علیرضا نوری‌زاده - ایندیپندنت فارسی
انقلاب هنوز امام رضا را مصادره نکرده بود. ولیان استاندار و نایب تولیت بود و شاه، تولیت آستان و سالی دوسه بار زائر مزار شاه خراسان. حرم حال و صفایی داشت و چهره شاه شاهان آن دم که خاشعانه چشم به ضریح ثامن‌الائمه دوخته بود، بی‌نیاز از توصیف، خبر از انسانی می‌داد که از ته دل با امام هشتمش حرف می‌زند.
در آن روزگار، آستان قدس یک واحد تجاری نبود و شیعیان عراقی و پاکستانی و دیگران برای صیغه کردن به مشهد نمی‌آمدند. مشهد اعتبار خودش را داشت و سالی دو سه میلیون زائر را پذیرا می‌شد. نه هرگز گرفتار قحطی بود و نه اسیر دست ملایان. امروز اما در خراسان سکه به نام سیدعلی می‌زنند و نایبش، علم‌الهدی، بساط امارتش را در ولایت حضرت بر پا کرده است. آستان قدس رضوی دیگر نه از رضا نشان دارد و نه از بارگاه قدس بلکه کنسرسیوم عظیمی است که صدها آخوند و تاجر به جانش افتاده‌اند.
آستان قدس رضوی اگر ثروتمندترین مجموعه اقتصادی ایران نباشد، به گفته مسئولان آن بزرگ‌ترین موسسه وقف در جهان اسلام است. این نهاد غول پیکر مدیریت تمامی نذورات و موقوفات امام هشتم شیعیان را بر عهده دارد اما علی‌رغم فعالیت اقتصادی گسترده مالیاتی به دولت پرداخت نمی‌کند و برای این معافیت مجوزی از خمینی، بنیان‌گذار رژیم حاکم، دارد که هنوز هم دست دولت‌هایی را که به این نهاد نگاه می‌کنند، بسته است. تولیت آستان قدس نه‌تنها مالیات نمی‌دهد، بلکه می‌گوید دولت بابت استفاده از زمینهای متعلق به این موسسه باید سالانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ریال هم بپردازد.
مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی
بیش از ۱۳ هزار هکتار از ۳۱ هزار هکتار مساحت شهر مشهد یعنی بیش از ۴۳ درصد از مساحت کل شهر موقوفه روضه رضوی است. اما این موقوفات به مشهد و خراسان منحصر نیست. آستان قدس در سراسر ایران زمین، باغ، چاه و کانال آب دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان گرفته تا تهران، سمنان، یزد و کرمان. ۳۰۰ هزار مستاجر برای زمین‌هایش دارد و براوردها نشان می‌دهد که ارزش تقریبی زمینهای روضه رضوی معادل ۲۰ میلیارد دلار است.
آستان رضوی و تولیت آن که نامش ۳۵ سال است با شیخ عباس واعظ طبسی و سپس احمد علم‌الهدی گره خورده است، به دوران صفویه می‌رسد. در آن زمان، شاهان متولی روضه رضوی را انتخاب می‌کردند یا خود تولیت را عهده دار می‌شدند. اکنون هم رهبر رژیم این وظیفه را برعهده دارد. اما علی‌رغم تاریخچه چندصد ساله روضه رضوی، در دوران حکومت عباس واعظ طبسی حدود روضه از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت و به نهادی تبدیل شد که بیشتر به «امپراتوری» روضه رضوی می‌ماند تا آستان قدس رضوی.
گاهی به بعضی شرکت‌ها و موسسات این امپراتوری آشکار می‌کند که رژیم بر چه ثروت هنگفتی چنگ انداخته است.
اجتماعی، آموزشی
دانشگاه امام رضاــ این دانشگاه غیردولتی در دهه ۱۳۹۰ تاسیس شد و در حال حاضر در سه دانشکده فنی‌مهندسی، معماری، هنرهای اسلامی و تربیت بدنی نزدیک به چهار هزار دانشجو دارد.
دانشگاه علوم اسلامی رضوی‌ــ این دانشگاه در دهه ۱۳۵۰ تاسیس شد و بر معارف اسلامی، فقه و حقوق تمرکز دارد. هم‌زمان با تدریس دروس مقطع کارشناسی، دروس حوزوی نیز برای طلاب تدریس می‌شود. این دانشگاه کمی بیش از هزار دانشجو دارد و تحصیل در آن رایگان است.
دارالقرآن‌ــ انواع دروس معارف دینی در این مرکز برگزار می‌شود.
موسسه تربیت بدنی روضه رضوی‌ــ این موسسه اواسط دهه ۱۳۵۰ تاسیس شد و در حال حاضر در چهار مجتمع مختلف به مساحت حدود ۲۵ هکتار فعالیت می‌کند. سه زمین چمن، چندین سالن چندمنظوره، بزرگ‌ترین سالن تیراندازی ایران و چندین استخر در اختیار موسسه تربیت بدنی است.
رسانه‌های فرهنگی
فعالیت‌های فرهنگی مختلف در حرم رضوی زیر نظر شورای عالی فرهنگی هماهنگ می‌شود. بسیاری از نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای تحت نظارت این نهادند.
موزه‌هاــ در حرم امام رضا سه موزه وجود دارد که در آن‌ها گنجینه‌هایی از آثار تاریخی، تمبر، اسکناس، اسلحه و فرش نگهداری می‌شود. نسخه‌های قدیمی قرآن کریم، اسناد تاریخی، سایر نسخ خطی و خوشنویسی بخشی از گنجینه این موزه‌ها است. بخش دیگری از گنجینه هم مدال و نشان‌های چهره‌های ورزشی، هنری و علمی است. چهار موزه و چندین کتابخانه دیگر هم در آستان قدس وجود دارد.
روزنامه قدس‌ــ انتشار روزنامه قدس از سال ۱۳۶۷ آغاز شد. این روزنامه در سراسر ایران توزیع می‌شود. روزنامه قدس یک پایگاه تحلیلی خبری هم دارد و مطالب آن روی گوشی نیز قابل‌دریافت است.
آستان نیوزــ خبرگزاری الکترونیک آستان قدس رضوی که عمدتا به اطلاع‌رسانی امور این نهاد می‌پردازد.
انتشارات‌ــ موسسه انتشارات الروضه الرضویه که تاکنون بیش از یک هزار و ۷۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده است.
بنیاد پژوهش‌های اسلامی‌ــ در این گروه حدود ۱۷۰ نفر در نزدیک به ۲۰ گروه پژوهشی مختلف(از قرآن و حدیث گرفته تا نجوم، جغرافیا و ترجمه زبان‌های اروپایی) فعالیت می‌کنند.
امور پزشکی و دارویی
دارالشفای امام رضاــ این مرکز در زمینی ساخته شد که زمانی وقف شده بود. دارالشفا مجموعه‌ای بیمارستانی است که در زمینی در جوار حرم امام رضا با مساحتی بیش از چهارهزار مترمربع واقع شده و عمدتا برای ارائه خدمات پزشکی به زائران در نظر گرفته شده و به گفته یکی از مسئولان این مرکز روزانه پذیرای سه‌هزار زائر است. این مرکز کلینیک‌های تخصصی نیز دارد.
بیمارستان رضوی‌ــ بیمارستان رضوی اواسط دهه ۱۳۸۰ افتتاح شد و زیربنای آن حدود ۹۰ هزار مترمربع است که در زمینی به مساحت ۳۹ هکتار بنا شده است. این بیمارستان خدمات جامع پزشکی از جمله روش‌های پزشکی هسته‌ای برای درمان سرطان را ارائه می‌دهد و بخش‌های ویژه نیز دارد.
موسسه خدمات دارویی رضوی‌ــ این موسسه شامل داروخانه‌ای است که به صورت ۲۴ ساعته و هفت روز هفته در جوار حرم امام رضا فعالیت می‌کند و روزانه به حدود هزار نفر خدمات ارائه می‌دهد. تمرکز این موسسه ارائه داروهای شیمی‌درمانی به بیماران مبتلا به سرطان است. این موسسه واحد گیاهان دارویی نیز دارد که به تولید و توزیع گیاهان دارویی و همچنین آموزش طب سنتی می‌پردازد.
شرکت داروسازی ساما‌ن‌ــ شرکت داروسازی سامان در سال ۱۳۷۶ افتتاح شد. تولید داروهای بیوتکنولوژی یکی از فعالیت‌های این شرکت است.
سه کارخانه قند و ۸۹ واحد صنعتی و اقتصادی آموزشی و فرهنگی و موسسه صندوق نذورات که سالیانه میلیاردها تومان پول وارد آن می‌شود.
سازمان اقتصاد رضوی وظیفه ساماندهی شبکه اقتصادی پرپیچ‌و‌خم کلانشهر رضوی را بر عهده دارد.
این سازمان ۸۹ شرکت و موسسه را که در ۴۴ تا از آن‌ها بیش از ۵۰ درصد سهام دارد، مدیریت می‌کند. قدمت برخی از این شرکت‌ها به چند دهه قبل می‌رسد اما این شرکت‌های قدیمی در دهه ۱۳۵۰ در اوایل دهه ۱۳۶۰ و سپس در دهه ۱۳۷۰ شکل یا نام جدیدی پیدا کردند و به شرکت‌های جدیدی «برای ارائه و ایجاد فعالیت‌های مالی و اقتصادی قابل‌اعتماد برای فعالیت‌های فرهنگی و اهداف عالی» تبدیل شدند.
در سال ۱۳۷۷، فعالیت‌های اقتصادی به طور رسمی از سایر فعالیت‌ها جدا شد و پس از آن، در اوایل سال ۱۳۸۳ «سازمان اقتصادی رضوی» به ثبت رسید و در حال حاضر این موسسه با حدود ۱۲ هزار نفر کارمند برای کسب عنوان «بزرگ‌ترین مجموعه اقتصادی ایران» با قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه پاسداران و بنیاد تعاون ناجا نیروی انتظامی رقابت می‌کند و یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های اقتصادی ایران به ویژه شرق کشور است.
فعالیت‌های اقتصادی روضه رضوی آن را به گروهی تبدیل کرده است که به نظر می‌رسد تقریبا در هر زمینهای قادر به رفع نیازهایش است. همین امر آستان قدس را به «دولتی مستقل و خودکفا» تبدیل کرده است.
معافیت این شرکت‌ها از مالیات حتی صدای شخصیت محافظه‌کاری مانند احمد توکلی را هم درآورده است. او می‌گوید: «کلیه شرکت‌های تولیدکننده فرش، خودرو یا صنایع دارویی و غذایی در ایران موظف به پرداخت ۲۵ درصد مالیات بر درآمد سالانه موظف‌اند اما شرکت‌های صنعتی تولیدی رضوی اعم از داروسازی سامان، شهاب خودرو یا شرکت صنایع غذایی رضوی از این هزینه معاف‌اند و بنابراین می‌توانند قیمت محصولاتشان را کمتر از رقبا تعیین کنند. فراموش نکنیم که اکثر این شرکت‌ها از زمینهای وقفی یا زمین‌هایی با اجاره ناچیز و تسهیلات بانکی ارزان استفاده می‌کنند که حاشیه سود آن‌ها را افزایش داده و رقابت را نابرابر کرده است.»
فعالیت‌های عمرانی و راهسازی در آستان قدس که قبلا به مشهد و در نهایت خراسان محدود می‌شد، اکنون به خارج از ایران نیز رسیده است. در ابتدای سال ۱۳۹۳، حدود دو میلیون مترمربع پروژه جدید عمرانی در مناطق مختلف آستان در حال اجرا بود. تابستان ۱۴۰۱ یکی از مسئولان شرکت مسکن و عمران بیت‌المقدس رضوی گفته بود که استانداری در ۳۶ سال گذشته، ۱۳۰ پروژه عمرانی و عمرانی را به اتمام رسانده و بیش از ۱۰۰ پروژه از آن‌ها به بهره‌برداری رسیده است.
فرودگاه بین‌المللی سرخس، بخشی از راه‌آهن مشهد‌ــ‌بافق، بزرگراه شمال مشهد، پارکینگ طبقاتی صحن رضوی، ساخت مراکز خرید بزرگ مانند «مشهد مال» بخشی از پروژه‌های عمرانی داخلی و ساخت آستان قدس است.
شرکت مسکن و توسعه قدس رضوی در تابستان ۱۳۹۳ اعلام کرد که این موسسه اقدام‌هایی را برای مشارکت در فعالیت‌های خارجی شرکت بین‌المللی عمران رضوی انجام داده و دامنه فعالیتش را به خارج از مرزهای ایران نیز گسترده است. از جمله پروژه‌های خارجی این شرکت می‌توان به احداث پل ریلی به طول هزار متر بر رودخانه فرات در سوریه اشاره کرد.
شرکت کارگزاری رضوی بورس کالا و اوراق بهادار آستان آستان قدس است و ارائه خدمات مشاوره‌ای در زمینه مالی و سرمایه‌گذاری به ویژه در حوزه انرژی از جمله فعالیت‌های اصلی این شرکت اعلام شده است. به گفته مدیر کل شرکت کارگزاری رضوی، این شرکت در سال ۱۳۹۲ حدود ۹ هزار میلیارد ریال اوراق بهادار و مشارکت خریدوفروش کرده است و عمدتا در چهار حوزه پتروشیمی، قیر و فراورده‌های نفتی، کشاورزی، صنعت و معدن فعال است.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس به مساحت پنج هزار و ۲۰۰ هکتار در مرز ترکمنستان و در مجاورت شهرستان سرخس ایجاد شد. اولویت فعالیت این منطقه که پروانه تاسیس آن در سال ۱۳۷۵ صادر شد، حمل‌ونقل و نگهداری کالا است. به گفته مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس، آستان قدس رضوی بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان برای ایجاد واحدهای صنعتی و تامین زیرساخت‌های منطقه هزینه کرد. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در آن حدود ۳۷۰ میلیارد تومان براورد شده است.
موسسه دامپروری صنعتی قدس رضوی
علاوه بر زمینهای کشاورزی و تاسیسات دامپروری، مقدار زیادی چاه، کانال آب‌های زیرزمینی در سراسر ایران به آستان بیت‌المقدس رضوی اختصاص یافت. بر اساس براوردها، آستان قدس رضوی حدود ۴۰۰ هزار هکتار باغ و زمین کشاورزی دارد که تنها در استان خراسان نیست و در مناطق مختلف از جمله استان‌های شمالی، کرمان، یزد، قزوین، تهران، فارس و اصفهان پراکنده است.
به گفته مدیرعامل موسسه کشاورزی رضوی، سالانه ۳۰ هزار تن محصولات کشاورزی و دامی در این موسسه تولید می‌شود. موسسه دامپروری قدس رضوی بیش از ۱۳ هزار راس گاو دارد و می‌گوید ۲۵ درصد شیر مصنوعی استان خراسان را تولید می‌کند و حدود ۷۰۰ هکتار از زمینهای مشهد و اطراف آن باغات موقوفات روضه رضوی است.
از درآمدهای سالیانه آستان قدس، بین ۴۰ تا ۵۰ درصد سهمیه «نایب امام زمان» است. از سال ۱۳۸۴، نخست ۲۰ درصد و امروز ۵۰ درصد از سهمیه خامنه‌ای به فرزندش سیدمجتبی می‌رسد تا برای تثبیت زعامتش بعد از پدر، سرمایه کافی داشته باشد .
مسافری می‌گفت مشهد همه جلوه مذهبی‌اش را از دست داده است و بسیاری از مشتاقان زیارت با تحقیق و مطالعه و مشاهده فسادی که در آستان قدس وجود دارد، از آستان حضرت روی برگردانده‌اند. علم‌الهدی به‌عنوان سلطان مشهد، اجازه برگزاری کنسرت و اکران بعضی فیلم‌ها را نمی‌دهد و وصف پارتی‌های شبانه مشهد با حضور آقازاده‌ها و خانم زاد‌ه‌ها هم بر زبان خاص و عام جاری است.
در آن سال‌های خردی که در مشهد بودم، بوی گلاب، مغازه‌های دور حرم، خیابان خسروی و کوچه عدلیه، جایی که محضر و در خانه ما بود، زیباتر از همیشه در دل و جانم حاضرند. حالا اما مشهد با علم‌الهدی، زائران تشنه صیغه، بوی گند فساد، شاندیز و شرکای سید ابراهیم رئیسی در برابر ما است. به دهه‌ای دیگر اگر این‌ها باشند، دین و مذهب نیز به خاطره‌ای از دوران پهلوی تبدیل می‌شود که همه‌شان «رضا» بودند حتی دخترانشان.
