در پی انتشار آگهی فروش پروژه ایران مال با قیمت پایه ۸۵ هزار میلیارد تومان، موجی از واکنش‌ها در میان افکارعمومی ایجاد شد. بسیاری معتقدند که انباشت چنین ثروتی آن هم در ایران، نمی‌تواند «بدون ارتباطات ویژه» امکان‌پذیر باشد.

از سوی دیگر مسئله بدهی عظیم بانکی مالک این پروژه، یعنی بانک آینده و شخص «علی انصاری» از دیگر نکات قابل‌توجه است. برخی معتقدند که این قیمت‌گذاری، برای پرداخت بدهی بانکی عظیم انصاری به سیستم بانکی است. به عبارت دیگر قیمت پایه را به منظور حفظ اعتبار بانکی و ایجاد امنیت روانی در طلبکاران، بیش از میزان واقعی قیمت گذاری کرده‌اند.

ایران مال چیست؟

ایران مال پروژه‌ای تجاری تفریحی در مجاورت دریاچه چیتگر در منطقه ۲۲ واقع در غرب تهران است که ابتدا با نام تات مال شناخته می‌شد، اما پس از مدتی به ایران مال تغییر نام داد. سازندگان پروژه ایران مال مدعی هستند که این پروژه یکی از پنج مرکز خرید بزرگ دنیا و بزرگ‌ترین مرکز خرید کل خاورمیانه است. در این مجموعه بیش از ۷۰۰ واحد تجاری، ۲۰۰ رستوران و کافی‌شاپ، ۱۲ سالن سینما با ظرفیت ۱۸۰۰ نفر، پیست پاتیناژ، مجموعه استخر و اسپا، سالن‌های اسکواش، سالن آمادگی جسمانی، جاده تندرستی، بولینگ و یک ورزشگاه چندمنظوره نیز ساخته شده است. همچنین در این مجموعه شهربازی، مرکز برگزاری نمایشگاه، هتل، کتابخانه، تالار آینه، نمایشگاه تخصصی خودرو و چند مرکز تفریحی دیگر نیز وجود دارد.

وسعت زمینی که این پروژه در آن ساخته شده در حدود ۲۷ هکتار است و میزان زیر بنای آن در ابتدا قرار بود ۱.۶۶۹.۵۰۴ مترمربع باشد که طی سال‌های اخیر بارها اعلام شده که تخلف بسیار زیادی در ساخت دارد. در ابتدا شهرداری با صدور مجوز ساخت در این ابعاد مخالفت کرد. اما نهایتاً پس از صدور ۹ پروانه ساخت غیرقانونی و با پرداخت جریمه، هزینه ساخت آن تأمین شد. گفته می‌شود در حال حاضر سطح ساخته شده پروژه، نزدیک به ۲ میلیون مترمربع است که با ادعای اولیه تفاوت چشمگیری دارد.

مساحت تجاری ایران مال تقریبا برابر با پروژه The Trafford center انگلستان و Mall of America آمریکاست. برای بازدید از کل بخش تجاری این پروژه باید حدود ۱۴٫۷ کیلومتر، یعنی به اندازه مسافت خیابان ولیعصر از میدان منیریه تا تجریش پیاده روی کنید.

بر اساس رأی قطعی کمیسیون ماده صد شهرداری تهران، این پروژه بیش از ۲۱۹ هزار مترمربع خلاف دارد که بایستی تخریب شود. بااین‌حال به نظر می‌رسد نفوذ و قدرت مالکان آن باعث شده تا قانون عملاً نتواند در برابر این کار بایستد. پیش‌تر علی عطا، سخنگوی شورای شهر تهران، ارزش ریالی تخلفات را بیش از ۳ هزار میلیارد ریال اعلام کرده که‌رای کمیسیون بدوی است.

در همین رابطه، علی نوذرپور شهردار منطقه ۲۲ شهر تهران، سال گذشته اعلام کرد که بابت کل تخلفات صورت‌گرفته توسط ایران مال، تابه‌حال ۵۰۰ میلیارد تومان به‌حساب شهرداری مرکز، واریز شده است.

علیرضا زاکانی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، در واکنش به این موضوع نوشت: «ایران مال ۵۰۰ میلیارد تومان به‌حساب شهرداری واریز نمود و بخشی از تخلفات ۲۰ هزارمتری‌اش را تخریب کرد. علی‌الظاهر ایران مال متعلق به خاندان انصاری است اما سرمایه ملت بوده و تخلفات گسترده‌ای در احداث آن با استفاده از پول مردم توسط شرکت‌های اقماری مرتبط انجام‌گرفته و بنابر اطلاع مهیای عرضه در بورس با قیمت‌گذاری نادرست است.»

مالک ایران مال کیست؟

در آگهی مزایده فروش این پروژه آمده است که بانک آینده به‌عنوان مالک قصد دارد پروژه را بفروشد. اما در واقع بزرگ‌ترین سهام‌دار بانک آینده و فرد اصلی ماجرا، «علی انصاری» است.

علی انصاری متولد دی‌ماه سال ۱۳۴۱ است و به‌عنوان یکی از ثروتمندترین افراد ایران شناخته می‌شود. او در زمینه‌های متنوعی از قبیل سرمایه‌گذاری در تأسیس بازار فرش ایران، بازار موبایل ایران، ایران مال، بانک آینده و بانک تات، ساخت‌وساز خانه و آپارتمان و... حضور دارد. نخستین فعالیت اقتصادی جدی او در اواخر دهه شصت با راه‌اندازی کارخانه پروفیل ماهدشت، در زمینی به مساحت ۶۴ هزار مترمربع آغاز شد. پس از موفقیت این کارخانه، وی شروع به صادرات پسته و خشکبار به آسیای میانه و قفقاز کرد. شاید شناخت او از قفقاز ناشی از تحصیلات وی در آذربایجان باشد. انصاری دیپلم اقتصاد دارد و گفته می‌شود مدرک کارشناسی معماری را از کشور آذربایجان اخذ کرده است.

او علاقه‌ای به اینکه فعالیت‌هایش رسانه‌ای شود، ندارد و معمولاً از مصاحبه فرار می‌کند و حاضر به توضیح و گفتگو با رسانه‌ها نیست. به‌عبارت‌دیگر ترجیح می‌دهد برخلاف سایر ثروتمندانی که طی سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری در ورزش یا رسانه، سعی در کسب شهرت داشتند، کار خود را با چراغ خاموش ادامه دهد. بااین‌حال بسیاری از ورزش دوستان، نام او را با عضویت در هیئت‌مدیره باشگاه استقلال می‌شناسند.

نقش انصاری در بانک آینده چیست؟

بانک آینده در تیرماه سال ۱۳۹۱ با ادغام بانک تات و مؤسسه اعتباری صالحین و مؤسسه اعتباری آتی، با سرمایهٔ پایه هشت هزار میلیارد ریال تشکیل شد. این بانک نهایتاً در اسفند سال ۱۳۹۳ با حدود ۱۷ هزار سهام‌دار، موفق به اخذ مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران شد. انصاری در بهمن سال ۱۳۹۷ چیزی در حدود ۱۶ میلیارد سهم این بانک را در اختیار داشته است. این بانک که انصاری عملاً مالک آن به شمار می‌رود، یکی از بیشتری بدهی‌ها را دارد.

انصاری پیش‌ازاین، سهام‌دار بانک تات بود. این بانک نخستین شعبه خود را در سال ۸۸ افتتاح کرد. در این زمان بیش از هر چیز نام انصاری در میان مدیران اجرایی جلب نظر می‌کرد. گروه سرمایه‌گذاری تات؛ از ابتدا در اختیار برادران انصاری بود که در زمان شکل‌گیری تات نیز، علی انصاری مدیریت آن را برعهده داشت.

پس از شکل‌گیری بانک آینده، فعالیت‌های این بانک وضعیتی پر ابهام را سپری کرد. در سال ۹۷ اعلام شد که بانک آینده ۸۰ درصد منابع خود را به ۴۳ شرکت خودش وام داده است که در مهر سال گذشته، ۲۵ شرکت آن در سه شرکت ادغام شدند. در واقع بر اساس جداول اطلاعات تسهیلات و تعهدات کلان در صورت‌های مالی سال ۹۷ بانک آینده، این بانک به ۷۷ شرکت تسهیلات کلان پرداخت کرده که ۴۳ شرکت آن متعلق به بانک و شرکت‌های بانک آینده است. ۲۵ شرکت از این ۴۳ شرکت نیز، در مهر و آبان سال گذشته در سه شرکت ادغام شدند. در نهایت از مجموع ۷۸ هزار و ۲۴۹ میلیارد و ۹۸۷ میلیون تومان تسهیلات اعطایی کلان این بانک، ۶۳ هزار و ۳۰۱ میلیارد و ۲۰۶ میلیون تومان آن صرف پرداخت تسهیلات به شرکت‌های زیرمجموعه بانک آینده شده است. درواقع بانک آینده ۸۰٫۸ درصد از تسهیلات کلان خود به شرکت‌های خودپرداخت کرده است.

این کار بانک آینده تخلف است. بر اساس ماده ۶ آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان، حداکثر مجموع تسهیلات و تعهدات به هر ذی‌نفع واحد نباید از ۲۰ درصد سرمایه پایه آن مؤسسه اعتباری تجاوز کند.

البته نقطه اتصال دیگر بانک آینده با پروژه ایران مال، وام پرداخت شده برای ساخت این پروژه است. گفته می‌شود این بانک برای ساخت ایران مال نزدیک به ۴۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات داده است. باید توجه داشت که این پروژه متعلق به شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال است و مالکیت آن نه برای سپرده‌گذاران بلکه برای سهام‌داران بانک خواهد بود درحالی‌که این منابع، از پول سپرده‌گذار پرداخت شده است.

نقش سران حکومت در ایران مال

بسیاری از سران نظام در زمان افتتاح بخش‌های مختلف ایران مال حضور پیدا کرده‌اند که باتوجه‌به موقعیت سیاسی این افراد، نوعی حمایت از ادامه ساخت و مالک آن محسوب می‌شود. کاظم صدیقی، امام‌جمعه تهران و محمود کریمی، مداح معروف نزدیک به بیت رهبری در روز افتتاح مسجد ایران مال حضور پیدا کردند.

(علی انصاری در این تصویر، نفر دوم از سمت چپ است)

***

همچنین گفته می‌شود انصاری، از رابطه بسیار خوبی با حسن خمینی، نوه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی و غلامعلی حدادعادل، پدر همسر مجتبی خامنه‌ای برخوردار است.