بر اساس توافق صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان، بازگشایی این مسیر در راستای توافقنامه آتش‌بس با میانجیگری روسیه است که به جنگ سال ۲۰۲۰ قره‌باغ پایان داد.

سرویس گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه مسئول نظارت بر این راه مواصلاتی‌ خواهد بود که جمهوری آذربایجان اصرار دارد آن را «گذرگاه زنگزور» بنامد.

این جاده ساخته شده در شوروی سابق، سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، و در امتداد مرز ارمنستان و ایران و از مغری می گذرد و از آغاز درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان در اوایل دهه ۱۹۹۰ بسته باقی مانده است.

ایروان اصرار دارد که باید حاکمیت خود را بر این جاده حفظ کند، در حالی که باکو به دنبال یک وضعیت فراسرزمینی برای آنها است که معادل کریدوری شبیه کریدور لاچین تحت کنترل روسیه است که ارمنستان را به قره باغ متصل می‌کند.

هشدار ایران

ایران، همسایه ارمنستان مارس امسال با جمهوری آذربایجان برای احداث یک بزرگراه ۵۵ کیلومتری به توافق رسید که طبق آن منطقه اقتصادی زنگزور شرقی در جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان از طریق یک بزرگراه عبوری از خاک ایران متصل می‌شوند.

ارمنستان در وسط نقطه مقصد و مبدا این کریدور قرار دارد و جمهوری آذربایجان با کمک ایران قصد دارد با دور زدن خاک ارمنستان دو منطقه خودمختار نخجوان و منطقه زنگزور را به صورت زمینی وصل کند. زنگروز منطقه‌ای در قره‌باغ است که جمهوری آذربایجان در جنگ دو سال پیش با ارمنستان، پس گرفت.

ایران رسما با هر نوع تغییری در مرزهای ارمنستان مخالفت کرده و در این مورد علنا به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و متحد اصلی جمهوری آذربایجان هشدار داده است.

آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی اخیرا در دیدار با آقای اردوغان، از بازگشت قره‌باغ به خاک جمهوری آذربایجان استقبال کرد اما در عین حال هشدار داد «اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.»

مفسران ارمنی و آذری چه می‌گویند؟

وب‌سایت آرمينين ريپورت در این خصوص می‌نويسد: «همه به خوبی می‌دانند که هدف از این اقدام چیست - باز کردن اجباریِ به اصطلاح گذرگاه زنگزور توسط روس‌ها و آذری‌ها. تصادفی نیست که پست‌های بازرسی اکنون ظاهر شده است - ظاهراً [رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر] پوتین و [رئیس‌جمهور ترکیه رجب] طیب اردوغان [در ۵ اوت] با همه چیز در سوچی موافقت کرده‌اند.»

واهه گاسپاریان از جنبش قطب ملی دموکراتیک ارمنستان، که قبلاً به عنوان گروه «ساسنا تسرر» شناخته می‌شد، گفت: «ایستگاه‌های بازرسی ایجاد شده توسط روسیه در جاده مغری - آگاراک بخشی از آنچه سرگی لاوروف در مورد مکانیسم‌های نظارتی ساده می‌گفت است و اظهارات او در مورد کنترل روسیه بر کریدور مغری بود. روسیه که یک امپراتوری رو به مرگ است و توسط تمام جهان منزوی شده است شدیداً به گذرگاه زنگزور، که یک راه ارتباطی زمینی با ترکیه است، برای دور زدن تحریم‌ها نیاز دارد و ترکیه آخرین و تنها امید روسیه است.»

سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در سفر خود به ایروان در ۹ ژوئن گفت از روش‌های «تسهيل‌‌شده» گذر از مرز در راه آهن و بزرگراهی که جمهوری آذربایجان و منطقه برون‌بومی نخجوان را از طریق ارمنستان به هم وصل می‌کند استفاده خواهد شد. او جزئیات بیشتری ارائه نکرد، اما گفت که «روش تسهیل‌شده» به این معنا نیست که این مسیر تحت حاکميت ارمنستان نخواهد بود.

آرمن چیبوخچیان، تحلیلگر سیاسی ارمنی مستقر در ایالات متحده، گفت که اقدام مرزبانان روسیه «با هدف جدا کردن گذرگاه زنگزور از ما» انجام شده است.

چیبوخچیان گفت: «ایستگاه‌های بازرسی روسیه نیز به گونه‌ای ساخته شده‌اند که در حال ایجاد دفاع دولایه از ارمنستان در مقابل ایران هستند، از کشوری که تنها شریان حیاتی ارمنستان است و از تنها ابرقدرتی که منافع آن در مورد سیونیک با منافع ارمنستان منطبق است.»

کامسود نوریف، کارشناس سیاسی جمهوری آذربایجان نیز گفت پوتین و اردوغان در نشست ۵ اوت خود در سوچی بر سر افتتاح گذرگاه زنگزور به توافق رسیده‌اند. او این توافق را پیروزی سیاست خارجی دولت جمهوری آذربایجان وصف کرد.

وب‌سایت کالیبر، حامی دولت جمهوری آذربایجان اعلام کرد که در واکنش به اقدام روسیه برای باز کردن گذرگاه زنگزور، گروه‌های افراطی ارمنی ممکن است به نیروهای روسی هم در ارمنستان و هم در منطقه جداشده قره‌باغ که تحت حمایت ایروان است حمله کنند.