این روزها که بازار رسانه‌ها، خاصه شبکه‌های ایرانی در برون مرز، با خبرهای احتمال گسترش جنگ بین اسرائیل و رژیم اسلامی، داغ است و اطلاعیه نویسی و نشر بیانیه نیز در میان سیاسی اندیشان ایرانی، بازار گرمی یافته است. در رسانه‌های ایرانی و تا حدودی در میان شبکه خبری بین المللی، گستردگی، تبعات و شعاع جنگ محتمل بین اسرائیل و جمهوری اسلامی، داغ ترین موضوع روز است. این همه توجه رسانه‌ای به مسئله جنگ در منطقه‌ای که غالبا ناآرام و جنگ خیز است، پیش بینی یک فینال هولناک، پس از جنگ و گریزهای آشکار و پنهان چهل و چند ساله، پوشش آن در دنیای رسانه، به سیاق کار رسانه امری معمول و عادی است. چیزی که اما در میان اهالی سیاست اندیش ایرانی نامعمول و مغشوش است، گسترش بیانیه نویسی و نگارش اطلاعیه و اعلامیه و نشر آن از سوی افراد و گروه‌ها است، بی آن که به لحاظ ماهوی به تفاوت و جایگاه هر کدام، دقت گردد.
به طور مشخص، بین دو عبارت اطلاعیه و بیانیه تفاوت مفهومی و کاربردی وجود دارد اما در ادبیات سیاسی این روزها بدان توجه کافی نمی‌شود. هر کدام از این دو واژه، (و نیز اعلامیه و قطعنامه که در زیر بدان اشاره خواهد شد) متناسب با شرایط و موضوعیت، در جایگاه خود کارکرد می‌یابند. به طور نمونه ماهیت و ساختار یک اطلاعیه می‌تواند بر ویژگی خبری آن استوار باشد، اما در نگارش بیانیه، نظرگاه تحلیلی و جمعبندی اعتقادی افراد، یا یک گروه و حزب، دارای اهمیت است. اطلاعیه بر اساس ماهیت خبری می‌تواند از سوی یک شخص یا افراد معدود و یا از سوی نهادی تولیدی و اقتصادی هم صادر شود، اما ذات بیانیه عموما سیاسی و گاهی اجتماعی و مدنی است. به عبارت دیگر اطلاعیه از فوریت خبری و انتقال پیام برخوردار است. بیانیه اما دارای ویژگی و کارکرد متفاوتی نسبت به اطلاعیه است. فضای تحلیلی مبتنی بر تعقل و نقد شرایط در بیانیه مشهود است و ساختار آن بر پایه مقدمه، تحلیل شرایط و خواست، هدف، جمعبندی و رسالت مندی شکل می‌یابد. بیانیه، ذاتی انتقادی و مطالبه گر دارد؛ اطلاعیه اما، می‌تواند موجودیتی آگاهی دهنده، افشاگرانه و پیامی معطوف به فراخوان در خود داشته باشد. تفاوت دیگر آن است که اطلاعیه قبل از هر اقدامی مثل گردهمایی، بدون تاکید بر خواسته‌ها نشر می‌یابد. در همین حال، بیانیه غالبا یک جمعبندی نظری و با تاکید بر خواسته‌های جمعی، خوانده یا منتشر می‌شود. تفاوت دیگر آن است که در نگارش بیانیه، بیان خواسته‌های ملی طبق موازین حقوق متعارف بین المللی به صورت واقع بینانه، نه پیچیده در کلمات شعارگونه و خواست احساسی آرزوها طرح می‌گردد.
اعلامیه ـ بیانیه ـ اطلاعیه، توضیح بیشتر
در همین حال واژه دیگری نیز وجود دارد که گاه، با اطلاعیه و کم تر با بیانیه، خلط می‌گردد. در تعریف اعلامیه، اطلاعیه و بیانیه می‌توان به این نکات توجه کرد:
"اعلامیه و یا «Promulgation»، عبارت از گام نخست اعلام رسمی یک قانون، مطلب کتبی و یا شفاهی است، که بعد از نهایی شدن از طرف دولت، حزب و یا یک جمعیت، جهت آگاه ساختن مردم بر آن امر صادر می‌گردد.
۲- بیانیه و یا «manifesto»، به متن و یا نوشته ئی گفته می‌شود، که از سوی یک سازمان، حزب یا شخص مسئولی در زمینه خاصی «بیان اصول، عقاید و اهداف»، بطور رسمی و یا غیر رسمی صادر می‌شود و در آن اطلاعاتی به تفصیل بیان می‌گردد و مبین اعـلام عـمومی نیات و برنامـه‌هـائی می‌باشد که به وسیله دولت و یا یک حزب سیاسی بیان و صادر می‌شود.
۳- اطلاعیه و یا «announcement»، به خبر شفاهی و یا کتبی گفته می‌شود، که جهت آگاه کـردن دیگـران از امری چون «خطرات و مشکلات احتمالی و...»، نشر و پخش می‌گردد.
با این وجود، متناسب با فضای سیاسی و اجتماعی ما - مردم و شرایط ایران- بیش از دو نکته اعلامیه و اطلاعیه، تمرکز این نوشته می‌تواند بر نگارش بیانیه استوار باشد.
به طور متعارف نوشتن بیانیه از این شیوه و راهکارها پیروی می‌کند:
روش اتخاذ مواضع و تهیه بیانیه:
بررسی وضعیت موضوع مورد بحث با انتخاب ۲یا ۳نفر از اعضای اصلی یک نهاد یا گروه، جهت تهیه پیش نویس بیانیه انجام می‌شود.
روش تنظیم بیانیه:
عنوان مورد خطاب، به چه کسی، گروهی، یا چه کشور و نهادی در بالای متن اصلی بیانیه آورده شود.
تنظیم مقدمه مرتبط با موضوع:
نوشتن یک مقدمه خوب در مورد موضوع و متن اصلی بسیار مهم و ضروری است و نوشتن آن باعث می‌شود که مخاطبین با آمادگی بهتری وارد متن اصلی شوند و ذهن مخاطب را مهیا می‌کند تا مطلب را حت تر و بهتر برای مخاطب یا مخاطبین تعریف کند.
متـن بایـد در قالـب پاراگـراف هـای متعـدد سـامان یابـد. هـر پاراگـراف یـک موضـوع مجـزا بایـد داشـته باشـد کـه کلمـات ِ آغازیـن شـروع هـر پاراگـراف، نشـان دهنـده موضـوع آن پاراگـراف اسـت. در هـر پاراگـراف نیـز جملات سـاده و کوتـاه بیانگـر محتـوای مدنظـر بایـد باشـد. متـن بیانیـه بایـد در قالـب ایـن پاراگـراف هـا انسـجام و یکپارچگـی کلـی خـود را حفـظ نمایـد. از محتـوای آشـنا بـرای مخاطـب شـروع کنـد و بـه نقطـه نهایـی ختـم گردد. در انتهـا نیـز بایـد مطالبـات خـود را شـفاف و صریـح مطـرح نمایـد.
نوشتن نتیجه در موضوع مورد بحث و موضع گیری:
نویسندگان بیانیه بعد از نگارش نتیجه در خصوص موضوع مورد بحث، بلافاصله در پاراگراف بعدی می‌توانند مواضع خود را بیان کند.
انتشار بیانیه:
بعد از تصحیح و تنظیم بیانیه توسط اعضای منتخب و پیشنهاد دهنده، محل نشر می‌تواند در فضــای مجــازی شــامل شــبکه‌های اجتماعــی، خبرگــزاری هــا و ســایت هــای خبــری و یا بسـترهای فیزیکـی باشد. واضح است که موضـوع بیانیـه، مخاطـب اختصاصـی را آن تعییـن مـی کنـد کـه کدامیـک از ایـن بسـترها بایـد مـوردِ اولویـت قـرار بگیـرد. ارسـال بیانیه هـا بـه مسـئولین و فعالیـن مرتبـط بـا موضـوع بیانیـه و رسـانه هـای ضروری نیـز مـی توانـد بـه بهتـر دیـده شـدن و اثرگـذاری بهتـر بیانیـه، کمـک مهمـی نمایـد.
زمان نشر:
وقتــی موضوعــی در جریــان اســت و بــه تیتــر رسـانه هـا تبدیـل و توجه برانگیز می‌شود بهتریـن زمان و فرصت بـرای انتشـار بیانیـه هـای مرتبط بـه آن موضـوع اسـت. زمـان از دست برود و موضـوع به سردی بگراید، دیـده شـدن بیانیـه سـخت تـر و گاه ناممکن و ابتر مـی شـود.
نکته پایانی این که بیانیه با قطعنامه تفاوت دارد.
قطعنامه طرحی پیشنهادی‌است که توسط مجمعی تصویب می‌شود. ماهیت قطعنامه عموماً می‌تواند هر چیزی باشد که به واسطهٔ پیش نویس طرح، پیشنهاد می‌شود. قطعنامه در نظام حقوقی بین‌المللی از اعتبار مختلفی برخوردار است. برخی از قطعنامه‌ها جنبهٔ الزامی و برخی صرفاً جنبهٔ اعلامی یا توصیه‌ای دارند.
بیانیه متنی است که یک شخص یا گروه از آن برای بیان اصول، عقاید و اهداف خود به عموم استفاده می‌کند. رسمیت بیانیه‌ها، با توجه به بیان‌کنندهٔ آن‌ها و مطالب بیان‌شده و اهمیت آن به اندازه قطعنامه نیست.
در واقع قطعنامه یک طرح پیشنهادی است که توسط مجمعی تصویب می‌شود. اصولا ماهیت قطعنامه در خصوص هر چیزی می‌تواند باشد که به واسطه‌ی طرح پیشنهاد می‌شود.
محمود معمارنژاد
●- برای نگارش متن فوق از چند منبع استفاده شده است.
