1- «در حال حاضر اگر به اپوزیسیون سکولار دموکرات در ایران نگاه کنید، ما در همهء موارد با همدیگر موافق نیستیم. این یک وضعیت طبیعی است. ما جمهوریخواهان را داریم و سلطنت طلبان / پادشاهی خواهان را. عقاید مختلفی داریم؛ ولی این ایده هم هست که چگونه می توانیم "ائتلاف مناسبی" داشته باشیم. ما نمی توانیم برای چنین توافقی حداکثر نظرات مان را دخالت دهیم، اما باورهائی حداقلی وجود دارند که همگی می توانیم روی آنها توافق کنیم: حقوق بشر، یک نظام سکولار دموکرات با جدایی مذهب و دین از حکومت و دولت، و اعتقاد به تمامیت ارضی ایران. اینها حداقل های لازم و کافی در راستای تشکیل یک ائتلاف گسترده است. اینجا قرار نیست که، با گفتن اینکه چه کسی سلطنت طلب یا جمهوری خواه است، شکل نهایی رژیم را تعریف کنیم. این کار در این مرحله بی ربط است. اما باید بدانیم که آیا ما دموکرات هستیم؟ آیا ما به یک نتیجهء سکولار دموکراتیک اعتقاد داریم؟ آیا تعداد ما به اندازه کافی هست که بتوانیم یک ائتلاف گسترده تشکیل دهیم و کشور را به این سمت هدایت کنیم؟»

2- «من بیشتر بر اساس "ائتلاف مشتاقان" به مسئله نگاه می کنم. ائتلاف کنندگان می‌توانند فرد باشند، یا می توانند سازمان ها باشند... به عبارت دیگر ائتلاف کسانی که می خواهند بخشی از راه حل باشند، در مقابل کسانی که هنوز بصورت بخشی از مسئله باقی مانده اند.»

3- «من بارها از قانون گذاران یا سیاستمداران اینجا (امریکا) و اروپا و جاهای دیگر شنیده ام که می گویند "خوب، چه جایگزینی وجود دارد؟ اپوزیسیون کجاست؟" و اپوزیسیون پراکنده است. اما من به آنها می گویم: "نگاه کنید. در میان اپوزیسیون دیالوگ خوبی برقرار است. پیشرفت خوبی در این زمینه وجود دارد.. ما اکنون اقشار جدیدی داریم که تاکنون بخشی از معادله محسوب نمی شدند»...و «منظورم "اصلاح طلبان" سابقی هستند که دیگر باور ندارند که این نظام قابل دوام است. آنها ممکن است راهی برای همگرایی با ما پیدا کنند . آنها در داخل ایران نفوذ زیادی دارند و در نتیجهء این همگرایی می توانیم دارایی عظیمی به دست آوریم.»

4- «در این فرایند باید دو کار انجام شود. الف) مطمئن شویم که یک "دولت دوران گذار" مناسب داریم که باید بتواند به طور موقت امور کشور را مدیریت کند، و ب) بتواند در انتصاب و یا انتخاب هر چه سریع تر نمایندگان مردم ایران برای شرکت در مجلس مشروطه کمک کند؛ در همان حال و همزمان باید مشغول کار بر روی قانون اساسی حدید بود.»

5- «حال پرسش می تواند این باشد که رضا پهلوی در این دوران چه می کند؟ الان نقش او چیست؟ و من سعی می‌کنم توضیح دهم که نقش من در حال حاضر چیست، و می گویم تنها نقشی که شاید بتوانم داشته باشم این است که بگویم "هموطنان ایرانی، چه سلطنت طلب باشید چه جمهوری خواه، چه محافظه کار چه سوسیالیست، هر که هستید یا هر کجا که هستید، ما فقط می توانیم یک برنامهء مشترک برای آزادی کشورمان داشته باشیم و وقتی که در عقیده با هم اختلاف داریم بگذاریم تا نمایندگان ما در مجلس قانون اساسی دربارهء آن بحث کنند. آخرین اقدام هم رفتن پای صندوق رای است. مجلس تنها مکانی است که در آن ارادهء مردم از طریق صندوق رای سنجیده می شود. به همین سادگی، آیا این امکان را الان در ایران داریم؟ خیر. آیا بدون این می توانیم آینده خود را تعیین کنیم؟ خیر. پس بیایید همین را بپذیریم... زیرا این تنها راهی است که می‌توانیم آیندهء خود را در یک فرایند دموکراتیک واقعی تعیین کنیم».

6- «اما این بدان معنا نیست که من را در یک جعبه قرار بدهید و از ابتدا بگویید که نتیجه چنین است. من در حال جاضر نمی دانم نتیجه چه خواهد شد... اکنون راهی وجود ندارد که به این پرسش پاسخ بدهم. زیرا همهء اینها با این فرض است که ما می توانیم به نقطه ای برسیم که در نهایت مردم بتوانند تعیین کنند که فرم نهایی چیست».

(پایان نقل قول های مربوط به این قسمت).

نتیجه گیری: از نظر من - برخلاف کسانی که می خواهند، با سوء استفاده از سخنان شاهزاده در این گفتگو، بر سر هواخواهان ایشان گرد یأس بپاشند - این اظهارات اتفاقا بسیار امیدوار کننده اند و ما سکولار دموکرات ها باید خوشحال باشیم که مهمترین شخصیت سکولار دموکرات ایران در این مرحلهء نحست و جاری آمادهء هرگونه اقدام تأثیر گذار است چرا که می بینیم ایشان، با طرح یک «ملاحظه»، هرگز در مورد پا پس کشیدن از این مرحله سخنی نمی گویند و حتی نقش خود را تا حد نوعی «رهبری تأثیر گذار» می پذیرند.

اما آن ملاحظه چیست؟ ایشان می گویند:

«اگر من در این فرایند عضو باشم می کوشم همه را تا حد امکان بر سر میز مذاکره بیاورم و این ائتلاف را گسترش دهم... این کاری است که من می توانم انجام می دهم... اما من در صورتی این مسئولیت را می پذیرم که بگویم من تنها تا آنجا که به امر "گذار" مربوط می شود شخص مورد نظر شما هستم و حاضرم این نقش را بازی کنم».

و آنگاه باید دید که اگر آن «دوران دوم» آغاز شود، شاهزاده نقش خود را چگونه می بیند.

شاهزاده و دوران دوم

شاهزاده سپس در مورد نقش خود در دوران وصول ایران به سکولار دموکراسی و استقرار سیستمی دموکراتیک در ایران با صراحت تمام صحبت می کند: «من نمی دانم ملت ایران در پایان مرجلهء اول چگونه رأی خواهند داد. ولی، همانطور که گفته ام، من خودم را کاندیدای گرفتن مقامی نمی کنم».

به نظر من منطقی است که ببینیم چرا شاهزاده به این نتیجه رسیده است؟ از نظر من به چند دلیل:

الف: ملت «شغل خاصی» را برای ایشان در نظر می گیرد که صرفاً جنبهء «تشریفاتی» دارد، مثل پادشاه یا رئیس جمهور تشریفاتی، و یا منصبی را برای ایشان می خواهد که ایشان را (مانند دوران پدر بزرگ و پدرشان، چه قانونی و چه فراقانونی) بشدت درگیر «مدیریت روزمرهء کشور» می کند. ایشان در هر دو مورد نظرات قاطعی دارند:

اول: در مورد داشتن یک منصب تشریفاتی:

«اگر، از نظر تشکیلاتی، مردم بخواهند من در یک نقش تشریفاتی باشم ما دچار یک مشکل عملی خواهیم بود. چرا که در آن وضعیت شما دیگر نمی توانید نظری داشته باشید و اظهارش کنید. آیا ملکهء انگلیس، یا پادشاه امروز انگلیس، می تواند واقعاً در مورد دولت و سیاست های آن نظری داشته باشند؟ نمی تواند! این یک نقش تشریفاتی است که اگر خوب به آن فکر کنید می بینید که بسیار هم ناخوشایند است».

«زمانی چنین مقدر شده بود که، به دلیل ولیعهد بودن، پادشاه آینده باشم. پس از آن اما همه چیز به سمت دیگری رفت و رژیم تغییر کرد و واقعیت جدیدی به وجود آمد. و من اکنون فقط یک آدم در تبعید هستم». (یعنی نه ولیهدم و نه شاه!)

دوم: در مورد داشتن یک «مقام اجرائی»:

(همانگونه که در دوران پدر و پدر بزرگ ایشان، و بعلت قانون اساسی ناقص و بازدارندهء «مشروطهء مشروعه»، منجر به دیکتاتوری تمام رهبران ایران ساز ما - از جمله دکتر مصدق - شد):

«من دوست دارم بتوانم به ملت کمک کنم... اما این به آن معنا نیست که من و چند وزیر دور یک میز بنشینیم و بحث کنیم که چه کار باید کرد؟ امروز قیمت نفت را چگونه تعیین کنیم؟ یا نوع دیپلماسی در مقابل کشورهائی که قرار است فلان قرارداد را با آنها بنویسیم چه باید باشد؟ برای انجام این کارها افراد کافی وجود دارند»...

و «اگر ایرانی ها بیایند و صد در صد بگویند: "شما باید تاج بر سرتان بگذارید یا رئیس جمهور بعدی باشید" من می پرسم که این کار چه فایده ای دارد؟ می گویم "دوستان، من نمی توانم کسی باشم که نیستم. این چیزی است که من هستم. این آن چیزی است که من می‌خواهم. این آن چیزی است که دوست دارم. که بتوانم به شما کمک کنم»... و بالاخره: «اگر این حد از کمک من به اندازهء کافی خوب نیست، بهتر آن است که مرا دور بزنید. یکی دیگر را پیدا کنید. من برای کسب قدرت اینجا نیستم. من برای این کار - به معنای تحت کنترل بودن - اینجا نیستم».

و آنچه در «دوران دوم» مطلوب است

«من فکر می کنم تجربیاتی که در این سال ها به دست آورده ام برای من نعمتی بوده است که اگر فقط در ایران مانده بودم هرگز به آن دست نمی یافتم و ماجرا فقط به صورت یک "انتقال" پیش می رفت. اما من این فرصت را داشته ام که به چهار گوشهء جهان سفر کنم، فرهنگ ها و تمدن های مختلف را ببینم، با مردم عادی، رانندگان تاکسی، بازرگانان، دانشجویان، افسران و همه نوع مردمی دمخور باشم و در دستیابی به این درک موفق باشم که شهروندان در کشورهای مختلف به رهبران یا دولت های خود چگونه نگاه می کنند یا از چه چیزهایی دلخور هستند، چه نا امیدی هائی دارند، چه خواسته هایی دارند. این انبوهی از اطلاعات است. اما، در عین حال، وقتی به ایران نگاه می‌کنم (بخش حاکم کنونی را فراموش کنید، فضای فراتر از ساختار این حکومت را می گویم) و به آنچه هائی فکر می کنم که کشور به آن نیاز دارد، به همان چیزی می رسم که "جامعهء مدنی" نام دارد. منظورم این است که همهء مردم نگهبانان جامعه هستند».

«ایرانی ها نباید فقط به این دلیل به من نگاه کنند که من تنها کسی هستم که آینده را نمایندگی می کنم و همه چیز دور من می چرخد. من فکر نمی کنم که این طرز فکر به ملت خدمتی کند. زیرا باز هم شما از پایین به بالا نگاه کرده و نظرات کسی را که در بالا نشسته است اعمال می کنید. این اصلاً دستور کار و هدف من نیست... من فکر می کنم افراد زیادی هستند که می توانند کشور را در این زمینه ها اداره کنند. اما جنبه‌های خاصی هم وجود دارد که فکر می کنم در مورد شان شاید توانایی های منحصر به فردی داشته باشم که دیگران نداشته باشند. بنابراین سئوال واقعی این است که بهترین استفاده از شخصی به نام رضا پهلوی و تجربه او چیست؟»

«طوری که من فردای خود در ایران را می بینم مطمئنا آن نیست که در یک کاخ (به هر شکلی، چه ریاست جمهوری یا پادشاهی) گرفتار باشم. شاید آنچه که چهل سال است از من گرفته شده برای آن بوده که [در دوران دوم] بتوانم در کشور خودم پرسه بزنم... من خودم را بیشتر در چیزهایی می بینم که واقعا به آنها علاقه دارم. برای پاکسازی محیط خود چه کنیم؟ برای رفع برخی از مشکلات چه کنیم؟ چه حوزه هایی از نیازها هستند که می بینم می توانند تأثیرگذار باشند؟ دلم می خواهد از میان شبکهء افرادی که در دنیای بیرون می شناسم برخی را به کشور بیاورم و از این دست کارها بکنم. به چهار گوشه ایران بروم و واقعا ایران را از نزدیک ببینم. این چیزی است که من دوست دارم انجام دهم بحای اینکه با یک دسته بوروکرات دور یک میز بنشینم و تصمیمات اجرایی بگیریم. افراد زیادی هستند که می توانند این نقش را بر عهده بگیرند. دوست دارم اگر بتوانم مشعل را به نسل بعدی منتقل کنم».

و شمه ای از زندگی شخصی در دوران دوم

«من الان 63 ساله هستم و نمی دانم تا کی زنده خواهم بود و آیا می توانم به 80 یا 85 سالگی برسم. نمی دانم زندگی ام چقدر طول می‌کشد».

«آیا قرار است خانواده ام را به ایران برگردانم؟ ... البته همهء ما دوست داریم که، در صورت امکان، بتوانیم به خانه برگردیم و بتوانیم در آنجا زندگی کنیم... من می بینم که ما هم خواهیم توانست به جریان رفت و برگشت مان به ایران ادامه دهیم. یعنی لازم نیست ما را در یک مکان سنجاق کنید».

«ما نمی توانیم وضعیت کنونی مان را خیلی تغییر بدهیم... صادقانه بگویم، زندگی من در 40 سال گذشته اینجا در آمریکا بوده است بچه های من اینجا زندگی می کنند.، دوستان من اینجا زندگی می کنند، همهء کسانی هم که می شناسم به همینگونه. اما اگر قرار باشد برگردم به چه چیزی بر می گردم؟ این از جنبهء انسانی وضعیت غم انگیزی است. من هم یک انسان هستم... منظور من این است که تظاهر کردن باعث گمراهی مردم می شود. من ترجیح می دهم بهای صداقت و شفافیتم را بپردازم تا دست به تظاهر بزنم. من دارم واقعیت را می گویم».

«شاید بتوانم به نمایندگی از کشور در سراسر جهان سفیری باشم. من واقعا خودم را در اطاقی با تعدادی از تصمیم گیرندگان منزوی نمی بینم و [در آن صورت] نمی توانم آزادانه در کشور پرسه بزنم و مردم را از نزدیک ببینم و دقیقا بدانم آنها چه می خواهند. نمی خواهم دائما در مخاصره باشم؛ در مخاصرهء نگهبانان امنیتی و درگیر کارهائی که آدم را واقعا در برخی از وظایف اجرایی گیر می اندازند. راست اش را بخواهید من چنین آدمی نیستم».

***

من این ترجمهء آزاد و مفصل از بیست دقیقهء آخر (یا قسمت سوم) سحنان شاهزاده را بدان خاطر آوردم تا به چند نکته در رابطه با فعایت های گذشته و حال ما سکولار دموکرات های گرد هم آمده اشاره کنم:

1- چهارده سال پیش بود که در مطلبی به نام «معمای رضا پهلوی» نوشتم: «بنظر من... آنچه می توان از مجموع حرف ها و عمل کردهای ايشان دريافت آن است که آقای رضا پهلوی، از لحاظ وظيفۀ تاريخی و اجتماعی خاصی که بر عهدهء خود گذاشته، خود را بيشتر نوعی "گشايشگر" می بيند که می تواند (همچون محمد ظاهر شاه افغانستان) راه را برای تبديل محترمانهء حکومت اسلامی به يک جمهوری واقعی و دموکراتيک (که ظاهراً در افغانستان نتوانسته تحقق پيدا کند) هموار سازد و خود با احترام تمام چنان کنار برود که در خاطرۀ مردم ايران چهره ای استوره ای و فراموش نشدنی پيدا کند و بگذارد ديگرانی که شايسته اند کشور را بگردانند... در سراسر سخنان ایشان هيچگونه صحبتی از پادشاهی نيست و اين اصطلاح جای خود را به "رهبری"، آن هم بصورت "ايجاد يک مرکزيت رهبری" داده است و آقای رضا پهلوی ـ در برداشت من ـ اکنون فکر می کند که ملت ايران، پس از انواع و اقسام تجربه های سی سالۀ گذشته (به تاریخ نگارش و انتشار مقاله توجه کنید)، بالاخره مصمم شده است که حکومت اسلامی را براندازد و، برای اين کار، احتياج به يک تشکيلات رهبری کننده دارد و چون کسی در اين زمينه پيش قدم نمی شود انگشت ها همه به سوی ايشان اشاره می کنند و ايشان هم آماده شده است که در اين مورد دست به اقدام لازم بزند. او تا آنجا پيش می رود که می گويد "توجه مردم به من حاصل فقدان داوطلب مناسب ديگری است و اگر امروز کسی مناسب تر از من پيدا می کنيد که اين نقش را بهتر از من ايفا می کند معرفی کنيد که در آن صورت من اولين کسی هستم که دنبال او خواهم رفت!"»

اما غرض من از آوردن این تکه از مقالهء 14 سال پیش «امتیاز دادن به خودم» نیست چرا که من فقط استنباط شخصی ام را از گفتارها و رفتارهائی (که خود شاهد چند نمونه از آن بوده ام) بیان می کردم و به همین دلیل فکر می کنم که هیچ یک از مطالب گفته شده در گفتگو با «پاتریک بت دیوید» هم چندان تازگی ندارند، هرچند که برخی از نکات با تفصیل و تدقیق بیشتری مطرح شده اند. مثلاً، یک سال و نیم پیش هم در مقاله ای مشاهده ام را چنین شرح دادم که:

«نقطهء چرخش مهمی در کنار توافق بر سر گفتمان سکولار دموکراسی رخ داده است: شاهزاده رضا پهلوی اعلام داشته است که خواستار یک قانون اساسی جدید (و نه بازگشت به قانون اساسی مشروطه) بوده و پادشاهی موروثی را هم قبول ندارد و، اگرچه دل اش با جمهوریت است، اما اعتقاد دارد که اگر ملت ایران خواستار داشتن پادشاهی تشریفاتی هم باشد این منصب باید انتخابی و مدت دار باشد؛ بطوری که نتوان بین پادشاهی و جمهوری فرقی جز در اسم یافت. بدین سان از یکسو اختلاف بین پادشاهی خواهان پارلمانی و جمهوری خواهان معقول کنار گذاشته شده و، از سوی دیگر، گفتمان سکولار دموکراسی تفکر ناظر بر "تمامیت ارضی" و "یکپارچگی ملت" و "جمهوریت" (که با "جمهوری" متفاوت است و مادر حقوق حاکمیت ملی و شهروندی محسوی می شود) را نیز به قلمروی خود افزوده است».

و باز این تکه را از آن جهت آورده ام که بگویم در ده سال اخیر چگونه شاهزاده سنگ های مانع راه رسیدن به یک «ائتلاف ملی بر سر سکولار دموکراسی» را، یکی یکی، از سر راه ما برداشته اند و گفتگوی اخیر ایشان هم یک اقدام تازه تر و مهم تر در این راستا است.

و نکته آخر هم اینکه، نه من به تنهائی، که به همراه هموندان سکولار دموکراتم، و با توجه به همهء امکانات و توانائی ها و علاقمندی های شاهزاده است که در «دوران کنونی» نه ایشان را شاه خوانده ایم و نه مصر بوده ایم که در آینده حتما منصبی را در دستگاه مدیریتی ایران داشته باشند. ما ایشان را چنین دانسته و تعریف کرده ایم:

«ما ده پانزده سالی هست که فکر کرده ایم به وکیلی احتیاج داریم که به سکولار دموکراسی اعتقاد داشته باشد، به جمهوریت رژیم، چه در پادشاهی و چه در جمهوری، وفادار باشد، به توسعهء مادی حامعه (که مادر توسعهء معنوی است) متعهد باشد، یکپارچگی کشور و ملت را از نظر دور ندارد، به آزادی بیان و تبلیغ عقیده پای بند باشد، مردمان جهان او را بشناسند، درهای پارلمان ها و رسانه ها برویش باز باشد، بتواند مکنونات ما را به فصاخت در همه مجالس و محافل بازگو کند و حفظ منافع ملت ایران را از نظر دور ندارد. ما چنین وکیلی را در همه جا، در همهءسازمان های سیاسی و شخصیت های مطرح در حوزهء سیاست اپوزیسیون، چه در داخل و چه در خارح کشور، جستجو کرده ایم، به همهء دفاتر وکالتی (یعنی احزاب و گروه ها و سازمان ها و شخصیت های سیاسی) سر زده ایم و عاقبت به این نتیجه رسیده ایم که نمی توانیم وکیلی بهتر از شاهزاده رضا پهلوی پیدا کنیم. ما چندین ماه قبل از شروع داستان وکالت دادن، یعنی در 20 خرداد ماه 1401 مصادف با 10 ماه ژوئن 2023، طی اعلامیه ای با عنوان "پشتیبانی جنبش سکولار دموکراسی ایران از مواضع شاهزاده رضا پهلوی" سحن گفه ایم و از سخنان شاهزاده پشتیبانی کرده و متعهد شده ایم که دوشادوش ایشان و با تمام توان تلاش کنیم تا به وظایف خود در راستای ایجاد یک جامعهء مدرن، باز، سکولار و دموکرات در میهن خویش جامهء عمل بپوشانیم».

براستی هم برای ملت ما کدام شانس بالاتر از این که کسی که در 14 سال پیش با عنوان «سرمایه ملی» مورد خطاب ما بوده است از این پس سفیر و وکیل ما باشد، یعنی نه در فردای ایران سکولار دموکرات بلکه هم امروز و در قامت وکیلی که خود داوطلب آن است که همهء اندوخته های تجربی و توان خود را صرف وکالتی در راستای نجات ایران و ملت ستمدیده آن کند؟

اما، به نظر من، در این میان، یک نکته هم همچنان مغفول مانده است و من برای کوتاه کردن سخن تکه ای از مقالهء یک سال پیشم را در اینجا ذکر کرده و به مطلبم خاتمه می دهم:

«از نظر من، مهمترین مطلبی که یک آلترناتیو بالقوه را بصورت بالفعل در می آورد داشتن "مأموریت" است. "مأموریت داشتن" نیز واجد این معنای بدیهی است که اشاره به رابطه ای "دو طرفه" دارد، بین آنکه مأموریت می دهد و آنکه مأموریت را دریافت می کند و می پذیرد و به انجام آن اقدام می کند... با تثبیت این وکالت و مأموریت است که یک آلترناتیو بالقوه تبدیل به آلترناتیوی بالفعل می شود و زمام امور مبارزه را در ید توان خود می گیرد؛ و هرچه مبارزه گسترده تر و منسجم تر و مقتدر تر شود دست آلترناتیو منتخب مردم هم بازتر می شود. مردم حرف او را گوش می کنند و دول دیگر هم در می یابند که دل های مردم یک کشور با این آلترناتیو است... لذا کسانی که امروز شاهزاده رضا پهلوی را متهم به تعلل در انجام وظایف خود می کنند باید بتوانند نشان دهند که مرم ایران کی و کجا به او مأموریت داده اند که، بعنوان آلترناتیو اصلی رژيم اسلامی، تشکل بسازد، دولت موقت براه بیاندازد، به مردم بگوید که فلان روز به خیابان بیائید و آنها نیز چنین کنند. بدون ارائهء نشانه هائی از اینکه شاهزاده حکم «وکیل ملت» را پیدا کرده و از جانب آنها مأموریت یافته است تا بصورتی جدی و مستمر وارد مبارزه با رژيم اسلامی شود، هرگونه توقعی از او، برای دست زدن به کاری جز اینکه اکنون بصورتی روزمره انجام می دهد، بی پایه و اساس است».

***

و خلاصهء سخنم اینکه امروز «توپ در زمین ملت ایران است» و آنها باید از بین گزینه ها و آلترناتیوهای موجود و پیش روی خویش (کمونست ها - ملی/مذهبی ها - مجاهدین - و سکولار دموکرات ها - چه سوسیالیست و چه لیبرال) مطلوب خویش را انتخاب کرده و صدایش کنند و مأموریت اش دهند.

دنور - اول آذر 1402 - 22 نوامبر 2023

___________________________

1. Dec. 5, 2008: http://www.puyeshgaraan.com/ES.Notes/2008/120508-EN-Reza-Pahlavi.htm

2. Nov. 18, 2023: https://www.youtube.com/watch?v=miMPx6DBEUI