ب) حمایت قشقایی‌ها از مشروطه‌خواهان

عشایر قشقایی تحت رهبری صولت‌ الدوله قشقایی، در جنوب ایران به حمایت از مشروطه برخاستند و با نیروهای وابسته به محمدعلی شاه درگیر شدند. قشقایی‌ها به‌عنوان یکی از بزرگ‌ ترین ایلات فارس، با تأمین نیروهای جنگجو و پشتیبانی لجستیکی، نقش مهمی در پیروزی مشروطه‌خواهان داشتند.

۲. دوران رضا شاه و سیاست‌های سرکوبگرانه (۱۳۰۴-۱۳۲۰ شمسی)

پس از روی کار آمدن رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۰۴ شمسی، سیاست‌های سرکوبگرانه‌ای علیه عشایر آغاز شد. مهم‌ترین این سیاست‌ها اسکان اجباری، خلع سلاح عشایر، سرکوب شورش‌ها و تبعید سران عشایری بود.

سرکوب عشایر قشقایی در دوران رضا شاه

• صولت‌ الدوله قشقایی که یکی از حامیان مشروطه و از مخالفان تمرکزگرایی پهلوی بود، در سال ۱۳۱۱ شمسی دستگیر و در زندان کشته شد.

• حکومت پهلوی با اجرای طرح اسکان اجباری، کوچ‌نشینی را سرکوب کرد و عشایر را مجبور به یکجانشینی کرد.

• بسیاری از سران عشایر به مناطق دورافتاده تبعید شدند تا کنترل آن‌ها سخت‌ تر شود.

۳. دوران محمدرضا شاه و قیام‌های قشقایی (۱۳۲۰-۱۳۵۷ شمسی)

الف) حمایت قشقایی‌ها از دکتر مصدق (۱۳۳۰-۱۳۳۲ شمسی)

در دوران نخست‌ وزیری دکتر محمد مصدق و جنبش ملی شدن نفت، خاندان قشقایی، به‌ ویژه محمد ناصر، خسرو، عبدالله و سلطان‌علی قشقایی، از حامیان اصلی نهضت ملی بودند.

• در دوران بحران نفتی و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، قشقایی‌ها علیه کودتا مقاومت کردند، اما پس از سقوط مصدق، حکومت پهلوی فشار شدیدی بر آنها وارد کرد.

ب) قیام مسلحانه قشقایی‌ها علیه پهلوی دوم (۱۳۴۱-۱۳۴۳ شمسی)

• در سال ۱۳۴۱ شمسی، قشقایی‌ها در اعتراض به اصلاحات ارضی محمدرضا شاه قیام کردند.

• خسرو قشقایی رهبری این قیام را بر عهده داشت، اما پس از سرکوب قیام، به تبعید در آلمان رفت.

۴. انقلاب اسلامی و درگیری‌های دهه ۶۰ شمسی

الف) بازگشت ناصر خان و خسرو قشقایی به ایران (۱۳۵۷ شمسی)

با پیروزی انقلاب اسلامی، ناصرخان و خسرو قشقایی که در دوران پهلوی به تبعید رفته بودند، در سال ۱۳۵۷ شمسی به ایران بازگشتند. در این دوره، خسرو قشقایی حتی در اولین دوره مجلس شورای اسلامی از حوزه اقلید نامزد شد، اما اعتبارنامه‌ اش رد شد و از ورود به مجلس بازماند.

ب) قیام مسلحانه خسرو قشقایی علیه جمهوری اسلامی (۱۳۶۰ شمسی)

پس از تثبیت حکومت جمهوری اسلامی، اختلافات بین سران ایل قشقایی و حکومت جدید شدت گرفت. فشارهای امنیتی و محدودیت‌های جدید باعث شد که خسرو قشقایی در اوایل دهه ۶۰ به همراه گروهی از افراد مسلح در اطراف فیروزآباد فارس علیه حکومت قیام کند.

• قیام خسرو قشقایی یکی از مهم‌ترین جنبش‌های مسلحانه عشایری علیه جمهوری اسلامی در دهه ۶۰ بود.

• وی تلاش کرد با بسیج نیروهای عشایری و ارتباط با مخالفان حکومت، قدرت از دست‌ رفته قشقایی‌ها را بازگرداند.

• اما در شهریور ۱۳۶۰ شمسی، توسط یکی از نزدیکان خود که با جمهوری اسلامی همکاری می‌کرد، دستگیر شد.

ج) اعدام خسرو قشقایی در سال ۱۳۶۱ شمسی

پس از ماه‌ها بازداشت و شکنجه، خسرو قشقایی در ۹ مهر ۱۳۶۱ شمسی در فیروزآباد فارس و در ملأعام تیرباران شد.

• اعدام خسرو قشقایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای سرکوب عشایر در دوران جمهوری اسلامی شناخته می‌شود.

• علاوه بر او، بسیاری از سران عشایر قشقایی، بختیاری و دیگر ایلات در دهه ۶۰ اعدام یا مجبور به ترک ایران شدند.

۵. وضعیت عشایر در دوران معاصر و چالش‌های امروز

چالش‌های عشایر در جمهوری اسلامی:

• کنترل شدید امنیتی و جلوگیری از سازماندهی مجدد عشایر

• سیاست‌های یکسان‌ سازی فرهنگی و تلاش برای از بین بردن هویت عشایری

• تبعیض اقتصادی و محرومیت مناطق عشایری از توسعه و منابع اقتصادی

• مشکلات زیست‌ محیطی، کاهش مراتع و فشار برای کوچ ‌نشینی کنترل‌ شده

امروزه، با وجود محدودیت‌های گسترده، عشایر همچنان به حفظ هویت فرهنگی و سیاسی خود ادامه داده‌اند.

نتیجه‌گیری

عشایر ایران، به‌ ویژه قشقایی‌ها و بختیاری‌ها، در تاریخ معاصر ایران همواره نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند. از حمایت از مشروطه تا مبارزه با رضا شاه، از حمایت از مصدق تا قیام علیه پهلوی دوم، و در نهایت، مقاومت در برابر جمهوری اسلامی، این گروه‌ها همواره در برابر استبداد ایستادگی کرده‌اند.

اعدام خسرو قشقایی در ۹ مهر ۱۳۶۱ شمسی، سرکوب گسترده عشایر در دهه ۶۰، و تبعید رهبران عشایری، از مهم‌ترین سرکوب‌های جمهوری اسلامی علیه عشایر بود که نشان‌ دهنده تداوم سیاست‌های حکومت‌های مختلف برای کاهش قدرت عشایر است.

با این حال، عشایر ایران همچنان به عنوان یکی از ستون‌های هویت ملی، فرهنگی و اجتماعی کشور باقی مانده‌اند.

پارسا زندی ( مشاور حقوقی)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع:

• تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی

• ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهامیان

• جامعه‌شناسی عشایر ایران، ناصر کرمی

• مقالات پژوهشی درباره ایل قشقایی و نقش آنها در تاریخ معاصر

*