زیتون ـ یلدا امیری
محمد جواد ظریف به تعبیر بسیاری «سرباز نظام» است. البته که او حتی دوران سربازی‌اش را در سن ۲۲ سالگی به عنوان کارمند محلی دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل گذرانده است و با کمک و حمایت جمهوری اسلامی دیپلمات شد، حالا عجیب نیست که خود را سرباز نظام بداند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی که حالا ماه‌های پایانی ۸ سال وزارتش را می‌گذراند، در این مدت بالا و پایین‌ها و حاشیه‌های بسیاری داشته است. هنگامی که در راس گروهی دیپلماتیک، توافق هسته ای ایران را به نتیجه رساند محبوب شد و پس از آن همزمان با کاهش اقبال عمومی به دولت روحانی به واسطه عملکردش او نیز عمدتا به خاطر اظهارات غلط و توجیهات نادرستی که در گفتگوهای خود با رسانه‌ها مطرح کرد از چشم بسیاری از هوادارانش افتاد.
حال او به تازگی در مصاحبه ای با روزنامه همدلی گفته که پس از پایان مسئولیتش می‌تواند واقعیات را بگوید. ظریف در این مصاحبه می‌گوید: «وظیفه من این نیست که از محمد جواد ظریف یک شخصیت محبوب یا منفور بسازم، وظیفه من آن است که کاری که به من واگذار شده، را به نحو مطلوب به انجام برسانم.»
دوگانه اخلاق - مسئولیت
یکی از بخش‌های چالشی مصاحبه وزیر خارجه جمهوری اسلامی آنجاست که او از سویی از مسئولیت‌هایش به عنوان وزیر امور خارجه سخن می‌گوید و تاکید دارد که او نه تنها وزیر امور خارجه دولت که وزیر نظام است و از این رو از سیاست‌های اجزای نظام به عنوان سیاست‌های داخلی ایران در خارج از مرزها دفاع می‌کند، هر آنچه که باشد. از سوی دیگر اما تاکید دارد در حین انجام مسئولیت‌اش «دروغ» نمی‌گوید.
ظریف مسئولیت‌های خود را به دو بخش تقسیم می‌کند اول آنکه سخنگوی کل کشور باشد و فراتر از آن او خود را چشم و دیده‌بان نظام در خارج از کشور می‌داند و توضیح می‌دهد: «وزیر امور خارجه هر کشوری، نمی‌تواند تعیین کند که مثلا من سخنگوی قوه مجریه هستم ولی سخنگوی قوه قضاییه، قوه مقننه یا فلان نهاد اطلاعاتی نیستم.»
در درجه دوم ظریف وظیفه خود را دفاع از کل کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: «یعنی من در این مقام، نمی‌توانم بگویم که مثلا با فلان کار قوه قضائیه مخالفم، یا با این کار اطلاعات سپاه مخالفم و از آن دفاع نمی‌کنم. اطلاعات سپاه جایی است که سریال «گاندو» را علیه من ساخته. از این صریح‌تر که نداریم، با این حال من وظیفه دارم که در خارج از کشور از این نهاد داخلی، دفاع کنم.»
برداشت حداقلی وزیر امور خارجه از «دروغ» متناسب با «زاویه» دید خاص وی از اتفاقات، در بسیاری از موارد در تناقض آشکار با رویدادهای مستند درون کشور است.
او پس از شرح مفصلی در مورد وظایفش، می‌گوید: «باید بگویم که در هر دو زمینه تلاش کرده ام، بدون اینکه در هر یکی از این دو موقعیت دروغ بگویم. یعنی من با یک زاویه‌ای در خارج دفاع می‌کنم که خودم اعتقاد دارم حرف راست می‌زنم و در داخل نیز از زاویه همه‌جانبه‌گری، انتقاد می‌کنم، برای این که وظیفه خودم را در قبال مردم و حاکمیت، انجام دهم.»
اما برداشت حداقلی وزیر امور خارجه از «دروغ» متناسب با «زاویه» دید خاص وی از اتفاقات در بسیاری از موارد در تناقض آشکار با رویدادهای درون کشور است.
ظریف در مصاحبه‌ای که روز ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ منتشر شد، مطلبی گفت که با واکنش وسیع بسیاری از فعالان سیاسی منتقد جمهوری اسلامی و اقلیت های قومی و دینی در ایران مواجه شد. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در گفتگو با چارلی رز، مجری تلویزیون پی‌بی‌اس آمریکا گفت که «ما در ایران هیچ کسی را به خاطر عقیده‌اش زندانی نمی‌کنیم. افرادی که جرایمی مرتکب می‌شوند یا قوانین کشور را نقض می‌کنند، نمی‌توانند پشت اینکه روزنامه‌نگار یا فعال سیاسی هستند، پنهان شوند.»
بهمن احمدی امویی، روزنامه‌نگاری که پنج سال زندانی بود، در نامه‌ای در انتقاد از ظریف نوشت: «من تنها یکی از زندانیان سیاسی و عقیدتی هستم که آقای محمدجواد ظریف، وزیر خارجه و پیش از این شخص روحانی در مورد آنها به دروغ قضاوت کرده است.»
وجود صدها زندانی عقدیتی و سیاسی در ایران به تایید نهادهای داخلی و بین‌الملیی معتبر، با پرونده‌ها و روندهای قضایی غیرشفاف و عناوین مجرمانه مبهم واقعیتی غیرقابل کتمان در برابر این دروغ رییس دستگاه دیپلماسی کشور است.
ظریف ۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ نیز در «شورای روابط خارجی» امریکا، در پاسخ به پرسشی در مورد تبعیض و نقض حقوق پیروان دین بهائی در ایران، گفت: «هیچ فرد بهائی به جرم بهائی بودن در زندان نیست. بهائی بودن جرم نیست. ما بهائی را به عنوان یک دین رسمی نمی‌شناسیم که کسی از آن پیروی کند اما آن (بهائی) یک عقیده است؛ مثلا یک فرد آگنوستیک است، یکی دیگر آتئیست. ما آن ها را به زندان نمی‌اندازیم چون آتئیست هستند. این تفاوت را لازم است که درنظر بگیرید. بهائی بودن، یک فرد بهائی را مصون از پیگیری قانون برای ارتکاب جرم نمی‌کند. هر کس ممکن است جرمی مرتکب شود.»
تلاش برای اثبات «انتخاب مردم»
ظریف در شهریور ۱۳۹۷ در برنامه تلویزیونی «حالا خورشید» پس از اینکه مجری از او پرسید: «مردم می‌پرسند این‌همه کشور در دنیا روابط خوبی با دیگر کشورها دارند و فشاری روی‌شان نیست، چرا فشار روی ایران است؟»، پاسخ داد: «یک دلیل وجود دارد و این است که ما خودمان انتخاب کردیم یک جور دیگر زندگی کنیم».
این سخنان او با واکنش گسترده کسانی روبرو شد که در شبکه های اجتماعی اعلام می کردند که این شیوه زندگی را انتخاب نکرده‌اند. در بخشی از مصاحبه روزنامه همدلی از او در این مورد سوال شده است. اگرچه ظریف در نهایت از بیان آن جمله ابراز پشیمانی می‌کند. اما بخش زیادی از مصاحبه به استدلال ظریف در این مورد اختصاص دارد.
او در توجیه جمله‌اش در خصوص انتخاب نحوه زندگی مردم می‌گوید: «شما به من بفرمایید این تجمع میلیونی برای بدرقه شهید قاسم سلیمانی را کسانی از آسمان آمدند و انجام دادند؟»
ظریف با تاکید و پافشاری این استدلال را چندین بار تکرار می‌کند و می‌گوید: «برخی مردم می‌گویند ما با سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه موافق نیستیم، چون برای ما ایجاد فشار کرده است. اما همزمان برای مراسم شهادت شهید سلیمانی، با جمعیت میلیونی در همه شهرهای کشور به میدان می‌آیند. این نشان دهنده این است که انتخاب مردم ما، این است که در دنیا سربلند باشند. انتخاب آنها این است که از آنچه شهید سلیمانی به عنوان نماد آن -یعنی مقاومت- بوده، پیروی کنند. مردم ما، کسی که نماد مقاومت است را این‌گونه بزرگ می‌دارند.»
اما استدلال ظریف واجد چند موضوع متناقض است؛ سوال خبرنگار از ظریف اساسا در خصوص معیشت مردم است خبرنگار می‌گوید: «شما در شرایطی که زندگی و معیشت مردم در شرایط دشواری بوده و با سختی روزگار می‌گذراندند جمله‌ای گفتید با این مضمون که مردم ما خود انتخاب کرده‌اند که این طور زندگی کنند.» اما ظریف در پاسخ خود بدون اشاره به مشکلات معیشتی از قاسم سلیمانی و محور مقاومت می‌گوید.
قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس کسی بود که پیش و پس از مرگش با تبلیغات وسیع حکومتی از او چهره ای کاریزماتیک ساخته شد. فرمانده‌ای که بنا به گفته‌های اخیر چهارباغی فرمانده سابق توپخانه سپاه اساس ماموریتش دفاع از بشار اسد و جلوگیری از براندازی وی بود. حال ظریف در پاسخ به سوال مجری می‌پرسد که چرا اگر مردم با این سیاست‌های نظام در منطقه مخالف بودند در مراسم تشییع جنازه سلیمانی شرکت کردند.
یک پاسخ به این سوال وزیر امور خارجه می‌توانست اشاره به تجمعات اعتراضی در آبان همان سال ۹۸ ،کمی قبل از کشته شدن قاسم سلیمانی، باشد که موج اعتراض لااقل یک هفته تقریبا همه کشور را درنوردید و ارتباط مستقیمی هم با مشکلات اقتصادی و معیشتی داشت، یا دی ماه ۹۶ هم نمونه دیگری از تجمعات اعتراضی سراسری بود. با استدلال به شیوه ظریف این موارد می‌توانند نمونه‌هایی از آن چیزی باشند که مردم آن را انتخاب نکرده و نخواسته‌اند و این نخواستن را به وضوح نشان دادند. این در حالی است که شرایط شرکت در مراسمی مانند تشییع قاسم سلیمانی و یک تجمع اعتراضی بسیار متفاوت است و در تشییع جنازه به کسی شلیک نمی‌شود یا بازداشت و زندانی نخواهد شد.
تمجید ظریف از بایدن
در پایان این گفتگو ظریف از شخصیت جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا تمجید می‌کند و در مورد او می‌گوید: «ایشان آدم بسیار زیرکی است و در روابط خارجی بسیار متخصص است، و در آمریکا بسیار هم عنصر خودی محسوب می‌شود. مانند آقای ترامپ نیست که یک عنصر بیرونی باشد و از بیرون خودش را به سیستم سیاسی آمریکا تحمیل کرده باشد. آقای بایدن از درون سیستم سیاسی و نخبگی سیاسی آمریکا بالا آمده و مراحل مختلف را طی کرده، بنابراین آدم کارکشته‌ای است و روش‌های کار در داخل امریکا را خوب بلد است.»
ظریف می‌گوید که در سال‌هایی که نماینده ایران در سازمان ملل بوده دیدارهای متعددی با بایدن داشته و بحث‌های متعددی با او انجام داده است.
او در این گفتگو بار دیگر تاکید کرد که کاندید انتخابات ریاست جمهوری نخواهد شد و قصد بازگشت به دانشگاه را دارد. از این رو امکان شکل‌گیری زوج بایدن ـ ظریف را در سال آینده به عنوان روسای جمهور دو کشور منتفی می‌داند.
سعید حجاریان یکی از تئوریسین‌های اصلاحات، پیش از این محمد جواد ظریف را «سرباز نظام» در میدان‌های دیپلماتیک از ژنو تا نیویورک نامیده بود که با حمایت نظام برای مذاکره اعزام شده است. اگر این تعبیر حجاریان در مورد وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی را مبنای سخنان و اعمال ظریف بدانیم روشن می‌شود که چرا ظریف نمی‌تواند دیپلماتی مستقل باشد و برای توجیه اقدامات نظام جمهوری اسلامی صداقت را قربانی نکند، چون وظیفه یک سرباز اطاعت محض است.
