشتیبانی از ذی‌نفعان برای انجام اقدام مقتضی است.»

یکی از اقدامات محبوب نوو در تابستان امسال برپایی اتوبو‌س‌های دیابت در شهر تهران بود. جز تهران پنج شهر دیگر ایران نیز میزبان اتوبوس‌هایی از این دست بوده‌اند تا به مردم عادی خطرات ابتلا به دیابت گوشزد شود و شیوه برخورد با آن آموزش داده شود.

نوو پشتیبان مالی چند برنامه ویژه است که شهرداری‌ها در روز جهانی دیابت اجرا می‌کنند، و مخارج برپایی دهکده دیابت را در پارک لاله تهران می‌پردازد.

با حمایت نوو یک مرکز اطلاع‌رسانی دیابت برای آموزش بیماران برپا شد و همچنین چند برنامه آموزشی رایگان برای پرستاران و پزشکان.

همه این برنامه‌ها در ارتباط تنگاتنگ با وزارت بهداشت ایران، شهرداری تهران، انجمن دیابت ایران، فدراسیون بین‌المللی دیابت، و کمی بعدتر دانشگاه تهران برگزار شدند.

پرداخت مخارج برنامه‌های رفاه اجتماعی از سوی یک غول دارویی مثل نوو موضوعی ناشناخته برای کارشناسان کسب و کار نیست. شرکت‌ها معمولاً مایل هستند که درباره مسئولیت‌های اجتماعی حرف بزنند و گاهی بر آن اساس عمل کنند. اما نوو یک مورد ویژه است، زیرا مسئولیت اجتماعی را در رویکرد تجاری خود ادغام کرده.

همانطور که پروفسور لارس تویر کرستنسن از مدرسه بیزینس کپنهاگ توضیح می‌دهد، استراتژی نوو یک دستورالعمل به دقت پی‌ریزی شده و به خوبی اجرا شده است که برای ساختن تصویر یک شریک تجاری مسئول طراحی شده.

توگرسن کارشناس طراحی برند شرکت‌ها می‌گوید: «نوو همیشه در این دست فعالیت‌ها مشغول است، افزایش آگاهی درباره چاقی، دیابت و غیره. این بخشی از استراتژی بلندمدت شرکت است که موجب می‌شود این شرکت با مشارکت در آگاهی‌بخشی، آموزش و پژوهش چهره همدلانه‌تری از خود نشان دهد.»

توگرسن همچنین می‌گوید که اقدامات مسئولانه نوو به شرکت کمک می‌کند که از خود در مقابل انتقادها محافظت کند: «برای دهه‌ها نوو تصویری شبیه تفلون از خود ارائه داده، که انگار هیچ انتقادی به آن نمی‌چسبد.»

اما ظاهراً اقدامات عمومی نوو فقط برای مقابله با انتقادها نیست. این اقدامات همزمان به شناخت بازار و تقویت دسترسی به مشتریان نیز منجر می‌شود.

نوو در یکی از گزارشهای خود درباره استراتژی شرکت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، می‌گوید که با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و برنامه‌های آگاهی‌بخشی می‌توان در بازارهای نوظهور نفوذ کرد. نوو در این گزارش افزوده است که بازار ایران قابلیت رشد بالایی دارد.

توگرسن با تاکید بر این موضوع که ساختن تصویر مسئولانه و تلاش برای فروش همراستا هستند، می‌گوید: «به عنوان یک شرکت مدرن، نوو می‌داند که نشان دادن مسئولیت مهم است. این بخشی از دی ان ای شرکت است.»

او اضافه می‌کند: «طبیعتاً نوو محصولاتش را به این طریق همزمان به بیماران، کارشناسان سلامت، و سیاستمداران معرفی می‌کند. این بخشی از بسته فروش شرکت است.»

آیین دوست‌یابی

و در سرتاسر این مسیر، نوو دوستانی در میان بیماران، متخصصان پزشکی، و سیاستمداران یافت.

صدها هزار بیمار ایرانی مشتاق شدند که به محصولات با کیفیت نوو نظیر قلم‌های انسولین مدرن رجوع کنند؛ قلم‌هایی که میزان قند خون را به صورتی امن، دقیق و بادوام تنظیم می‌کند یا قلم‌هایی که برای استفاده آسان و عملکرد سریع طراحی شده اند تا تنها دقایقی قبل از صرف غذا تزریق شوند.

یک منبع مطلع از انواع محصولات نوو در بازار ایران توضیح داد که تقاضا برای محصولات با کیفیت غربی در ایران بالا است:

«هدف نوو معرفی محصولات گران‌قیمت در بازار ایران است. انواع جدید یا مدرن انسولین‌ بسیار گرانتر از انواع قدیمی آن هستند و سود آنها نیز بالاتر است.»

او می‌گوید: «آنها به مراتب امن‌تر هستند، تاثیر بهتری دارند، نسبت به انواع قدیمی‌تر استفاده از آنها بسیار آسانتر است، بنابراین بسیاری از ایرانیان ترجیح می‌دهند قلم‌های نوو را استفاده کنند.»

بر اساس اعلام نوو، امروزه نیم میلیون ایرانی وابسته به محصولات این شرکت هستند.

در میان متخصصان نیز، نوو گذرگاهی به غرب را پیش روی پزشکان و پژوهشگرانی باز کرد که بعد از سال‌ها انزوای ناشی از تحریم، عطش نزدیکی به همکاران غربی‌شان را داشتند.

یورن فردسگو از موسسه اعتبارات صادرات دانمارک جذابیت نوو را به این شکل توصیف می‌کند:

«ایرانی‌ها سال‌هاست از محصولات اروپایی و آمریکایی جدا افتاده‌اند و میل شدیدی به کیفیت دارند که ممکن است آن چیزی نباشد که معمولاً از چین دریافت می‌کنند. ایران یک طبقه متوسط به نسبت بزرگ دارد که بخشی از آنها در غرب تحصیل کرده اند و خواهان محصولات غربی هستند، و بنابراین از چشم‌انداز نوو یک گزینه عالی است.»

نوو نه تنها مورد لطف بیماران و متخصصان قرار گرفته بلکه همچنین دوستانی در میان سیاستمداران پیدا کرده است.

برای قرار دادن نوو در یک افق ملی، کنفرانس‌های عمده‌ای برگزار شد تا سیاستمداران یک کشور منزوی را در ارتباط با جهان بیرون قرار دهد.

همایش بین‌المللی راهبردی دیابت در سال ۱۳۹۴ در تهران یکی از آن اقدامات با پرستیژ بود که سازمان‌های بین‌المللی، سازمان‌های حامی بیماران، متخصصان سلامت، بیماران دیابتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌‌ها و از همه مهمتر سیاستگذاران ایرانی و مقامات دولتی را گرد هم آورد.

نوو در ایمیلی به دنواچ و زمانه بیان کرد که هدف این شرکت از برگزاری همایش راهبردی در تهران «بحث درباره راهکارهای مقابله با دیابت در ایران و جهان» بود.

نوو همچنین همکاری‌ای را با پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم در دانشگاه تهران را آغاز کرد. رئیس این پژوهشگاه باقر لاریجانی یکی از پنج برادر تاثیرگذار لاریجانی است که همگی در رده مطلقاً ارشد سیاست ایران قرار دارند.

به گفته یک منبع آشنا با این همکاری، نوو یک میلیون دلار به پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم کمک کرده است. عدد دقیق این کمک اعلان عمومی نشده و نوو می‌گوید که قرارداد مزبور محرمانه است.

دست‌یافتن به بالاترین‌ها

همکاری با پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم، نوو را در ارتباط نزدیک با یکی از قدرتمندترین شاخه‌های سیاست ایران قرار داد. باقر لاریجانی در دوره‌ای معاون آموزشی وزارت بهداشت ایران بود.

یک برادر او رئیس سابق مجلس ایران و حالا مشاور رهبر ایران علی خامنه‌ای است، برادر دیگر معاون سابق وزارت امور خارجه.

برادر سوم صادق آملی لاریجانی رئیس سابق قوه قضائیه در ایران مستقیماً مسئول نقض حقوق بشر است. به گفته شورای اتحادیه اروپا که لاریجانی را تحریم کرده است، او مسئول «دستگیری‌های دلبخواهی فعالان سیاسی، مدافعان حقوق بشر و اقلیت‌ها است» که بعد از انتصاب او «به شکل چشمگیری افزایش یافته».

شورای اتحادیه اروپا در توضیح تصمیم خود اعلام کرد که لاریجانی به عنوان رئیس قوه قضائیه «شخصاً احکام متعدد مجازات مرگ را در مغایرت با استانداردهای بین‌المللی امضا کرد، احکامی شامل سنگسار و اعدام در ملأ عام.»

«او همچنین اجازه داد احکام مجازات‌ بدنی شامل قطع عضو و کور کردن با استفاده از اسید برای متهمان صادر شود.»

اواخر سال ۲۰۱۸، صادق لاریجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام شد. پیش از این، نام او به عنوان یک گزینه ممکن برای جایگزینی رهبر ایران مطرح شده بود.

با وجود تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه صادق لاریجانی و اتهامات مطرح شده علیه او، نوو تصمیم گرفت که همکاری با یکی از برادران لاریجانی را عملی کند و در ارتباط با این خانواده قرار بگیرد.

نه رئیس نوونوردیسک، لارس فورگو یورنسن، یا مدیرعامل نوونوردیسک پارس، علی ناصر مستوفی، هیچ کدام مایل نبودند به سوالات ما درباره شرکای نوو در ایران پاسخ دهند.

شارلوته زارپ اندرسون مدیر روابط عمومی نوو در بیانیه‌ کتبی از پاسخ به سوالات درباره ارتباط نوونوردیسک با لاریجانی طفره رفت. او اما در عین حال از همکاری با پژوهشگاه باقر لاریجانی دفاع و بر قانونی بودن این همکاری پافشاری کرد.

او اشاره کرد که «پیمان عدم افشا» دلیل فاش نکردن مقدار کمک به پژوهشگاه غدد است و نوشت: «ما قبل از انجام هر توافقی با شرکای بیرونی از جمله ارائه کمک‌های مالی، صلاحیت این سازمان‌ها را ارزیابی می‌کنیم. به علاوه، در طی همکاری به شکل مستمر نظارت می‌کنیم تا مطمئن شویم همه قواعد و مقررات رعایت می‌شوند.»

زمانه و دنواچ همچنین از نوونوردیسک خواستند که اطلاعات مالی مربوط به همه همکاری‌های غیرتجاری نوو با سایر موسسات ایرانی را افشا کند، اما نوو این درخواست را نیز رد کرد:

«از آنجا که با سازمان‌های همکار خود پیمان عدم افشا بسته‌ایم، نمی‌توانیم مقدار کمک به هر کدام از آنها را افشا کنیم، مگر آنکه به طریقی دیگر اعلان عمومی شود.»

مهدی قدسی، اقتصاددان در موسسه وین برای مطالعات اقتصاد بین‌الملل می‌گوید که داشتن رابطه مالی با مراکز دولتی و نزدیک به دولت می‌تواند برای یک شرکت امتیازهایی در پی داشته باشد، اما اگر این رفتار در اروپا رخ دهد می‌تواند پیامدهای حقوقی به بار بیاورد:

«داشتن رابطه تجاری با کسی مثل او (باقر لاریجانی) که خانواده‌اش در قوه مقننه و قضائیه سمت‌هایی داشته‌اند می‌تواند کاملاً به‌دردبخور باشد. اما اقداماتی از این دست در قوانین رقابت تجاری اروپا کاملاً منع شده، به این معنا که یک شرکت خارجی که در اروپا سرمایه‌گذاری می‌کند بر اساس این قانون نباید رفتار رانت‌خواهانه انجام دهد.»

قدسی می‌گوید: «اما این قانون نمی‌تواند بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نظارت کند که در همکاری با شرکت‌های دولتی بیرون از اروپا انجام می‌شود.»

پرش بلند

از همان اول هدف نوو تولید در ایران بود. این شرکت دارویی موفق چندملیتی نمی‌خواست که صرفاً یک صادرکننده باشد.

قدم بزرگ نوو در تحقق رویای ایرانی‌اش در سال ۱۳۹۴ برداشته شد، همان زمان که توافق هسته‌ای نیز امضا شده بود. در شهریور ۱۳۹۴، دو ماه بعد از توافق هسته‌ای و کمی پیش از برگزاری همایش راهبردی دیابت در تهران، نوو یک تفاهم‌نامه همکاری با وزارت بهداشت ایران امضا کرد.

در آن زمان چندین مورد از چنین توافق‌هایی بسته شد: میان ایران و شرکت‌های خارجی که به سرمایه‌گذاری در ایران چشم داشتند . ایران بعد از توافق هسته‌ای نوید برداشته شدن تحریم‌ها و پمپاژ پول نفت در اقتصاد را می‌داد. شرکت‌های خارجی هم می‌خواستند ماهی‌های بزرگتری تور کنند.

ما از نوو خواستیم که جزئیات تفاهم‌نامه همکاری با ایران را فاش کند اما این درخواست نیز رد شد.

اما بر اساس یک گزارش از نوو، که با درخواست دسترسی آزاد به اطلاعات و از طریق سفارت دانمارک در ایران دریافت کردیم، نوو وعده داده بود که ۷۰ میلیون یورو در ایران سرمایه‌گذاری کند و قول داده بود که با تولید محلی انسولین در ایران ۱۶۰ فرصت شغلی برای ایرانی‌های تحصیل‌کرده به وجود بیاید.

این یک فرصت طلایی در تحقق منافع مشترک دو طرف بود.

یک منبع مطلع از این توافق گفت: «همه می‌خواستند که مطمئن شوند سرمایه‌گذار خارجی وارد کشور می‌شود. به همین دلیل کارخانه نوو مثالی نمایشی بود.»

دکتر اکبر عبداللهی اصل از دانشکده داروسازی دانشگاه تهران بر وجود منافع مشترک تاکید می‌کند.

او می‌گوید: «یکی از اهداف اصلی وزارت بهداشت، پشتیبانی از تولید داخلی دارو در ایران است. نوو با ایجاد کارخانه تولیدی در ایران در راستای این خط مشی قدم برداشته است.»

یک منبع مطلع از مذاکرات نوو و ایران گفت:‌ «ایده ایجاد کارخانه در سال ۱۳۹۱(۲۰۱۲) به دولت ایران پیشنهاد شده بود و آنها خوششان آمد.»

و سه سال بعد لابی‌گری راه را برای نوو باز کرد تا اولین شرکت بین‌المللی دارویی باشد که در ایران کارخانه خودش را بر پا می‌کند.

یک منبع مطلع دیگر که در این توافق مشارکت داشته می‌گوید: «اولویت دولت این است که تولید محلی انجام شود. از زمان انقلاب ایران این خط مشی دولت بوده و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به این اولویت ارجحیت بیشتری داده است.»

بنابراین وقتی که لارس سورنسن، رئیس سابق نوو، و رسول دیناروند، رئیس سابق سازمان غذا و داروی ایران، توافق همکاری را در مراسمی پرآوازه امضا کردند و به نوونوردیسک اجازه ساختن کارخانه جدید تولید انسولین قلمی برای بازار ایران داده شد، لبخند بزرگی بر صورت همه نقش بست.

یک همراه ایده‌آل

فقط چند ماه از توافق با وزارت بهداشت ایران گذشته بود که نوو اعلام کرد مناسب‌ترین مکان برای ساختن کارخانه‌اش را پیدا کرده است:

شهرک دارویی برکت، یک منطقه صنعتی جدید در دست ساخت مستقر در ضلع شمالی بزرگراه تهران‌ــ‌قزوین نزدیک به شهر کوچک کردان. از غرب تهران تا آنجا سواره یک ساعت راه است.

در اینجا نوو چهار هکتار زمین خرید، به قیمتی که هیچ گاه فاش نشد.

همه چیز تا اینجا قابل قبول بود اگر زمین خریداری شده بخشی از شهرک برکت متعلق به نهاد ستاد اجرائی فرمان امام نبود، نهادی که زیر نظر آیت‌الله خامنه‌ای اداره می‌شود و متهم به مصادره نظام‌مند اموال ایرانی‌های منتقد رژیم ایران هستند.

بر اساس یک تحقیق گسترده که خبرگزاری رویترز انجام داده است ستاد اجرائی فرمان امام یک شبکه در هم‌پیچیده اقتصادی است که با پول مصادره اموال و املاک ساخته شده است.

ستاد از زمان تاسیس در سال ۱۳۶۸ به شکلی نظام‌مند املاک و اموال متعلق به مخالفان و اقلیت‌های مذهبی و زندانیان سیاسی و ایرانیانی را که از کشور فرار کرده بودند مصادره کرده است.

رویترز در جریان تحقیقات خود تخمین زد که در سال ۲۰۱۳ امپراطوری اقتصادی ستاد مالک حدود ۹۵ میلیارد دلار دارایی بوده است -- این مقدار در آن زمان معادل ۴۰ درصد صادرات کل نفت ایران بود.

از آن زمان ارزیابی دیگری از ارزش اموال ستاد انجام نشده. از آنجا که امپراطوری اقتصادی ستاد هنوز زیر نظر آیت‌الله خامنه‌ای اداره می‌شود، بر اساس قانون از هر گونه نظارت پارلمانی و حسابرسی مستقل مصون است. بنابراین اطلاعات مستقلی درباره اموال این سازمان در دسترس عموم نیست.

ستاد به منظور اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی ایران و به دستور آیت‌الله خمینی رهبر متوفی ایران تشکیل شد. هدف اصلی ستاد مصادره و تصاحب اموال و زمین‌هایی بود که از سوی جمهوری اسلامی مالکیت‌ آنها نامشروع محسوب می‌شود.

از زمانی که آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۹۸۹ به رهبری ایران رسید ستاد به آرامی به شبکه‌ای از شرکت‌های به هم مرتبط تبدیل شد که شهرک دارویی برکت تنها گوشه کوچکی از آن محسوب می‌شود.

اما مصادره زمین و ملک همچنان ادامه دارد. در اردیبهشت ۱۳۹۹ (اواسط ماه مه ۲۰۲۰) شبکه حقوق بشر هرانا گزارش داد که ستاد خانه و مغازه متعلق به یک زوج زندانی سیاسی را مصادره کرده است.

بر اساس این گزارش فاطمه مثنی و حسن صادقی زوج زندانی سیاسی به اتهام «ارتباط با سازمان مجاهدین خلق» مجموعاً به ۳۰ سال زندان و مصادره اموال محکوم شده اند.

در یک مورد دیگر اموال متعلق به کل یک روستا از سوی ستاد ضبط شد.

به گزارش سازمان بین‌المللی بهائیان، یک دادگاه ایرانی حکم به مصادره همه اموال متعلق به روستای بهائی‌نشین ایول در استان مازندران داد.

بر اساس دستور دادگاه که در نوامبر ۲۰۱۹ صادر شد، مصادره اموال برخی از ساکنان بهائی این روستا به اتهام عضویت در یک «فرقه ضاله» مصادره شده و «اراضی موضوع حکم در اختیار ستاد اجرایی فرمان حضرت امام استان مازندران قرار گرفته است تا با فروش اراضی به اهالی کم‌زمین روستای ایول، نسبت به احداث مرکز فرهنگی تبلیغ مهدویت اقدام کنند».

آیا تحریم است؟

مصادره اموال به‌کنار، ستاد از سال ۲۰۱۳ زیر تحریم‌های آمریکا است. دلیل این تحریم‌ها نزدیکی به رهبر ایران و انجام فعالیت‌های نیابتی اقتصادی برای دولت ایران عنوان شده.

در اعلامیه مطبوعاتی وزارت خزانه‌داری آمریکا آمده که یکی از علل تحریم ستاد و ۳۷ شرکت متبوع آن مصادره املاک است.

یکی از شرکت‌های تحریم‌شده از سوی آمریکا گروه اقتصادی تدبیر است. تدبیر در زمان خرید زمین توسط نوو یکی از سهامداران اصلی گروه دارویی برکت بود.

اما از آنجا که محصولات دارویی به دلایل انسان‌دوستانه از تحریم‌های آمریکا در امان هستند، خرید زمین از یک شرکت تحت کنترل ستاد می‌تواند مشکل حقوقی برای نوو به بار نیاورد.

یا دست کم این نظر روسای نوو است.

شارلوته سارپ-اندرسون مسئول روابط عمومی نوو در ایمیل خود به دنواچ و زمانه گفت: «تحقیقات همه‌جانبه و تطابق حقوقی و ارزیابی بایسته فنی از سوی وکلای خارجی و تیم داخلی نوو به تصمیم برای خرید منجر شد.»

اینکه آیا قواعد تحمیل‌شده از سوی آمریکا بر فعالیت‌های شرکت‌های خارجی در ایران، اجازه خرید زمین از یک شرکت متبوعِ ستاد را می‌دهند یا نه مشخص نیست.

نوو در پاسخ به پرس‌وجوی ما اعلام کرد: «شهرک دارویی برکت در فهرست تحریم‌های بین‌المللی آمریکا نیست و در زمان امضای قرارداد و خرید زمین هم نبوده است.»

فهرست تحریم‌های آمریکا این موضوع را تایید می‌کند اما مسئله ممکن است به این سادگی نباشد.

دنواچ و زمانه از خزانه‌داری آمریکا پرسیدند که آیا نوو مجوز همکاری با یک شرکت زیرمجموعه ستاد را دارد یا خیر. اما خزانه‌داری آمریکا حاضر نشد نام شرکت‌هایی را که بابت فعالیت در ایران مجوز دریافت کرده اند، اعلام کند.

به گفته مهدی قدسی کارشناس اقتصاد ایران گرچه برخی از شرکت‌های دارویی مرتبط با ستاد ممکن است از تحریم‌های آمریکا در امان باشند، به خاطر ارتباطات مالی آنها با شرکت‌های تحریم‌شده هنوز ممکن است از تبعات تحریم در امان نمانند.

او گفت: «تحریم‌های سیاسی آمریکا ممکن است شرکت‌هایی را که در حوزه‌های انسان‌دوستانه فعالیت می‌کنند تحت تاثیر قرار دهد.»

هر چه نزدیک‌تر به قدرت

به گفته منابع مطلع از پروژه ساخت کارخانه نوو و همچنین کارشناسان مستقل، کار کردن با یک شرکت وابسته به ستاد به نوو کمک کرد که از نردبان سریع‌تر و موثرتر بالا برود.

یک منبع آشنا با معامله نوو و برکت گفت: «همکاری با برکت قطعاً برای نوو مفید است. ستاد نماینده بالاترین قدرت در ایران است. این نهاد به ولی فقیه قدرتمندترین مرد ایران متعلق است، قدرت او از قدرت دولت نیز بیشتر است.»

او توضیح می‌دهد که همکاری با یک شرکت وابسته به ستاد به معنای آن است که نوو در حین فعالیت‌های تجاری‌اش در ایران از منافع و مزایای زیادی برخوردار خواهد شد:

«اگر چنین ارتباطاتی داشته باشی گرفتن سهمی از بازار انسولین ایران بسیار راحت‌تر است. کار کردن با ستاد به معنای آن است که هر چیزی نیاز داری به دست بیاوری؛ از جمله مزایای مالی، دسترسی به بازار، بهترین توزیع، بهترین قیمت، و حمایت از هر کسب‌وکاری که بخواهی انجام دهی. برای هر شرکت دارویی داشتن چنین ارتباطاتی مثل بهشت می‌ماند.»

مهدی قدسی، اقتصاددان معتقد است که معمولاً پشت همکاری‌های شرکت‌های خارجی با نهادی مثل ستاد انگیزه‌های رانت‌خواهانه وجود دارد.

«از آنجا که ایران هیچ کارنامه خوبی در حاکمیت قانون ندارد و شاخص حکمرانی این کشور در بانک جهانی موید همین نکته است، ارتباط با ستاد دور زدن قواعد و مقررات را آسان‌تر می‌کند. علاوه بر این برای شرکت‌های نزدیک به نظام آسان‌تر است که در صورت نیاز از بدنه قانون‌گذار بخواهند که نسبت به تصویب برخی مقررات اقدام کند.»

یک کارشناس تجارت و حسابداری نیز گفت که از ارتباط نزدیک نوو و برکت نباید تعجب کرد. او بیان کرد: «اگر کسی بخواهد در این کشور رشد کند باید با ستاد همکاری کند.» این کارشناس به خاطر مسائل امنیتی نخواست که نامش فاش شود.

زیاده‌روی بود

همه کارکنان نوو در مورد منافع و خطرات همکاری با برکت هم‌عقیده نبودند.

به گفته چند منبع آشنا با پروژه ساخت کارخانه نوو، در واقع برخی اصلاً از این همکاری خوشحال نبودند و با شدت و حرارت علیه خرید زمین از برکت استدلال می‌کردند.

استدلال منتقدان این بود که نزدیک شدن به سازمانی که بر اساس مصادره زمین و املاک مخالفان جمهوری اسلامی شکل گرفته با استانداردهای اخلاقی نوو مغایرت دارد.

همانطور که یک کارمند سابق نوو می‌گوید: «نوو کارهای جالب زیادی در ایران انجام داده، اما معامله زمین با برکت یک اشتباه بود.»

او می‌افزاید: «این معامله نوو را به رهبر ایران نزدیک می‌کند. مثل این است که با یک جنایتکار همدست شوی. همه از قساوت ولی فقیه خبر دارند، از اینکه چقدر ضد دموکراتیک است و چگونه ستاد حقوق بشر را نقض کرده. رهبر ایران منشاء هر کاری است که ستاد انجام داده است. اگر وارد هر رابطه‌ای با این سازمان شوید مثل این است که بر این اقدامات مهر تایید زده اید.»

یک کارمند سابق دیگر نوو این حرف‌ها را تایید می‌کند: «نوو با همکاری با برکت ریسک بزرگی مرتکب شده است.»

او می‌گوید: «در آن زمان یک خبرنگار از من پرسید که آیا همکاری با برکت کار درستی است. آیا من فکر می‌کنم که درست است به رهبر ایران پول بپردازیم و به طور غیرمستقیم از سپاه پاسداران که تحت کنترل او است حمایت کنیم؟ آیا فکر می‌کنم که پرداختن پولی که ممکن است خرج جنگ‌افزار در سوریه شود درست است؟ من پاسخ دادم که نوو بر نجات جان بیماران تمرکز می‌کند. این خط موضع‌گیری رسمی شرکت بود، اما احساس کردم درست نیست. خطر کردن کار بدی نیست. اما این دیگر زیاده‌روی بود. پول همه چیز نیست.»

حرف‌های قشنگ نوو

جدا از وعده احترام به حقوق بشر، نوو به طور خاص در وبسایت خود اشاره می‌کند که از شرکت‌های طرف معامله این شرکت نیز انتظار می‌رود که استانداردهای مشابهی را رعایت کنند.

نوو می‌نویسد: «انتظار داریم که شرکای تجاری و سایر طرف‌هایی که به عملیات تولید، محصولات یا خدمات ما مربوط می‌شوند بر اساس اصول راهنمای سازمان ملل درباره کسب‌وکار و حقوق بشر وظیفه خود برای رعایت حقوق بشر را انجام دهند؛ این وظایف شامل تعهد و احترام به همه موارد حقوق بشر می‌شود، شامل ارزیابی بایسته حقوق بشر و فراهم کردن دسترسی به درمان هر کجا که لازم باشد.»

👇🏽 تعهدات نوو نوردیسک چیستند؟
نوونوردیسک متعهد شده است که به حقوق بشر تعریف شده در اصول راهنمای سازمان ملل برای کسب‌وکار و حقوق بشر پایبند بماند. شرکت این طور قول داده:
▪️ اثرات عملاً یا احتمالاً مخربی را شناسایی کنیم که از فعالیت ما بر حقوق بشر وارد می‌شود، و یا فعالیت ما ممکن است به آن اثرات کمک کند، و یا مستقیماً به آنها مربوط باشد؛
▪️ هر جا این شناسایی صورت گرفت، فرایندهایی را به کار ببندیم یا شرایطی ایجاد کنیم تا از تاثیرات بالقوه و مخرب بر حقوق بشر جلوگیری کنیم؛
▪️ تمام تلاش خود را برای جبران یا مشارکت در جبران هر تاثیر مخرب بالفعلی انجام دهیم که کسب‌وکار ما بر حقوق بشر وارد کرده؛
▪️ در خصوص شیوه رسیدگی به تاثیرات بالفعل یا بالقوع مخرب بر حقوق بشر شفاف باشیم، البته تا جایی که خطری متوجه افراد در این فرایند نباشد و به نیازمندی‌های قانونی محرمانگی روابط تجاری آسیبی وارد نشود.
▪️ از شرکای تجاری و سایر گروه‌هایی که مستقیماً در فعالیت‌ها، محصولات یا خدمات ما نقش دارند انتظار می‌رود که مسئولیت خود در احترام به حقوق بشر را طبق «اصول راهنمای سازمان ملل برای کسب‌وکار و حقوق بشر» رعایت کنند، از جمله متعهد شوند که به حقوق بشر احترام بگذارند، ارزیابی بایسته حقوق بشری انجام دهند و هر جا لازم باشد دسترسی به شرایط علاج و تسکین را فراهم کنند.
منبع: سایت نوونوردیسک

زمانه و دنواچ بارها از نوو پرسیدند که چگونه این شرکت همکاری با شرکتی را توجیه می‌کند که متعلق به یک سازمان ناقض حقوق بشر است.

اما نوو به سوال ما پاسخ نداد و درباره نقش ستاد در مصادره اموال و پیگرد اقلیت‌های دینی و مخالفان سیاسی اظهار نظر نکرد.

مسئول روابط عمومی نوو به این پاسخ کتبی اکتفا می‌کند که هیچ اشکالی در همکاری با برکت وجود ندارد.

شارلوته سارپ-اندرسون می‌نویسد: «بر اساس ارزیابی‌ بایسته، نتیجه گرفتیم که ضرر قابل توجهی متوجه حقوق بشر نیست. ما درباره حقوق زمین خریداری‌شده تحقیق کردیم و اسنادی به دست آوردیم که نشان می‌داد زمین مزبور متعلق به دولت بوده و مسکونی نبوده است.»

«ما صلاحیت شرکای تجاری خود را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که همه شرکای انتخاب شده واجد شرایط منطبق با استانداردهای بین‌المللی و حقوقی هستند.»

متعهد به رازداری

در ارتباط با این تحقیق، دنواچ و زمانه خواستار بازبینی ارزیابی‌های بایسته در خصوص مبادله زمین شدند. اما از آنجا که نوو یک شرکت خصوصی است و هیچ پولی از صندوق عمومی دریافت نکرده موظف نیست که ارزیابی بایسته خود را عمومی کند.

در ایران نیز برای درخواست دسترسی آزاد به اطلاعات باید شهروند این کشور باشی.

زمانه و دنواچ بارها خواستار مصاحبه با لارس فورگو یورنسن مدیرعامل شرکت نوو، قباد شهبازی مدیر شرکت نوو پارس و علی مستوفی معاون این شرکت یا هر نماینده ای که شرکت صلاح بداند، شدند. اما همه درخواست‌ها برای مصاحبه یا رد شد و یا بی‌پاسخ ماند.

هیچ کدام از شرکت‌های ایرانی مرتبط نیز در وبسایت خود یا در گزارش‌های سالیانه‌شان اطلاعاتی درباره مبادله زمین فاش نکرده اند.

و نوو فقط در یک بیانیه کوتاه در گزارش سالیانه خود به بورس ایالات متحده تایید می‌کند که با شرکت‌ها، بانک‌ها و سازمان‌هایی که متعلق به دولت ایران است معاملاتی انجام داده.

نوو در گزارش موسوم به اف-۲۰ که در فوریه ۲۰۲۰ منتشر شد اعلام کرد: «نوو نوردیسک پارس در سال ۲۰۱۶ زمینی را از یک شرکت تحت کنترل دولت ایران خرید تا یک کارخانه تولیدی در ایران بسازد.»

در ادامه آمده است: «نوو نوردیسک تخمین زده که از سال ۲۰۱۵ و در عرض پنج سال حدود ۵۲۰ میلیون کرون (۷۰ میلیون دلار) سرمایه‌گذاری کند تا زیرساخت‌های کارخانه را بسازد که برای سرهم‌بندی و بسته‌بندی قلم‌های انسولین جهت استفاده در ایران به کار خواهد رفت.»

در این گزارش از کمک نوو به پژوهشگاه باقر لاریجانی در دانشگاه تهران ذکری به میان نیامد.