با بازنشستگی EP-AGA در سال ۱۳۹۶، از هواپیمای ایرباس آ۲۳۱-۳۲۱ تشریفاتی آشیانه جمهوری اسلامی با علامت ثبت کشوری EP-IGD برای انجام سفر هوایی علی خامنه‌ای به مشهد استفاده می‌شود. این هواپیما که از فروردین ۱۳۸۴ در اختیار مقامات جمهوری اسلامی است، آخرین بار در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۹۸ در سفر خامنه‌ای به مشهد استفاده شد. معمولا پیش از فرود در فرودگاه مشهد، هواپیما دو مرتبه بر فراز شهر مشهد عبور می‌کند تا علی خامنه‌ای محل دفن امام هشتم شیعیان را از بالا تماشا کند؛ امری که در جریان آخرین پرواز این هواپیما در ارتفاع حدودا شش هزار پایی صورت گرفت.

هواپیماهای پهن‌پیکر و دوربرد آشیانه جمهوری

تا سال ۱۳۹۴، آشیانه جمهوری اسلامی نیروی هوایی ارتش یک فروند بویینگ ۳۸۶-۷۰۷سی (Boeing 707-386C) تشریفاتی به نام «معراج» را به سفرهای طولانی و با مسافت‌های زیاد مقامات حکومت جمهوری اسلامی اختصاص می‌داد. در کنار معراج، یک بوئینگ ۷۰۷ دیگر از نوع ۳جِی۹سی (Boeing 707-3J9C) هم که پیش‌تر یک هواپیمای سوخت‌رسان بود، به عنوان هواپیمای تشریفاتی پشتیبان استفاده می‌شد.

«معراج» در حقیقت همان هواپیمای «شاهین» سابق مورداستفاده پادشاه ایران بود که در دی‌ماه ۱۳۵۷ با آن برای همیشه ایران را ترک گفت. با وجود آن که شاهین، ساعات پروازی بسیار کمی داشت و امکان استفاده از آن برای سال‌های متمادی وجود داشت، اما در نهایت پس از حدود ۴۰ سال خدمت، در سال ۱۳۹۴ با یک هواپیمای تشریفاتی پهن‌پیکر ایرباس آ۳۱۳-۳۴۰ ایکس جایگزین شد. معراج در طول به خدمت گرفته شدن در نیروی هوایی ارتش پس از انقلاب، به وفور برای سفرهای خارجی‌ علی خامنه‌ای استفاده شد.

هواپیمای ایرباس آ۳۱۳-۳۴۰ ایکس موردنظر که در حال حاضر علامت ثبت کشوری EP-IGA را دارد، عمدتا برای پروازهای بین‌المللی حسن روحانی و همراهانش مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ اما در ماه‌های اخیر و با کاهش سفرهای خارجی مقامات وزارت امور خارجه حکومت جمهوری اسلامی به دلیل شیوع ویروس کرونا در سطح جهان، از هواپیمای EP-IGA در کنار ایرباس آ۲۳۱-۳۲۱ تشریفاتی در مسیرهای داخلی و کوتاه نیز استفاده می‌شود.

این ایرباس آ ۳۴۰ در بهمن ۱۳۹۳ با استفاده از یک شرکت واسطه و صوری تاجیکستانی به نام «آسیا اکسپرس ایرلاین» (Asian Express Airline) که پیش‌تر سابقه خرید ده‌ها فروند هواپیمای مسافربری برای قشم ایر و ماهان را داشت، برای آشیانه جمهوری خریداری شد. برای انتقال هواپیما به ایران، یک برنامه پروازی صوری در مسیر بوردو فرانسه به مقصد سنگاپور در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۹۴ برنامه‌ریزی شد. خلبانان تاجیک هواپیما، در حال عبور بر فراز ایران، وضعیت اضطراری صوری اعلام کرد و در فرودگاه بین‌المللی تهران فرود آمد.

با ورود به خدمت این ایرباس آ۳۱۳-۳۴۰ ایکس و بازنشستگی بویینگ ۳۸۶-۷۰۷سی، آشیانه جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۵، بوئینگ ۳-۷۰۷ جِی۹سی این آشیانه نیز به اسکادران بوئینگ ۷۰۷ سوخت‌رسان بازگردانده شد و تا سال ۱۳۹۸ برای انتقال کارکنان نیروی هوایی و خانواده‌هایشان بین پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش استفاده شد و پس از آن به علت فرا رسیدن موعد اورهال یا تعمیر اساسی، زمینگیر شد.

هواپیماهای تشریفاتی میان برد و باریک‌پیکر آشیانه جمهوری

آشیانه جمهوری اسلامی نیروی هوایی ارتش در مجموع دو فروند هواپیمای تشریفاتی میان برد و باریک‌پیکر در اختیار دارد که برای سفرهای داخلی و خارجی مقامات جمهوری اسلامی مورداستفاده واقع می‌شوند. همان‌طور که در بالا ذکر شد، هواپیمای نخست یک فروند ایرباس آ۲۳۱-۳۲۱ است که با کابین تشریفاتی و به‌طور کاملا نو در سال ۱۳۸۴ به حکومت جمهوری اسلامی تحویل شد و از سال ۱۳۸۹ تا به امروز مقامات جمهوری اسلامی به‌طور منظم برای سفرهای داخلی و خارجی‌ خود به مقاصد اروپایی و آسیایی، از آن استفاده می‌کنند.

دومین هواپیمای میان برد و باریک‌پیکر آشیانه، یک فروند هواپیمای مسافربری ایرباس آ ۲۳۲-۳۲۰ با علامت ثبت کشوری EP-AJC است که در حال حاضر به علت سن بالای ۲۶ سال و ساعات پروازی زیاد، زمینگیر است و به منبع قطعه‌ برای هواپیماهای ایرباس آ۳۲۰ مسافربری شرکت هواپیمای معراج وابسته به آشیانه جمهوری اسلامی تبدیل شده است. به همین دلیل به منظور کاهش فشار کاری روی ایرباس آ۳۲۱ و آ۳۴۰ آشیانه جمهوری اسلامی، در کنار آن‌ها از هواپیماهای مسافربری کوتاه برد ایرباس آ۳۱۹ و ۳۲۰ شرکت هواپیمایی معراج هم برای سفر مقامات رده پایین‌تر جمهوری اسلامی در مسیرهای داخلی استفاده می‌شود.

جت‌های تجاری و تشریفاتی آشیانه جمهوری

در حالی حاضر از دو فروند هواپیمای جت تجاری با کابین تشریفاتی در آشیانه جمهوری برای سفرهای مقامات رده پایین جمهوری اسلامی چون وزیر دفاع در مسیرهای داخلی و پروازهای خارجی فرماندهان نیروی هوایی و دریایی ارتش در آشیانه جمهوری اسلامی استفاده می‌شود. هواپیمای نخست، یک داسو فالکن۵۰ حدودا ۳۸ ساله سابق نیروی هوایی عراق با شماره سریال ۹۰۱۱-۵ است. این هواپیما یکی از مجموع سه فروند از این نوع بود که در دی‌ماه سال ۱۳۶۹ به دستور صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق، برای در امان ماندن از گزند بمباران ائتلاف به رهبری آمریکا در جریان عملیات طوفان صحرا به همراه ۱۳۸ فروند هواپیمای دیگر به ایران منتقل شدند.

در میان این سه فالکن۵۰ پناهنده به ایران، یک فروند به نام سوزانا از نوع ضد کشتی بود و پیش‌تر در طول جنگ ایران و عراق ده‌ها نفتکش ایرانی و در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۶ ناوچه یواس‌اس استارک (USS Stark) نیروی دریایی آمریکا را به اشتباه مورد اصابت دو موشک ضد کشتی اگزوسه خود قرار داد و ۳۷ خدمه آن را به قتل رساند.

دو فروند فالکن۵۰ دیگر، کابین تشریفاتی داشتند و مقامات رده‌بالای دولت عراق به خصوص شخص صدام حسین، در جریان پروازهای داخلی و منطقه‌ای‌ خود از آن استفاده می‌کردند. این دو هواپیما به همراه یک جت تشریفاتی دیگر عراقی از نوع لاکهید ال-۱۳۲۹ جت استار۲ ، در سال ۱۳۷۵ به آشیانه جمهوری اسلامی تحویل و با دو فروند هواپیمای لاکهید ال-۱۳۱۹ جت استار فرسوده این آشیانه جایگزین شدند. هر دو فالکن۵۰ به مدت ۲۵ سال در خدمت باقی ماندند. امروز یکی از آن‌ها هنوز عملیاتی است و همان‌طور که در بالا ذکر شد، با شماره سریال ۹۰۱۱-۵ مورداستفاده مقامات رده پایین جمهوری اسلامی است.

هواپیمای جت تشریفاتی دیگر آشیانه در حال حاضر یک فروند فالکن ۹۰۰ ئی ایکس (Falcon 900EX) ۱۷ ساله است که در سال ۱۳۹۷ خریداری شده و از آن تاریخ، با علامت ثبت کشوری EP-IGC مورداستفاده مقامات رده پایین جمهوری اسلامی است. به عنوان مثال، امیر حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ با استفاده از این هواپیما به بنگلور سفر کرد تا در مراسم افتتاحیه نمایشگاه صنایع هوایی هند حضور داشته باشد.

استفاده از هواپیماهای تشریفاتی شرکت هواپیمایی ماهان و پویا

شرکت هواپیمایی ماهان چهار فروند هواپیمای تشریفاتی در اختیار دارد؛ هواپیمای نخست یک فروند جت تجاری کوچک سسنا ۵۲۵آسایتشین (Cessna 525A Citation) با ظرفیت حمل ۹ سرنشین در کنار دو خلبان است. هواپیماهای دیگر یک فروند ایرباس آ۳۰۴-۳۱۰ سابق دولت آلمان (در حال حاضر زمینگیر) و دو فروند هواپیمای تشریفاتی کوتاه برد آرجِی-۸۵ با علائم کشوری EP-MMV و EP-MMS هستند. EP-MMS به تازگی خریداری شده و چهارم بهمن ۱۳۹۸ به فرودگاه خمینی تهران وارد شده است. این هواپیما را پیش‌تر اسلام کریموف، نخستین رئیس‌جمهور ازبکستان، در مسیرهای داخلی و سفر به کشورهای همجوار استفاده می‌کرد.

هواپیمای دیگر یعنی EP-MMV در تاریخ دوم آبان ۱۳۹۱ وارد ایران شد و در دی‌ماه ۱۳۹۱ استفاده آن به عنوان هواپیمای تشریفاتی شرکت هواپیمایی ماهان آغاز شد. این هواپیما پیش از فروش به ماهان، به یک شرکت به اسم کوئینکو (Queenco Leisure International) مالک چندین کازینو در یونان، تعلق داشت که برای نقل و انتقال مشتریان ثروتمند خود، از این هواپیمای تشریفاتی استفاده می‌کرد. این آرجِی-۸۵ پس از ورود به ایران به هواپیمای تشریفاتی موردعلاقه آیت‌الله‌ها چون هاشمی رفسنجانی و خانواده مرعشی تبدیل شد و مرکب سفرهای داخلی آن‌ها به خصوص به اقامتگاه‌های تفریحی‌شان در جزیره کیش بود.

فرماندهان سپاه و به خصوص نیروی قدس آن، برای سفر به کشورهای منطقه به خصوص عراق و سوریه به شکل مستمر از هواپیمای EP-MMV استفاده می‌کنند. برای مثال، اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۹۹ با این هواپیما به بغداد سفر کرد. از ویژگی‌های این هواپیما، قابلیت نشستن در باندهای کوتاه و خاکی است و به همین دلیل بیشتر برای سفر مقامات جمهوری اسلامی به مناطق توسعه نیافته کشور استفاده می‌شود.

در سال‌های اخیر، استفاده مقامات حکومت جمهوری اسلامی از هواپیماهای تشریفاتی شرکت ماهان به‌اندازه‌ای زیاد شد که شرکت‌های دولتی دیگر چون پویا و پارس ایر که متعلق به نیروی هوافضای سپاه پاسداران است نیز دست به کار خرید هواپیماهای جت تجاری و تشریفاتی شدند. از این میان می‌توان به یک هواپیمای سی ال-۶۰۰ چلنجِر شرکت هواپیمایی پویا با علامت ثبت کشوری EP-PUB اشاره کرد که موردعلاقه علی لاریجانی، رئیس پیشین مجلس حکومت، بود.

سفر خامنه‌ای به مشهد

ممکن است همچون سال گذشته، سفر احتمالی خامنه‌ای به مشهد با ایرباس آ۲۳۱-۳۲۱ آشیانه جمهوری اسلامی انجام شود. این هواپیما دارای سالن جلسات، اتاق خواب، حمام، دستشویی و دکوراسیون رویال، کابین همراهان و در مجموع ۴۸ صندلی است که می‌تواند همراهان علی خامنه‌ای شامل محافظان او را نیز در خود جای دهد.

پیش از سفر خامنه‌ای، یک فروند فالکن۲۰ئی نیروی هوافضای سپاه، فرمانده سپاه ولی امر (محافظان علی خامنه‌ای) و معاونانش را به شهر مشهد می‌برد و پس از آن، یک فروند هواپیمای ترابری متوسط آنتونف ۷۴-تی-۲۰۰ (An-74T-200) گروهی از نیروهای سپاه ولی امر را به مشهد منتقل می‌کند تا به منطقه کاخ ملک‌آباد اعزام شوند و محیط کاخ، باغ آن و همچنین پیرامونش را پیش از فرا رسیدن علی خامنه‌ای بررسی کنند.

پس از آن، نیروی هوافضای سپاه یک سامانه پدافندی موشکی ارتفاع پست به مجاورت کاخ منتقل می‌کند تا کاخ را در برابر حملات پهپادی و موشک‌های کروز محافظت کند. علاوه بر آن، نیروی پدافند هوایی ارتش و نیروی هوایی ارتش به ترتیب یک سامانه پدافندی ارتفاع بالا اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ و شماری از جنگنده بمب‌افکن‌های همه‌منظوره اف۴ئی فانتوم۲ (F-4E Phantom II) را به مشهد منتقل می‌کنند تا همواره از خامنه‌ای محافظت کنند.