«اتهامی که فی‌نفسه ضایع بود»

در ادامه این بخش گفت‌وگو، آغداشلو از فیلم «راشومون» ساخته ۱۹۵۰ آکیرا کوروساوا مثال می‌آورد و مفصل توضیح می‌دهد که سه نفر - از جمله روح مقتول - از یک قتل روایت می‌کنند و حرف هر کدام متفاوت است و می‌گوید «علت درنگم، علت اینکه جلو جلو ندویدم شاید همین بود، شاید کوروساوا» بود و در ادامه می‌گوید:

ببینید من در معرض اتهامی قرار گرفتم که به‌نظر خودم فی‌نفسه ضایع بود. یعنی مناسبت نداشت من آدمی چنین پروسه عجیب و غریبی را در زندگی‌ام طی کرده باشم. این منطقی نبود. هر کسی من را از نزدیک می‌شناخت محال بود چنین چیزی را باور کند از جمله خود من.

در سنت رسانه‌،‌ اگر مصاحبه‌ای با فرد متهم به آزارهای جنسی صورت بگیرد، با افرادی که در پرونده به او اتهام زده‌اند، تماس گرفته می‌شود تا نظر آنها را بپرسند. یا به پژوهش‌های همان رسانه در موضوع این اتهام‌ها پرداخته می‌شود و با خبرنگاران آن پژو‌هش‌ها مشورت می‌شود. آنچه در شرق منتشر می‌شود نشان می‌دهد که مجری مشق‌هایش را برای آماده شدن این مصاحبه به شیوه مرسوم کار رسانه انجام نداده است.

علاوه‌ بر‌آن، مجری علاقه‌ای ندارد از جایگاه «استاد و پیرو» خارج شود و حتی خود را مشتاق نشان می‌دهد تا به‌عنوان یک مرد که صندلی و میکروفن را دارد، کمک کند تا این روایت‌های آزار جنسی درست مطرح نشوند، وقتی آنها را محدود به «اتهامات اخلاقی» می‌کند و سانسور درونی خودش را هم جلوی چشمان مخاطب قرار می‌دهد و تأکید می‌کند «سند و مدرکی» هم نداشتند و انگار شرم دارد بیشتر از این بگوید، مبادا خود هم «جوهری بر لباس استاد» ریخته باشد.

روایت آزارهای جنسی آغداشلو در نیویورک‌تایمز

میزبان که بی‌چالش به آغداشلو اجازه صحبت می‌دهد، می‌پرسد که «چون که می‌فرمایید ای کاش سه چهار سال پیش این را از من می‌پرسیدند» و «این کسانی که به شما این اتهامات را زدند بعدا سند و مدرکی نتوانستند رو کنند» و آغداشلو میان کلام او می‌پرد که «نه واقعا، الان دیگر خیلی دنبال این مسأله نیستم، به کل ازش عبور کردم» و «از اولش هم سندی وجود نداشت».

میزبان و میهمان سند را تعریف نمی‌کنند که منظورشان از سند، فایل‌ها عکس، صدا و ویدیو است یا چه؟ انتظار داشتند زنان چه کنند تا از نظر آنها اهمیت پیدا کند ورای اینکه از دید خود بگویند شاهد چه بر بدنشان بوده‌اند.

نسخه فارسی، چهار عکس به‌همراهش دارد که دو عکس متعلق به دو نفر از راویان خشونت جنسی است:‌ سارا امت‌علی و سولماز اژدری. در متن گزارش می‌توان خواند که امت‌علی، «در یک پست توییتری در روز ۲۲ اوت مبنی بر تعرض جنسی آقای آغداشلو به او در یک دیدار کاری برای مصاحبه در سال ۲۰۰۶ صورت گرفت» می‌گوید که «آغداشلو با عبایی جلو باز که زیرش برهنه بود به استقبال او آمد، به زور او را بوسید و بدنش را به او مالید». فصیحی در ادامه گزارشش نوشته:

در مصاحبه‌های تلفنی، ۴۵ نفر، از جمله شاگردان سابق، یک دستیار قدیمی، گالری‌داران، بازیگران، یک دلال آثار هنری در تهران و خبرنگاران فعال در حوزه‌ی فرهنگ و هنر در ایران گفتند که در مجامع هنری همه از رفتار‌های آقای آغداشلو با شاگردان دختر و جوان باخبر بودند. سیزده نفرشان گفتند که قربانی او بودند، که یکی از آن‌ها در آن زمان تنها ۱۳ سال داشت. در هر سیزده مورد هم یکی از اعضای خانواده، دوست یا همکار در مصاحبه‌های جداگانه گفتند که در جریان این مواجهه بوده‌اند. اکثر زنان همدیگر را نمی‌شناختند و در دهه‌های مختلف شاگرد آقای آغداشلو بودند.

سولماز اژدری، ۳۲ ساله، از شاگردان نقاشی آغداشلو هم به فصیحی گفته است:

آوازه‌ی آقای آغداشلو در دنیای هنر رازی آشکار بود اما کسی اقدامی در این مورد نمی‌کرد.

اژدری در این روایت گفته در سال ۲۰۰۷ در یکی از کلاس‌های طراحی مدادش می‌افتد روی زمین و خم می‌شود آن را بردارد که می‌بیند دست آقای آغداشلو میان پا‌های یکی از شاگردان دختر است.

در ابتدای گزارش نیویورک‌تایمز، فصیحی می‌نویسد که «آقای آغداشلو درخواست مصاحبه را رد کرد و با قاطعیت هر گونه عمل خلاف را انکار نمود. به گفته وکیل ایشان، وی حتی از یکی از مدعیان به اتهام افترا شکایت کرده است» و سپس در ادامه به بیاینه او خطاب به این رسانه اشاره می کند که در آن نوشته شده است:

اتهامات تعرض جنسی مطرح شده علیه من پر از اشتباهات فاحش، اظهارات نادرست و ساختگی است. صراحتاً می‌گویم که من همیشه سعی کرده‌ام با مردم با احترام و شرافت رفتار کنم و به کسی تعرض نکرده، به کسی آزار نرسانده‌ام و از کسی سوء‌استفاده نکرده‌ام.

آغداشلو در ادامه نوشته «من انسان بی‌عیبی نیستم» و اگر رفتارم باعث آزار و یا رنجش کسی شده، «عمیقاً عذر‌خواهی می‌کنم.»

«چقدر خوب بود این اتفاق نمی‌افتاد ولی وقتی می‌افته، می‌افته»

آغداشلو می‌گوید «عده‌ای از دوستداران من شروع کردند به پیدا کردن سر نخ‌ها» تا «یک تصویر نسبتا کاملی بسازند» ولی «هرچقدر این تصویر از این طرف قوت می‌گرفت از آن طرف سست‌تر می‌شد».

ما اما نمی‌دانیم این افراد که هستند؟ نام آنها چیست؟ میزبان نمی‌پرسد و اجازه می‌دهد تا آغداشلو مفصل برداشت خودش را از بخشی از رمان «ناطوردشت» نوشته جی‌. دی. سلینجر بگوید که راوی برای دیدن خواهرش فی‌فی جلوی مدرسه او رفته بود و «فحشی بسیار رکیک» بر دیوار می‌بیند. این فحش «خفه شو» (یا fuck you) است.

میزبان می‌گوید رمان را خوانده اما ظاهرا حواشی زندگی سلینجر را دنبال نکرده است. سلینجر هم متهم به آزارهای جنسی توسط زنان مختلف و به‌خصوص از سوی جویس مینارد (Joyce Maynard) است که در ۱۸ سالگی‌اش، پیش سلینجر رفت تا از او نوشتن بیاموزد و سلینجر او را دعوت کرد تا اسکالرشیب دانشگاه ییل را رها کند، تحصیل را کنار بگذارد، پیش او بیاید تا با هم زندگی کنند و از او بچه‌دار شود. سلینجر در آن زمان ۵۴ ساله بود.

برای آغداشلو، نوشته روی دیوار در رمان «ناطوردشت»، مانند لک مرکبی است که بر «پارچه سفید ابریشمی پیراهنی» ریخته و حالا نمی‌توان آن را پاک کرد. هم او، هم میزبان، فراموش می‌کنند که راوی «ناطوردشت» در بخشی از این رمان به معلمش پناه می‌برد، در خانه او احساس امنیت می‌کند، به خواب فرو می‌رود و بیدار که می‌شود معلم او در تاریکی تماشایش می‌کند؛ او را «دستمالی‌اش» کرده بود. راوی از این خانه هم فرار می‌کند. آغداشلو در ادامه می‌گوید:

بنابراین می‌تواند بگوید چقدر خوب بود این اتفاق نمی‌افتاد [لک مرکب بر پارچه سفید نمی‌نشست] ولی وقتی می‌افته، می‌افته. چون کاریش نمی‌توانی بکنی باید باهاش کنار بیایی. کنار آمدن هم بدین معنا نیست که بگویی نه این سوءنیت داشت، این آدم رذلی بود، این آنجا بر صورت من حسادت کرد، این آدم را وارد یک وسیله نقلیه جهنمی می‌کند که همین‌طور رو به پایین می‌رود و بهتر اینه که پیاده بشوی بهتره آن دستمال را بیاندازی زمین ای کاش که یک لکه سیاهی روی این پیراهن نمی‌چکید. وقتی چکیده خیلی خب حالا شده. بنابراین هرچه بهتان بگویم با علم به اینه که بی‌فایده است.

واژه‌های کلیدی آغداشلو در اینجا، «سلب حیثیت» و «هتک حرمت»، «توهم» و بخصوص «غیظ»‌ است و تمرکز بر اینکه چرا باید علیه او اتهام‌هایی مطرح شود:

به مجموعه مکانیزمی نگاه بکنید که اصلا این روش را ابداع کردند. یعنی روش هتک حرمت را. لازمه اول این هتک حرمت اینه که تو، کسی باشی، تو چیزی شده باشی که ارزش این چپاندن را داشته باشی. اگه نداشته باشی که کسی واقعا نگاهت نمی‌کند چه برسه به اینکه بخواهد مرکب بهت بیاندازد.

«خانمی که شما اسم بردید با آن آقایی که شروع کردند»

در بیانیه اهالی رسانه که خواستار «بازنگری در ساختار مردانه و جنسیت‌زده» رسانه‌ها شده‌اند، با تاکید بر اینکه «رسانه‌ها معمولا محدودیت‌های قانونی را برای انتشار روایت زنان بهانه می‌کنند اما در رفتاری غیرمتعهدانه حاضر نیستند همین سیاست را در قبال متهم به آزار هم تکرار کنند» آمده است:

اینجا مسئله فقط رفتار غیرحرفه‌ای روزنامه‌نگارانه نیست بلکه ضبط بیش از یک ساعت مدح از فردی با اتهام‌های آزار زنجیره‌ای است. شبکه شرق قطعا می‌داند که انتشار چنین محتوایی کدام کفه نابرابری‌های جنسیتی را سنگین‌تر می‌کند و تا کجا با ارعاب راویان به فرهنگ سکوتی که سال‌ها حول روایتگری علیه خشونت‌های جنسی بود دامن می‌زند. گویی به راویان بالقوه و بالفعل جنبش روایت‌گری گفته می‌شود که حتی اگر جرات کنید و پا پیش بگذارید چندی بعد، یا به بیان آغداشلو «وقتی که گرد و خاک خوابید»، متهمان را جلوی دوربین می‌آوریم تا از آنان اعاده حیثیت کنیم.

در فضای دادگاه‌های آمریکا، به بررسی این گونه اتهام‌ها «این گفت اون گفت» (he said she said) گفته می‌شود؛ یعنی حرف یک طرف در مقابل طرف دیگر گذاشته می‌شود و درنهایت هیات منصفه تصمیم می‌گیرد که حرف کدام سو را بر پایه آنچه ارائه شده، بپذیرد. درنهایت بنا بر تشخیص قاضی و براساس قانون طرف مغلوب به برنده، غرامت پرداخت می‌کند.

در فضای رسانه‌‌ای گفته می‌شود که آغداشلو از نیویورک‌تایمز شکایت کرده اما در نسخه‌های همچنان موجود از گزارش فصیحی در این رسانه اشاره‌ای به این موضوع نشده است. در موارد این چنینی، اگر شکایت به نتیجه‌ای رسیده باشد، در ابتدا یا انتهای آن مطلب توضیح / تصحیح نوشته می‌شود و یا در صورت لزوم کل مطلب آرشیو شده و از دسترس خارج می‌گردد. بنابر پانویس، نسخه فارسی کنونی گزارش نیویورک‌تایمز تصحیح دارد اما در موضوع گزارش تفاوتی ایجاد نمی‌کند و ارتباطی به شکایت‌های آیدین آغداشلو ندارند.

در موضوع مقاله ما میزبان مصاحبه شرق، به‌جای آنکه اشاره کند «خانم فصیحی در یک رسانه خارجی» چه منتشر کرد و اینکه رسانه‌ای مانند «شبکه شرق» چه فعالیت‌های رسانه‌ای در ارتباط با این سوژه انجام داده است، حتی نشان نمی‌دهد که گزارش را کامل خوانده است؛ یزدان‌پرست می‌گوید «اگر اشتباه نکنم خانم فصیحی در یک رسانه خارجی با یکی دو تا از این خانوم‌ها مصاحبه کرد» که آغداشلو به میانه کلام می‌پرد و می‌گوید «نه، هیچ‌کدام اسم نداشتند. هیچ‌کدام. مطلقا!». میزبان در مقابل این ادعای نادرست واکنشی نشان نمی‌دهد و نمی‌گوید گزارش عکس و نام داشت ولی نه تصویر و نام‌های همه افرادی که اتهام‌ها را وارد کردند.

مجری توضیح هم نمی‌دهد روال کار یک رسانه مانند نیویورک‌تایمز برای بررسی و انتشار چنین گزارشی چیست، موضوعی که یک خبرنگار آگاه به آن می‌تواند آشنا باشد. در مقابل یزدان‌پرست به آغداشلو فضای گفتن این را می‌دهد که:

خانومی که شما اسم بردید با آن آقایی که شروع کردند، از ۱۵ سال پیش، این‌ها بر حسب همین کمپین خراب کردن یک نفر کارشان را شروع کردند و ادامه دادند، تا جایی که توانستند و می‌شد، بعد دیگر طبق قوانین روزنامه‌نگاری آمریکایی اگر چیزی خبر نباشد بدرد نمی‌خورد... اینکه انگیزه آن خانوم و آن آقا چه بود، حالا آن به خودشان مربوط است، من اینجا نمی‌خواهم داوری کنم.

میزبان نمی‌پرسد «آن آقا» کیست؟ در مقابل طوری که گویی حرف آغداشلو را قبول دارد می‌پرسد «گفتید آدم کسی شده باشه که بیارزد این اتهام را بهش زد» و سپس گفته‌هایی را مطرح می‌کند که انتقادهای بیشماری را در پی داشت: «آقای آغداشلو آیا بوده در همین موارد کسی یا کسانی، خانمی یا خانم‌هایی به واسطه هیئت ظاهری جذاب شما، به واسطه نام و شهرت و هنرتان به شما نزدیک شده باشد و به آنچه در ذهنش به کامیابی معنا می‌شود، نرسیده باشد و بعد بیاید آن نزدیک‌شدن را به تعرض تعبیر کند؟»

فرناز فصیحی در پاسخ به انتشار بخشی از این مصاحبه در پروفایل ایکس شرق نام «آن آقا» را آورده است:

ادعا‌های ناشناس علیه آقای آغداشلو بار اول در سال ۲۰۱۸ توسط افشین پرورش، خبرنگار تحقیقی ایرانی، در اینستاگرام آغاز گردیدند. آقای پرورش در پست خود نوشته بود که با ۲۱ زن، از جمله یک دختر زیر سن قانونی، مصاحبه کرده که اظهار کردند آقای آغداشلو به آن‌ها تعرض جنسی نموده است.

میزبان در ادامه این پاسخ را از آغداشلو می‌شنود که «در زندگی‌ام به زعم خودم در هیچ موردی سعی کردم اسباب آزار کسی به طور عمد یا سهو حتی نشوم» و «میزان احترامم نسبت به زن‌ها خیلی در زندگی‌ام خیلی زیاد بوده، بیشتر از تمام کسانی که در زندگی‌ام می‌شناسم» و «من تمام نقاشی‌های مهم خودم را که نگاه می‌کنم در ستایش زن‌هاست در باب ستمی که به زن‌ها رفته در باب بی‌حرمتی که به زن‌ها شده» و «من حتی در جدا شدن‌هام چه مرد چه زن با غیظ جدا نشدم».

درنهایت، آغداشلو اتهام‌های مطرح شده را «کشتن معنوی» می‌خواند:

اگر بخواهم پاسخش را بدهم به این مسائل رجوع می‌کنن که این را غلط گفتی این را درست گفتی رجوع می‌کنن به اینکه آقا تو همانی هستی که! درنتیجه بهترین راه برای کشتن یک نفر، کشتن معنوی‌اش است، این روش فوق‌العاده رایج بسیار زیاد نمونه‌هایش را دیدیم و هنوز هم می‌بینیم و هنوز در جریانه، پشت گوش‌مان دارد اتفاق می‌افتد.

میزبان در پاسخ می‌گوید، «ولی کشتن معنوی در مورد شما نتوانست اتفاق بیافتد» و در پاسخ می‌شنود، «به خاطر صبر من بوده. اگر وارد مجادله می‌شدم به طور معنوی هم کشته می‌شدم».

در فاصله انتشار روایت‌های آزار جنسی در نیویورک تایمز تا انتشار این مصاحبه، نقاشی‌های آیدین آغداشلو بخشی از گران‌قیمت‌ترین فروش‌های «حراج تهران» بوده‌اند.

ادامه دارد...