پیش از مکران، ناو خارک بزرگ‌ترین کشتی نیروی دریایی ارتش بود

از سال ۱۳۶۳ خورشیدی تا پیش از الحاق ناوبندر و کشتی پشتیبانی مکران، نیروی دریایی ارتش تنها یک کشتی عظیم‌الجثه پشتیبانی در اختیار داشت که خارک نام دارد. ناو خارک یکی از دو کشتی پشتیبانی‌ای بود که از سوی وزارت جنگ ایران به انگلستان در سال ۱۳۵۳ سفارش داده شد. این ناوهای پشتیبانی در حقیقت نمونه‌های به شدت تغییر یافته و ارتقا یافته از سه فروند ناوهای پشتیبانی کلاس اول (Ol-Class) نیروی دریایی سلطنتی انگلستان بود. طبیعتا مهم‌ترین دلیل آن پیشرفت فناوری‌های نظامی و کشتی‌سازی در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ که نیروی دریایی انگلستان ناوهای کلاس اول خود را دریافت کرد تا سال ۱۳۵۳ که نظام پهلوی دو شناور پشتیبانی از همین کلاس را به انگلستان سفارش داد عوامل اصلی پیشرفته‌تر بودن همتایان ایرانی کشتی‌های پشتیبانی نیروی دریایی انگلستان بود.

کار ساخت نخستین کشتی سفارش داده شده به نام خارک در تاسیسات کشتی‌سازی شرکت انگلیسی «سوان هانتِر» (Swn Hunter) در ۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به پایان رسید. دولت انگلستان در ابتدا تلاش کرد تا به بهانه وضع تحریم‌های تسلیحاتی ایالات متحده علیه ایران این کشتی را توقیف کند. اما با آغاز جنگ ایران و عراق، ناو خارک با مجوز دولت ایالات متحده در جریان معاملات مخفی ایران-کنترا در تاریخ ۱۳ مهر ۱۳۶۳ به نیروی دریایی ارتش ایران تحویل گردید. البته پیش از تحویل، شرکت سازنده تمامی تجهیزات نظامی آن را از رویش باز کرد.

در حد فاصل سال‌های ۱۳۶۳ الی ۱۳۷۲ شمسی، کشتی پشتیبانی خارک در ایران به تجهیزات نظامی و لازم جهت انجام ماموریت‌های پشتیبانی از یگان‌ها و شناورهای رزمی نیروی دریایی ارتش مجهز شد. این کشتی به بزرگ‌ترین شناور نظامی در غرب آسیا تبدیل شد. باند فرود هلیکوپتر و دو آشیانه آن امکان حمل سه فروند هلیکوپتر به طور هم‌زمان برای این شناور عظیم‌الجثه فراهم می‌کرد. این کشتی قابلیت حمل آذوقه، سوخت و مهمات لازم برای ناوچه و ناوشکن‌های نیروی دریایی را در جریان ماموریت‌های طولانی‌مدتشان در سراسر دنیا فراهم می‌کرد.

در مهرماه ۱۳۸۷ تا به امروز که نیروی دریایی ارتش به منظور محافظت از کشتی‌های تجاری ایرانی و خارجی در آب‌های خلیج عدن حضور داشته است، ناو خارک نقش مهمی در پشتیبانی از این ماموریت‌ها ایفا کرده است. نخستین بار پس از انقلاب، این کشتی پشتیبانی به همراه یک ناوچه نیروی دریایی ارتش در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۸۹ از کانال سوئز عبور کرد و وارد دریای مدیترانه شد. دو سال بعد در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۱، این کشتی پشتیبانی به همراه ناوچه سبلان نیروی دریایی ارتش در قالب ناوگروه ۲۴‌ام نداجا برای نخستین بار پس از انقلاب از تنگه مالاکا واقع در میان سوماترا و شبه‌جزیره مالایا در جریان یک ماموریت ۷۲ روزه‌ در آب‌های بین‌المللی عبور کردند. این ماموریت حدود دو ماه و نیمه در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۹۲ به پایان رسید. در جریان این ماموریت این ناوگروه علاوه بر عبور از تنگه مالاکا از خط استوا عبور کردند و در اقیانوس‌های هند و آرام و همچنین دریای چین به ماموریت پرداختند و در بندر ژانگ جیا گانگ در چین لنگر انداختند.

ناو مکران به یاری ناو خارک می‌رسد

نیروی دریایی ارتش حدود یک دهه نیازمند یک کشتی پشتیبانی بزرگ بود تا بتواند در کنار خارک به پشتیبانی از ناوگروه‌های اعزامی‌اش در ماموریت‌های دوردست در آب‌های بین‌المللی آن‌ها را پشتیبانی کرده و مداومت ماموریت آن‌ها را در دریا بیش از پیش افزایش دهد. اما به علت تحریم‌ها و ناتوانی رژیم جمهوری اسلامی در خرید کشتی‌های پشتیبانی خارک سال‌ها تنها کشتی عظیم‌الجثه پشتیبانی نیروی دریایی ارتش بود. پیش از انقلاب نیز در کنار خریداری ناو خارک، یک شناور دیگر نیز در همان کلاس به انگلستان سفارش داده شده بود اما با وقوع انقلاب آن سفارش لغو شد.

ناو پشتیبانی خارک همچون تمامی شناورها و کشتی‌های نظامی و غیرنظامی نیازمند تعمیرات اساسی یا اورهال دوره‌ای است که هر ده سال یک بار صورت می‌گیرد. به علت طولانی بودن فرآیند اورهال که در جریان آن ارتقا این کشتی پشتیبانی نیز صورت می‌گیرد، نیروی دریایی ارتش مجبور به استفاده از دو کشتی پشتیبانی کوچک‌تر و ۱۰۸ متری کلاس بندرعباس با نام‌های بندرعباس (۴۲۱) و بوشهر (۴۲۲) است که به ترتیب از فروردین و آبان ۱۳۵۳ در خدمت نیروی دریایی ارتش در ماموریت‌های طولانی‌مدت در آب‌های بین‌المللی هستند. این ناوهای پشتیبانی به علت ابعاد کوچک‌ترشان میزان کمتری سوخت و آذوقه حمل می‌کنند و امکان حمل تنها یک فروند هلیکوپتر در آشیانه خود دارند. به همین دلیل در صورت اعزام یک ناوگروه با پشتیبانی آن‌ها، ناوهای آن مدت زمان بسیار کمتری می‌توانند بی‌نیاز به توقف در بنادر کشورهای خارجی در دریا باقی بمانند.

در نهایت با توجه به در دسترس بودن یک نفتکش توقیفی که در تاسیسات مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) حضور داشت، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح اقدام به خریداری آن نفتکش کردند و با صرف بودجه‌ای بالغ بر دو الی سه میلیون دلار، این شناور در تاسیسات ایزوایکو به یک ناوبندر یا یک پایگاه شناور دریایی با قابلیت پشتیبانی از ناوگروه‌های اعزامی نیروی دریایی ارتش به مناطق دوردست تبدیل کرد. مشخصا فرماندهان نیروی دریایی ارتش ایده تبدیل این نفتکش را به یک پایگاه شناور دریایی و یک کشتی پشتیبانی از همتای آمریکایی آن یعنی یو اس اس بی‌پولِر که از ۳۰ مهر ۱۳۹۷ در آب‌های خلیج فارس حضور دارد گرفته‌اند.

نبود آشیانه هلیکوپتر در مکران

یو اس اس بی‌پولِر به عنوان یک پایگاه شناور دریایی بیش از دو سال است که در خلیج فارس مستقر است. در ابتدای سال جاری خورشیدی، این پایگاه در شمال خلیج فارس مستقر شد تا تبدیل به یک سکوی شناور برای فرود هلیکوپترهای تهاجمی اِی اِچ-۶۴ئی گاردین (AH-64E Guardian) هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) آمریکا و هلیکوپترهای مین‌روب اِم اِچ-۵۳ئی سوپر استالیون (MH-53E Super Stallion) نیروی دریایی ایالات متحده تبدیل شوند تا در صورت لزوم به مین روبی در مسیر کشتی‌های تجاری دست زده و در صورت بروز درگیری نظامی با ایران به پایگاهی جهت اعزام هلیکوپترهای تهاجمی ارتش آمریکا جهت مقابله با قایق‌های تندرو نیروی دریایی سپاه پاسداران تبدیل شوند. همان‌طور که در تاریخ ۲۷ فروردین سال جاری پس از انجام مانورهای تحریک‌آمیز به وسیله ۱۱ قایق تندرو سپاه در نزدیکی این پایگاه دریایی، هلیکوپترهای گاردین مستقر در آن به تعقیب و رصد قایق‌های سپاه پرداختند.

محدودیت‌های بودجه و تلاش برای رونمایی سریع ناوبندر خلیج فارس که حال مکران نام گرفته است، سبب شده است تا این کشتی پشتیبانی و پایگاه شناور ایرانی با طول ۲۳۱ متر فاقد آشیانه جهت استقرار دائمی هلیکوپتر در آن باشد این به این معناست که هیچ هلیکوپتری توانایی اعزام به همراه این کشتی پشتیبانی در آب‌های بین‌المللی را در زمان طولانی نخواهد داشت زیرا در شرایط طوفانی امکان آسیب به هلیکوپترهای پارک شده در عرشه آن به شدت وجود دارد. این در حالی است که ناوبندر لوئیس بی‌پولِر نیروی دریایی ایالات متحده به یک آشیانه هلیکوپتر با قابلیت جا دادن دو فروند هلیکوپتر سنگین یا چهار فروند هلیکوپتر متوسط و یا سبک است.

مشخص نیست که کشتی مکران در آینده به آشیانه هلیکوپتر مجهز خواهد شد یا خیر اما در آن صورت تجهیز به آن می‌شود از آن به عنوان یک ناو هلیکوپتربر نیز استفاده کرد.