حاکمیت نظریه توطئه:

ایرانیان از زمانه های دور به نقش مخرب بیگانگان در تعیین سرنوشت خود اعتقاد داشته اند. امری که به ویژه با دخالت های روس و انگلیس در عصر قاجار، و امریکا در دوره پهلوی دوم به اوج خود رسید. در این نگاه غربیان شطرنج بازان قهاری هستند که با مهره گردانی می توانند منافع خود را در کشور تامین نمایند. اگر چه روشن است که نظریه توطئه نمی تواند به کلی توهم باشد ولی تاکید افراطی بر آن هم نه تنها می تواند باعث محرومیت کشور از فرصت های جهانی شود بلکه با حاکمیت جبرگرایی موجب انفعال کنش گران از تاثیرگذاری بر سرنوشت خود می شود.

سودای خلق جان و جهان نو:
انقلاب اسلامی با وعده تغییر جهان، آفرینش بهشت بر روی زمین و آباد کردن همزمان دنیا و آخرت به پیروزی رسید. پیش از آن هم روشنفکران دینی معتقد بودند که اگر جان آدمی عوض شود جهان او هم تغییر خواهد کرد. مختصر آن که قرار بود تا جهانی مشحون از آزادی، عدالت و دیانت خلق شود. سودایی که نه تنها جهان را اصلاح نکرد بلکه بر حجم بحران های داخلی هم افزود. تاسف بارتر آن که هنوز هم این توهم پایان نیافته و گاه و بی گاه بر هزینه های ملک و ملت می افزاید. توسعه اگر چه با رویاهای بزرگ سروکار دارد ولی هرگز نمی تواند با واقع گریزی های فرصت ستیز بر سر مهر باشد.

نکته پایانی: در میانه تحولات شتابان جهانی کشورهای مختلف کوشیدند تا نگرش های خود را به موازات تغییرات بیرونی تنظیم نموده و به کاروان توسعه جهانی بپیوندند. تجربه چهل ساله ما اما همچنان از تلاش برای تحمیل ایدئولوژی بر واقعیت های موجود حکایت دارد.‌ این که در آستانه سده جدید به جای دستیابی به توسعه صرفا به بقاء اکتفا کرده ایم از هزینه های چنین بینشی محسوب می شود!