رادیو زمانه - براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر کرده است دست‌کم ۲۸ شهر ایران در سال ۱۴۰۰ با بحران تنش آب شرب مواجه شده‌اند. این، بالاترین میزان در ۳ سال اخیر است که نشان می‌دهد ایران دوباره به عصر خشکسالی و تنش آبی وارد شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود به این موضوع اشاره کرده است که گرچه خشکسالی و بحران اقلیمی یکی از عوامل مهم در بروز و تشدید تنش آبی در ایران است ولی در سال‌هایی که خشکسالی هم نبوده با بروز این پدیده مواجه بوده‌ایم که نشان می‌دهد زیرساخت‌های تأمین آب شرب و مدیریت آن هم نقش اثرگذاری دارد:
«تنش آب شرب را به‌طور کامل نمی‌توان با کاهش بارندگی مرتبط دانست، زیرا در سال‌هایی که بارندگی بیش از نرمال بوده است مانند سال‌های ۹۸ و ۹۹ شهرهای متعددی تحت تنش آب شرب قرار داشته‌اند که نشان از چالش در زیرساخت‌های تأمین آب شرب و مدیریت آنها دارد؛ به‌گونه‌ای که مطلوب بودن بارندگی‌ها و پربودن مخازن سدها لزوماً به معنی وضعیت مطلوب تأمین آب شرب در کشور نخواهد بود زیرا علاوه بر موجودیت آب، وجود زیرساخت‌های مربوط از جمله خطوط آبرسانی و انتقال، مخازن، تصفیه‌خانه‌ها و به‌طورکلی شبکه توزیع مناسب در تأمین آب شرب مؤثر بوده و وجود مشکلاتی در زیرساخت‌ها، تأمین آب شرب با کیفیت مناسب را با محدودیت مواجه خواهد ساخت.»
خشکسالی و مدیریت فاجعه‌بار آب
وزارت نیرو در خردادماه امسال گفته بود که کاهش ۵۴ درصدی بارش‌ّها در ایران سبب شده است تا ۲۸۲ شهر با تنش آبی روبه‌رو شوند. تنش آبی به وضعیتی گفته می‌شود که در یک منطقه کمتر از هزار متر مکعب آب به ازای هر نفر در سال، منابع آبی وجود داشته باشد.
حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب ایران گفت ۱۰۱ شهر در وضعیت قرمز قرار گرفته‌اند:
«براساس بررسی‌های صورت گرفته حدود هفت هزار روستای بخش فلات مرکزی کشور نیز امسال با کمبود شدید آب شرب مواجه خواهند شد که باید با تانکرهای سیار آبرسانی شوند.»
قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در امور آبفا به یکی از عوامل بحران آب در کشور یعنی برداشت بی‌حساب و کتاب برای کشاورزی اشاره کرد و گفت:
«فقط یک استان کشور می‌تواند برنج بکارد، ولی متأسفانه ۱۷ استان ما در حال کشت برنج هستند و بعضاً برخی از آنها دارای تنش آبی هستند.»
اجرای طرح‌های خودکفایی و برداشت از آب‌های عمیق و تجدید‌ناپذیر سبب شده است ایران بخش مهمی از اندوخته آبی خود را نیز از دست بدهد و همین موضوع بحران آب در ایران را حتی از همسایه‌های شرقی و غربی خود در خاورمیانه پیچیده‌تر کرده است.
هم‌اکنون ۵۰ درصد از جمعیت ایران در نقاطی زندگی می‌کنند که تنها ۲۰ درصد منابع آبی وجود دارد.
پیش‌تر، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفته بود:
«زمانی که نیازهای جامعه بیش از منابع آبی باشد، به مرز یک تنش آبی می‌رسد. معمولاً اگر ۴۰ درصد منابع آبی استفاده شود قابل قبول است، اما مصرف ۴۰ تا ۶۰ درصد منابع موجب تنش آبی و ۶۰ تا ۸۰ درصد بحران آب محسوب می‌شود.»
ایران چقدر از منابع آبی خود را صرف کرده است؟ وزارت نیرو می‌گوید ایران حدود ۸۸ درصد از منابع تجدیدپذیر خود را استفاده کرده و همین امر کشور را به بحران آبی رسانده است.
بحران کم‌آبی آنچنان که مقام‌های جمهوری اسلامی تصور می‌کنند محدود به امنیت آبی و غذایی نیست. بحران آب و تبعات اجتماعی و اقتصادی آن این ظرفیت را دارد که به جنگ و ناامنی فراگیر تغییر چهره دهد.
در همین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی شده که بحران آب خطر بروز «تنش‌های اجتماعی و امنیتی» و حتی بحران در روابط با همسایگان را عمده کرده است.
از جمله موارد مطرح در گزارش این مرکز می‌توان به احتمال تنش‌های اجتماعی مرتبط با کمبود آب، در سراسر کشور به‌ویژه در فصل تابستان، تهدید امنیتی ناشی از منابع آب حوضه‌های خارج از کشور، خطر تنش‌های اجتماعی و امنیتی مرتبط با رقابت در مصرف آب بین بخش‌های کشاورزی و شرب به‌ویژه در انتقال آب میان‌حوضه‌ای اشاره شده است.
تغییر در الگوی اسکان جمعیت و اقتصاد منطقه‌ای مانند تخلیه روستاها و مهاجرت به شهرها، رها شدن اراضی کشاورزی و تبدیل جمعیت مهاجر به مصرف کننده و حاشیه‌نشین، تخلیه مناطق دوردست و مرزی و افزایش ظرفیت‌های تهدید و بروز تنش اجتماعی ناشی از کمبود آب به‌دلیل برداشت‌های غیرمجاز از سامانه‌های انتقال آب میان‌حوضه‌ای بخشی دیگر از تهدیدهایی است که در این گزارش به آنها اشاره شده است.
تنها نیمی از جمعیت ایران به شبکه فاضلاب دسترسی دارند
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به عوامل تشدید بحران تأمین آب شرب به صورت جزئی هم پرداخته شده است. بر این اساس، هم‌اکنون کمتر از ۵۴ درصد جمعیت شهری ایران تحت پوشش شبکه فاضلاب قرار دارند و به بیان دیگر نیمی از جمعیت ساکن شهرهای ایران از خدمات دفع فاضلاب محروم هستند که در این مناطق دفع فاضلاب عمدتاً توسط چاه‌های جذبی صورت می‌گیرد که همین مسئله در شهرهایی که آب شرب آنها از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌شود، مشکل‌ساز شده است.
از سوی دیگر میزان بهره‌مندی جمعیت روستایی ایران از شبکه دفع فاضلاب صفر درصد برآورد شده که همین مسئله خطر جدی برای تأمین آب شرب روستاها در آینده خواهد بود.
پول نداریم تا آب تأمین کنیم
در این گزارش به یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت آب در ایران هم اشاره شده است: عدم تخصیص منابع مورد نیاز.
حتی در بخشی از این گزارش به تأثیر تحریم‌ها در تکمیل پروژه‌های تأمین آب اشاره شده و آمده که شماری از پروژه‌ها تنها معطل واردات تجهیزاتی هستند که به دلیل تحریم‌ها امکان ورود ندارند.
در بخش دیگری از این گزارش به موضوع پروژه‌های آب‌شیرین‌کنی در مناطق جنوبی ایران و مشکلات تأمین مالی آنها اشاره شده است. براساس قانون ششم توسعه باید حداقل ۳۰ درصد آب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور از طریق شیرین‌سازی آب دریا انجام شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته این امر پیشرفت چندانی نداشته و ۷۰ درصد پروژه‌ها به دلیل کسری منابع تأمین نشده است.
کسری بودجه سبب شده است تا بسیاری از طرح‌های تأمین آب در ایران نیمه‌کاره رها شوند و آنچنان که مجلس می‌گوید، فعلا چشم‌اندازی نیز برای تغییر در این وضعیت وجود ندارد.
