از زمان کشته شدن «ژینا (مهسا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد و شروع اعتراضات «زن زندگی آزادی»، این دومین بار است که مقامات انتظامی می‌گویند که «از شنبه» فشارها را برای زنانی که علیه حجاب اجباری نافرمانی مدنی می‌کنند، بیشتر خواهند کرد.

سال پیش درست در همین روزها، «احمدرضا رادان»، فرمانده کل فرماندهی انتظامی تهران، زنان را تهدید کرده بود که از روز شنبه۲۶فروردین ۱۴۰۲، افرادی که تن به حجاب اجباری نمی‌دهند، از روش‌هایی «بدون خطا و هوشمند» شناسایی شده و با آن‌ها برخورد خواهد شد.

همان‌زمان، زنان با انتشار تصاویری از مقاومت خود در مقابل حجاب اجباری، با هشتگ «ازشنبه» به این اقدام فرمانده انتظامی تهران اعتراض کرده بودند.

در یک سال گذشته اما، گزارش‌های بسیاری از توقیف خودروها، پیامک حجاب، احضار زنانی که حجاب اجباری بر سر نمی‌کنند، آزار و اذیت زنان در اماکن عمومی توسط «حجاب‌بان‌ها» و افرادی که حکومت آن‌ها را «آمر به معروف» می‌خواند، منتشر شده است، با این‌حال، زنان بسیاری هنوز به سر نکردن حجاب اجباری ادامه می‌دهند.

در این میان، بسیاری بر این باورند که اغلب افرادی که با سرنکردن حجاب اجباری در حال مقاومت مدنی هستند، با این‌کار به تمام سیاست‌هایی که مخالف آن هستند، نه می‌گویند؛ سیاست‌هایی از قبیل آن‌چه امروز ایران را در آستانه یک درگیری نظامی با اسراییل قرار داده است.

در همین حال، بررسی تحولات سال‌های گذشته ایران نشان می‌دهد که هرجا نظام جمهوری اسلامی با شرایط دشواری از نظر امنیتی روبرو شده است، بر نیزه سرکوب بیشتر تکیه زده و فشارها را بر جامعه و شهروندان منتقد و مخالف افزایش داده است.

برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی بر این باورند که شروع فصل گرما هم بی‌تاثیر نیست. اما، شماری دیگر حتی با زبانی طنزآمیز از نگرانی‌های خود درباره شروع درگیری نظامی بین ایران و اسراییل که در پی کشته شدن ۲ فرمانده ارشد و ۵ افسر نیروی قدس سپاه در کنسول‌گری ایران در دمشق بالا گرفته و بحران‌های معیشتی که اقشار مختلف جامعه ایران در پی سقوط بی‌سابقه ارزش پول ملی با آن روبرو هستند، شرایط را تمسخرآمیز خوانده‌اند.

برخی دیگر نیز راه‌اندازی دوباره گشت ارشاد را در این شرایط را اقدامی از روی لجبازی و انتقام‌جویی از جامعه تلقی کرده‌اند.

«سعید پیوندی»، جامعه شناس و استاد دانشگاه «لورن» فرانسه به ایران‌وایر می‌گوید که تحلیل مسوولان جمهوری اسلامی این است که کسانی که دست به نافرمانی مدنی می‌زنند و از قانون حجاب اجباری و سایر قوانین دینی سرپیچی می‌کنند، با خارج از کشور ارتباط دارند.

او توضیح می‌دهد: «به همین دلیل است که سرکوب و محدود کردن چنین رفتارهایی (نافرمانی علیه حجاب اجباری) را با مسایل خارج از کشور مرتبط می‌کنند.»

به گفته این جامعه‌شناس، برای همین تحلیل نادرست از خواسته‌های جامعه ایران است که «وقتی یک تنش منطقه‌ای وجود دارد یا یک بحران در ارتباط با اسراییل یا آمریکا وجود دارد، (حکومت) همزمان کسانی‌ را که در داخل کشور برای برداشتن حجاب اجباری عمل می‌کنند، عامل آن کشورها می‌داند و به این شکل دست به سرکوب می‌زند یا در حقیقت از این بحران استفاده می‌کند برای فشار آوردن به کسانی که از نظرشان عامل خارجی هستند.»

رویه مرسوم در نظام جمهوری اسلامی برای سرکوب معترضان یا منتقدان وضع موجود، مرتبط دانستن آن‌ها با «دشمن» است.علی خامنه‌ای، شخصا دست‌کم در تداوم این گفتمان نقشی اساسی داشته است.

او در آخرین سخنرانی‌اش در روز ۱۵ فروردین هم بر همین موضوع تاکید کرده، «کشف حجاب» را برنامه «دشمن» دانسته و گفته است که دستگاه‌های جاسوسی دشمن به دنبال آن‌چه او کشف حجاب می‌داند، هستند.

آیا «این شنبه» اتفاقی خواهد افتاد؟

سعید پیوندی، جامعه‌شناس، بر این باور است که حکومت از زمان اوج‌گیری جنبش «زن زندگی آزادی» و به‌وجود آمدن موجی از کسانی‌که از حجاب اجباری سرپیچی می‌کنند، با تدابیر مختلف و ترفندهای مختلف کوشش کرده این حرکت را سرکوب و از گسترش آن جلوگیری کند.

این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: «جامعه ایران و افکار عمومی تا حدود زیادی باوری به درست بودن سیاست حجاب اجباری ندارد. آخرین پیمایشی که به سفارش وزارت ارشاد و توسط نهادهای داخلی انجام شد، نشان می‌دهد که در حقیقت دوسوم جامعه ایران مخالف حجاب اجباری در جامعه هستند. این چرخشی که از نظر فرهنگی به‌وجود آمده، بسیار معنادار است. هم نتیجه تغییرات کلی جامعه ایران است و هم نتیجه جنبش زن زندگی آزادی که تاثیرات عمیق فرهنگی گذاشته است. این‌ها داده‌هایی است که هر حکومت عاقلی می‌توانست با آن به بازاندیشی درباره سیاست‌هایش دست بزند.»

آقای پیوندی با تاکید بر این‌که ممکن است حکومت بتواند از طریق نمایندگانی که با مهندسی انتخابات به مجلس راه یافته‌اند برای هر سیاستی مثل حجاب اجباری رای بگیرد، ولی این نوع مشروعیت هیچ اعتباری در جامعه ندارد و فاقد مشروعیت اخلاقی است، می‌گوید: «ما شاهد تکرار این وضعیت در دو سال گذشته هستیم. در دو سال گذشته چند بار درباره این‌که با زنانی که حجاب اجباری سر نمی‌کنند چه باید کرد، بحث شده است. مثل گذاشتن حجاب‌بان، توقیف خودروها و جریمه کردن برای این‌که بازدارنده باشد. اما، هیچ‌کدام از این‌ها جواب ندادند.»

به گفته این جامعه‌شناس ایرانی، این‌که با وجود «این شرایط سرکوب و زورگویی، باز هم جامعه از قانون حکومتی که از نظر جامعه ظالمانه به‌حساب می‌آید اطاعت نمی‌کند، نشان می‌دهد چه حد این جنبش عمیق است و دارای اعتبار در بین افکار عمومی ایران است که سیاست‌های سرکوب‌گرانه موثر واقع نمی‌شوند.»

آقای پیوندی در پایان، تلاش حکومت برای بازگشت گشت ارشاد و تشدید فشارها بر زنان به روش‌های مختلف را «آشفتگی و سرگشتگی» حکومت خوانده و می‌گوید: «با استیصال، بدون این‌که راه‌های مختلفی که در پیش می‌گیرند اثربخش باشند، باز هم در پی سرکوب و محدودیت زیادتر هستند؛ با علم به این‌که این بار هم نتیجه چندان مطلوبی برای حکومت در پی نخواهد داشت.»