این موسسه اشاره‌ای به نحوه نشستن افراد در ملاقات‌ها نکرده است، اما این به آن معنا نیست که ژست بدن یک عرف دیپلماتیک جهانشمول ندارد بلکه به این معنی است که ممکن است میزان جدی گرفته شدن برخی ژست‌ها بسته به فرهنگ کشور‌ها متفاوت باشد.

راجرام بارتولا دیپلمات نپالی در یادداشتی به وجود برخی محدودیت‌ها در زمان نشستن مقامات در دیدار‌های دیپلماتیک اشاره کرده و «عدم قرار گرفتن کف کفش به سمت صورت میزبان» را بخشی از فرهنگ دیپلماتیک خوانده است. این دیپلمات نپالی گفته انداختن پا روی پا در مقابل میزبان یا مقام بالاتر رفتار نادرستی است.

سایت خبری «استبروک نیوز» هم در سال ۲۰۱۵ گزارشی درباره یک مساله مشابه منتشر کرده بود. گزارش این رسانه نشان می‌دهد علی الظاهر دیداری میان بانوی اول گینه با رئیس یک سازمان اتفاق افتاده که در این دیدار مقام دون پایه‌تر پاهایش را به گونه‌ای که کف کفش به سمت بانوی اول گینه بوده روی هم انداخته است. این اقدام از نظر مقامات گینه یک اقدام توهین آمیز تلقی شده است.

بیدارمغز:

علی محمد بیدارمغز چهره ماندگار تشریفات و مفسر زبان بدن روئیس پیشین تشریفات نمایندگی ایران در سازمان ملل در این باره توضیحاتی به رویداد۲۴ داده است. بیدارمغز معتقد است از زمانی که سازمان ملل تاسیس شده و مجمع عمومی شکل گرفته، اصل حاکمیت برابر همه کشور‌ها بدون توجه به جمعیت، مساحت و ثروت کشور‌ها مطرح شده و بر این اساس تمام کشور‌ها با هم برابر هستند و در مجمع عمومی یک رای دارند. از این رو وقتی دو مقام از دو کشور با هم روبرو می‌شوند، طبعا رفتارشان با هم باید به مثابه رفتار دو کشور با حقوق برابر باشد.

او به رفتار برخی مقامات کشور‌ها اشاره کرده که این اصل را مخدوش می‌کند و یکی از رفتار‌های بارز پا روی پا انداختن است. بیدارمغز سه حالت متفاوت پا روی پا انداختن را تعریف کرده است. حالت اول که خیلی مرسوم است حالتی است که پا به صورت بسته و نرم روی پای دیگر قرار بگیرد. به حالت دوم «۴ کوچک» می‌گویند که این حالت زمانی است که زیر زانوی یک پا روی پای دیگر قرار می‌گیرد. حالت سوم که به «۴ بزرگ» معروف است زمانی است که ساق پای یک پا روی ران پای دیگر قرار بگیرد.

این استاد تشریفات دیپلماتیک حالت اول را نشان دهنده نوعی مقاومت در مقابل حرف‌های طرف مقابل خوانده است. بیدارمغز می‌گوید: حالت دوم را اروپایی‌ها نوعی عکس‌العمل می‌بینند؛ به ویژه زمانی که کف کفش یک نفر رو به صورت دیگری باشد که این حالت توهین بارز در صحنه بین الملل است.

او ادامه داد: اروپایی‌ها ادعا می‌کنند این جوری راحت‌تر می‌نشینند، اما واقعیت این است که یک معنا در بطن این کار نهفته است و آن معنا این است که ما از تو بزرگتر، قدرتمندتر، ثروتمندتر و پر زورتر هستیم. راحت نشستن در مقابل مقام بالاتر راحت نشستن نیست بلکه خلاف عرف دیپلماتیک است.

او معتقد است اعضای دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان مللل اساسا برای خود یک شأنی قائلند و همه روسای جمهور آمریکا دائما ژست‌های دیپلماتیکی می‌گیرند که به همه جهان بگوید من رئیس جمهور آمریکا هستم.

بیدارمغز به عدم رعایت این اصول در دیدار مقامات اروپایی با یکدیگر اشاره کرده و می‌گوید: این‌ها با هم بده و بستان دارند؛ یک بار این پایش روی پا می‌اندازد و یک بار آن؛ ولی وقتی با ما چنین رفتاری می‌کنند از موضع قدرت است.

این کارشناس تشریفات دیپلماتیک به تفاوت دیدار‌های دیپلماتیک در نحوه نشستن مقامات اشاره کرده و گفت: زمانی که یک مقام بالاتر مثلا رئیس جمهور با وزیر یک کشور دیدار دارد، مقام بالاتر می‌تواند پایش را روی پا بیاندازد. حتی تخت کفش مقام بالاتر هم ممکن است غفلتا معلوم باشد.

بیدارمغز به تغییر مناسبات دیپلماتیک ایران در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفته «از زمان روی کار آمدن محمد جواد ظریف در وزارت خارجه، جمهوری اسلامی ایران این مقوله زبان بدن و اقدام مقابله‌ای در برابر ژست‌های توهین امیز را خیلی جدی‌تر گرفته است.»

سابقه توهین با پا روی پا انداختن دیپلماتیک

یکی از مواردی که در جهان سر و صدای زیادی به پا کرد دیدار محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت ایران با سفیر سوئد بود. در این دیدار سفیر سوئد پاهایش را مقابل رئیس جمهور وقت ایران روی هم انداخت. احمدی نژاد نیز به ظاهر اقدامی متقابل اتجام داد. خبرگزاری فارس در آن زمان اقدام احمدی نژاد را یک اقدام انقام جویانه و تقابلی خواند.

نشریه اینترنتی عصر ایران نیز در آن زمان گزارشی تهیه کرد و اقدام سفیر را توهین‌آمیز خواند. واکنش رسانه‌های غربی به این خبر متفاوت بود. نشریه آتلانتیک آمریکا در گزارشی توهین‌آمیز بودن رفتار سفیر را زیر سوال برد و نوشت: «به نظر می‌رسد در فرهنگ مسلمانان قرار گرفتن کف کفش به سمت صورت طرف مقابل اقدامی توهین‌آمیز است.»

دانشگاه فلوریدای غربی نیز در گزارشی به فرهنگ و هنجار مسلمانان اشاره کرد و نوشت: «قرار گرفتن کف کفش به سمت صورت یک فرد کاری بی‌ادبانه است چراکه کف کفش یک منطقه کثیف، نزدیک به زمین، نزدیک به شیطان و دور از خدا به شمار می‌رود به همین دلیل زمانی که با یک مسلمان روبه رو می‌شوید باید دقت کنید که پاهایتان را به گونه‌ای بلند نکنید که کف کفش شما به سمت صورت کسی باشد.»

بیدارمغز دیدار احمدی نژاد با سفیر سوئدی را نمونه حالت توهین‌آمیز قرار گرفتن پا روی پا از سوی یک مقام پایین‌تر می‌داند و به یک حادثه مشابه دیگر نیز اشاره کرده و گفت: «در یک جلسه که حسن روحانی رئیس جلسه بود هم وزیر خارجه فرانسه اقدام مشابهی کرد و پاهایش را به گونه‌ای روی هم انداخت که تخت کفش به سمت صورت روحانی بود. در این دیدار محمد جواد ظریف وزیر خارجه وقت مقابله به مثل کرد.»

بیدارمغز شروع توجه به مساله ژست‌های دیپلماتیک در مقابل مقامات ایران را دیدار هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران با میلیبند وزیر خارجه اسبق بریتانیا خواند و گفت: «در این ملاقات هاشمی رفسنجانی پایش روی پایش بود. میلیبند با فاصله از هاشمی اقدام متقابل کرد و پایش را روی پایش انداخت.»

او رفتار وزیر خارجه انگلیس را ناشی از تبختر وزرای خارجه ۵ کشور دارای حق وتو در شورای امنیت خواند که خود را تافته جدا بافته می‌دانند.

آیا اقدام امیرعبداللهیان به جا بود؟

بیدارمغز دو اقدام واکنشی در برابر مقام خارجی که ژست توهین‌آمیز گرفته را از هم مجزا کرده است. او اقدام اول را تقابلی و اقدام دوم را تشابهی می‌خواند و می‌گوید: یک بار وزیر خارجه چین با ظریف ملاقات داشت و در این دیدار پایش را روی پایش انداخت. دکتر ظریف به حسب اینکه چینی‌ها با ما رابطه متفاوتی دارند، به جای تقابل، تشابه نشان داد. یعنی موازی همتای چینی، پایش را روی پایش انداخت و تخت کفش را رو به صورت او نگرفت.

بیدارمغز اقدام امیرعبداللهیان را از حیث دیپلماتیک اشتباه خوانده و گفت: «امیرعبداللهیان اقدام تشابهی کرده نه تقابلی. یعنی به جای اینکه ژست تقابل بگیرد، مشابهت را نشان داده است.»

او روابط ایران و پرتغال را در نحوه واکنش امیرعبداللهیان مهم خوانده و گفته «ما با پرتغال رابطه خاصی نداریم که بخواهیم رفتار تشابهی کنیم. اگر قرار بود تقابل کند باید این تقابل به درستی انجام می‌شد.»

این کارشناس تشریفات دیپلماتیک گمانه‌زنی کرده و گفته شاید وزیر خارجه ایران خواسته به نوعی به وزیر پرتغالی رفتارش را یادآوری کند بدون اینکه وارد تقابل شود.