توفیق نهایی جنبش مشروط به یک رهبری نوین سیاسی

شرط توفیق نهایی جنبش ضد استبدادی امروز در ایران، سرنگونی دستگاه حاکمه کنونی و جایگزینی آن توسط یک دستگاه برخاسته از اراده مردم است. برای دست یابی به آن مرحله نیازمند یک رهبری نوین سیاسی خواهیم بود.
در اینجا دو نوع رهبری مورد سخن است. نوع نخست، رهبران میدانی، لیدرهای محلی و خیابانی‌اند. اینها انبوهی از پیشروان اعتراضات گسترده امروزند که از دل خیابان زاده میشوند. آنها را "دمولیدر"ها میتوان خواند. لیدرهای محلی یعنی همانا معتمدین محل، پیشروان شجاع و جلوی صحنه‌اند. در تکثر گسترده جنبش اعتراضی کنونی، جوان، نوجوان، میانسال، و همه آنهایی که از نفوذ و جذابیتی در میان اهالی جغرافیاییِ خود و یا فراتر از آن، برخوردارند، همان رهبران میدانی‌اند.
نوع دوم رهبری، رهبری ملی ست. این رهبری ست که می‌بایست دستگاه جانشینی را برپاسازد. در واقع این رهبری، همان آلترناتیو سیاسی رژیم جمهوری اسلامی خواهد بود که در جریان سرنگونی و دوران گذار شکل میگیرد. شکل گیری آن منوط به رابطه با لیدرهای محلی و میدانی و یا حداکثر، اثر گذاری بر آنهاست. اعتبار این رهبری از لیدرهای محلی و از مردم سرچشمه میگیرد. لیکن مقدمات ایجاد آن از هم امروز باید فراهم شود.
رهبری ملی باید در هیئتی هماهنگ، با شرکت الیت‌های سیاسی دمکراسی خواه داخل کشور و فعالین صاحب نفوذ خارج از کشور که از قدرت سازماندهی و بسیج برخورداند، یا در برنامه ریزی و استراتژی جنبش توانا هستند، به همراه و پشتیبانی شخصیت‌های رسانه‌ای، در رابطه مستقیم یا غیر مستقیم با مبارزات خیابانی، رهبران محلی/میدانی و خرده رهبران مورد اعتماد مردم، برپا شود. روند تکاملی جنبش نشان خواهد داد تا چه میزان و چگونه فعالترین الیت‌های صاحب نفوذ محلی/میدانی در این هیئت هماهنگ جای خواهند گرفت. ایجاد این هیئت تضمین کننده همبستگی سیاسی ست که بدون آن پیروزی جنبش کنونی ناممکن بنظر می‌رسد. تحلیل از شرایط کنونی نشان میدهد که رهبری نوین سیاسی امروز نمی‌تواند فردی باشد و به حکم زمانه، جمعی، شورایی و برپایه اتکاء به ذکاوت و پیشگامی زنان شکل خواهد گرفت. با این وجود، از میان همه احتمالات، این نیز ممکن است که در جریان شکل دهی رهبری شورایی، و در طول دوران گذار، چابک ترین، زبده ترین و نافذ ترین فرد، سر به بالا کشیده و تاریخ ما شاهد فردیتی ارزنده و محبوب، راهبری مورد اعتماد مردم باشد. این را تنها آینده تعیین خواهد کرد.
بدون ایجاد ساختار رهبری، جنبش کنونی، هرچند شوق انگیز و گسترده، هرچند پیگیر و همگانی، قادر نخواهد بود دستگاه جایگزینی رژیم کنونی را برپاکند. بدون ایجاد این ساختار، اعتراضات کنونی به توفیق نمی‌رسند و چه بسا سرنوشت جنبش آبان و دی دوباره در ایران تکرار شود، یعنی مبارزات کنونی تنها به یک جنبش ضد استبدادی باقی بماند. شاید هم در نهایت تنها برخی تغییرات را به رژیم فعلی تحمیل کند، اما به سرنگونی نظام اسلامی منجر نشود. شرایط کنونی نیازمند یک دستگاه جانشینی، یعنی یک آلترناتیو سیاسی ست.
ایران ما در شرایط غیر قابل بازگشت قرار گرفته است. فعالین سیاسی، شخصیت‌های معتبر، سازمانها و گروه‌های سیاسی داخل و خارج کشور هرچه سریع تر و پا به پای رشد جنبش اعتراضی کنونی باید در اندیشه برپایی این ساختار یا هیئت رهبری باشند. این عاجل ترین وظیفه آنها در مرحله تاریخی کنونی ست. مردم ما نیازمند این ساختار هستند. رهبری نوین سیاسی باید به مردم امید دهد و به آنها جهت جنبش را نشان دهد تا مقاومت و مبارزه دلیرانه آنها یک معنای سیاسی نتیجه مند را در بر داشته باشد.
بزرگترین خطر پس از سرنگونی رژیم فعلی خلاء قدرت است. دستگاه جانشینی یک ساختار است و باید پیش از سرنگونی ایجاد شود، تا آماده انجام وظیفه و پر کردن خلاء قدرت پس از سرنگونی باشد. همین دستگاه دولت موقت آینده را متشکل از طراحان اقتصادی، استراتژیست‌های سیاسی و دیپلمات‌ها کاردان و متخصیین محیط زیست برپا میکند. اما این ساختار هرگز در یک روند خودبخودی و خودجوش و تنها از دل خیابان زاده نمی‌شود، لیکن در رابطه با آن پدید خواهد آمد.

خیابان و اعتبار رهبری نوین سیاسی

رهبری نوین سیاسی هم سر در خیابان دارد، هم در تقلای سازماندهی اجتماعی بوده و هم در اندیشه برنامه ریزی استراتژیک برای جایگزینی قدرت حاکمه است. هم یک چهره‌ای ملی و هم یک چهرۀ بین المللی خواهد داشت. اگر در ایران امروز سراغی از رهبری فردی نمی‌توان گرفت، هیئتی از بهترین و معتبرترین شخصیت‌ها، یا نمایندگان گروه‌های سیاسی امکان برپایی این رهبری را خواهند داشت.
بااین حال، تقریبا همه تجربیات جنبش‌های سیاسی و انقلاباتی که به سرنگونی رژیم‌های استبدادی منجر شده‌اند چه در قرن گذشته و چه در قرن پیشین، نشان میدهند که این رهبری، بطور مستقیم زاده خیابان نیست، اگرچه اعتبار، مشروعیت و تداوم آن، مشروط به رابطه پرقوام و پیگیر با جنبش اعتراضی و لایه‌های تحتانی و میانی اعتراضات اجتماعی کشور است.
از انقلاب آمریکا تا انقلاب کبیر فرانسه، از انقلاب روسیه، تا چین، هند، کوبا، و نیکاراگوا و در قرن حاضر، انقلابات آفریقای جنوبی، تونس یا چکسلواکی، همه جا الیت‌های مرتبط با جنبش انقلابی، توانسته‌اند دستگاه رهبری را برپاسازند تا پس از سرنگونی خلاء قدرت پدید نیاید. تقریبا هیچ تجربه‌ای در تاریخ سیاسی عصر جدید نشان نمی‌دهد که یک رهبری توانسته باشد به واقع از دل خیابان زاده شود. بلکه رهبران عموما از پیشینه مبارزاتی، و نیز دانش سیاسی و تحصیلاتی برخوردار بوده و تجربه سیاسی قابل توجه‌ای داشته‌اند. هیچ یک از آنها الیت‌های بریده از جامعه و تنها محصول کتابخانه و یا مطالعات آرشیوی خارج از نیازهای اجتماعی نبودند. غالب آنها وکیل و یا تحصیل کردگان دانشگاهی بودند.
توماس جفرسون، نویسنده اعلامیه استقلال آمریکا، و ساموئل آدامز، دونمونه برجسته از رهبران انقلاب آمریکا هستند. نخستین فلسفه و حقوق، و دومی هنر و ادبیات در دانشگاه خوانده بودند. دانتون و روبسپیر و کمیل دمولن، رهبران انقلاب فرانسه، هرسه وکیل و تحصیلات عالی داشتند. لنین نیز وکیل بود و در دانشگاه سن پطرزبورگ تحصیل کرده بود. مائو در دانشگاه پکن درس حقوق خوانده بود. کاسترو در کوبا نیز وکیل و چگوارا پزشک بود. گاندی که درس حقوق خوانده بود، مدت‌ها در آفریقای جنوبی وکالت میکرد. در چکسلواکی، هاول رهبر انقلاب ۱۹۸۲ یک فیلسوف بود، که توانست، آرزوی افلاطون که میگفت باید فیلسوفان حکومت کنند را بعد از بیش از دو هزار سال محقق کرد.
اگر به ایران امروز نیز نظر اندازیم، در می‌یابیم که شخصیت‌های شاخص ما نیز از این قاعده بدور نیستند: محمد نوری زاد فیلمساز است و در دانشگاه جورجیای ایلات متحده درس مهندسی خوانده. نرگس محمدی روزنامه نگار است و در دانشگاه رشته مهندسی خوانده. نسرین ستوده نیز حقوق دان و وکیل دادگستری است.
ایران امروز مملو از لیدرهای پرتوان است که پتانسیل بدل شدن به رهبری ملی را دارند. بااینحال بدلیل بیش از چهار دهه سرکوب حکومتی، امکان ابراز وجود و بال و پرگرفتن از آنان سلب شده است. حتی اگر برخی از آنها از زندان آزاد شوند، بدلیل سرکوب رژیم، امکان ظهور خود همچون رهبری ملی را بسختی خواهند یافت. و نیک میدانیم که رهبری سیاسی باید ظاهر شود، در میان مردم باشد و خود نشان دهد تا اعتماد کسب کند. نمی¬توان در خفا رهبر بود. دراین جا چه بسا نقش خارج از کشور و مجامع آن برای ایجاد آن رهبری بسیار بیشتر جلوه کند.
رهبری نوین سیاسی از نفوذ، دانش سیاسی، شبکه ارتباطی و جذابیت اجتماعی برخوردار است. وی بدون حمایت مردمی نمی‌تواند اعتبار واقعی کسب کند. مگر "احمد چلپی"، که یک دست ساخته غرب و از بیرون به مردم کشور خود تحمل شد. کاریسم یا اقتدار دینی و مورثی اعتبار واقعی برای این رهبری نمی‌آورد. هیچ کس تنها به اتکاء به نام، پیشینه و خانواده، یا برپایه دلبستگی به آسمان، دین و یا ایدئولوژی نمی‌تواند جایگاه رهبری را پرکرده و اعتماد مردم را جلب کند. این همه مبنای مشروعیت وی نیستند. اعتبار وی از کارکرد، مهارت، مردمی بودن، صداقت، دانش و خدمت به میهن سرچشمه میگیرد. به همین دلیل از آن به عنوان "رهبری نوین سیاسی" نام می‌بریم. اعتبار این رهبری نوین از نقد همه جانبه رهبری خودکامه، راس هرمی و ایدئولوژیک قرن بیستمی شکل می‌گیرد.
مبارزات امروز جوانان و نوجوانان، و فریاد مرگ بر استبداد آنها در خیابانها نشان میدهد که ایران امروز دیگر سر در گرو این مدل رهبری خودکامه، که نمونه‌های برتر آنرا در خمینی و خامنه‌ای مشاهده کرده‌اند، ندارد. مردم ما خواهان آن رهبر و یا رهبری (شورایی) ست که خدمتگذار ملت بوده و قدرت را نه امکانی برای برتری خود که وسیله‌ای برای سرفرازی ملت بداند!

تورنتو - اکتبر ۲۰۲۲