بی بی سی - محمدجواد ظریف، معاون راهبردی سابق مسعود پزشکیان ۱۳ اسفند خبر داد که «توصیه» غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه را «بی‌درنگ» پذیرفته تا کنار گذاشته شود.
این نخستین بار نبود که آقای ظریف استعفاء می‌داد و بعد از آن حرف و بحث بسیار شد که آیا مسعود پزشکیان باید استعفای شاخص‌ترین عضو دوران تبلیغات ریاست جمهوری که حتی برایش یک معاونت جدید تاسیس کرد را بپذیرد یا نه؟
اکنون روشن شده که رئیس‌جمهور ایران با این استعفا بی‌سروصدا موافقت کرده است، چون محسن اسماعیلی را به جای آقای ظریف منصوب کرد.
محسن اسماعیلی همان زمان معاون امور مجلس هم شد،. او جانشین شهرام دبیری شد که آقای پزشکیان با «رفاقت دیرین» داشت، اما پس از جنجال سفر به قطب جنوب او را اخراج کرد.
محسن اسماعیلی اکنون دو معاونت را تحویل گرفته که یکی بر عهده رفیق قدیمی بود و دیگری بر عهده یکی مهمترین چهر‌های دولت او.
محمدجواد ظریف؛ مردی که زیاد استعفا داد
محمدجواد ظریف از خبرسازترین اعضای کابینهٔ مسعود پزشکیان بود که از روز اول انتصابش به معاونت تازه‌تأسیس امور راهبردی، اظهارنظرها دربارهٔ قانونی بودن یا نبودن حضورش در دولت، محل بحث داغ محافل سیاسی ایران بود.
آقای پزشکیان پس از تعیین معاون جدید راهبردی رئیس‌جمهور در پیامی به آقای ظریف نوشت که «مجموعه محدودیت‌ها» ادامه حضور او در معاونت راهبردی را سلب کرد، اما ابراز علاقه کرده است که از «شایستگی‌های علمی و تجربی» او استفاده کند.
مخالفان انتصاب آقای ظریف را به دلیل تابعیت آمریکایی فرزندش، نقض قانون «نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس» عنوان می‌کردند. این قانون مصوب سال ۱۴۰۱ است و در زمان وزارت آقای ظریف وجود نداشت.
فرزندان آقای ظریف به دلیل تولد در خاک ایالات متحده در زمان مأموریت دولتی پدرشان، تابعیت آن کشور را دارند. قانون نحوهٔ انتصاب اشخاص در مشاغل حساس، حضور فردی که فرزند یا همسرش تابعیت خارجی داشته باشند را ممنوع کرده است.
موافقان آقای ظریف خواستار تغییر این قانون بودند و می‌گفتند که تابعیت آمریکایی فرزندان او «قهری» است اما آن‌ها در ایران اقامت دارند و به دلیل سابقهٔ پدرشان در مذاکرات اتمی منتهی به توافق برجام، حضورش در دولت مفید است. آقای ظریف مدتی پیش از انتصاب به معاونت راهبردی، شورایی با نام «راهبری» تشکیل داده بود که در آن افراد را برای انتصاب به عنوان اعضای بلندپایهٔ دولت، به رئیس‌جمهور پیشنهاد می‌داد.
در هفته‌های اول حضور او در دولت که همزمان با دیدار سالانهٔ رئیس‌جمهور و اعضای کابینه با رهبر ایران بود، مشخص شد که آقای ظریف به این دیدار دیر رسیده و در میانهٔ آن جلسه در دفتر علی خامنه‌ای حاضر شده است.
خود او بعدها توضیح داد که «روز شانزدهم مرداد نامه‌ای به آقای پزشکیان نوشتم انصراف دادم چون هنوز مسئولیتی نداشتم، داشتم شورای راهبری را اداره می‌کردم. شب قبل، شب قبل از ملاقات اعضای دولت با رهبر انقلاب تماس گرفتند و گفتند بیا؛ گفتم من نمی‌آیم، دوستان می‌گویند من غیرقانونی‌ام، تکلیف من را معلوم کنید. آقای پزشکیان در پاسخ نامهٔ شانزدهم مرداد من فرمودند مشورت‌هایی کردیم و مقتضی است با اختیارات کامل به کار. علت تأخیرم در دیدار با مقام معظم رهبری این بود که این نامه دیر آمد.»
در فروردین ۱۴۰۰ زمانی که فایل صوتی از مصاحبه با آقای ظریف منتشر شد که ظاهرا قرار بوده بخشی از تاریخ شفاهی دوره ۸ ساله وزارت او و محرمانه باشد. در آن فایل او از آنچه دخالت سپاه پاسداران و مشخصا نیروی قدس در کار دیپلماسی انتقاد کرد. آقای خامنه‌ای مدتی بعدعلنی از این گفته‌ها انتقاد تندی کرد و آن را تکرار «حرف دشمن» خواند.
طی حضور تقریبا هشت‌ماهه در دولت، آقای ظریف چند دیدار هم به عنوان معاون رئیس‌جمهور با مقام‌های خارجی مهمان در ایران داشت و یک بار هم در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس شرکت کرد.
او در یک برنامهٔ پرسش و پاسخ در این مراسم گفته بود که با تغییر رئیس‌جمهور و دولت در ایران، امکان مذاکره و توافق با دونالد ترامپ منتفی نیست. او همین مضمون را پیش‌تر در مقاله‌ای در مجلهٔ فارن افرز که متعلق به شورای روابط خارجی آمریکا است منتشر کرده بود.
اظهارات او با سخنرانی آقای خامنه‌ای همزمان شد که در ابتدا مذاکره با دولت آقای ترامپ را رد کرده بود.
عباس عراقچی، وزیر خارجهٔ ایران که در زمان وزارت آقای ظریف هشت سال معاون او بود، پس از پایان یکی از جلسات هیئت دولت، اظهارات معاون وقت رئیس‌جمهور را بدون نام بردن از او دربارهٔ تمایل دولت ایران به مذاکره با آمریکا رد کرد.
آقای ظریف طی هشت سال تصدی وزارت خارجه و حدود هشت ماه حضور به عنوان معاون رئیس جمهور، بارها در اعتراض استعفا داد. یکی از این استعفاها مربوط به زمان حضور بشار اسد، رئیس‌جمهور وقت سوریه در تهران «بدون اطلاع» و حضور او بود.
او بعدها گفت که قاسم سلیمانی، فرمانده کشته شده نیروی قدس، در تماس تلفنی عذرخواهی کرده و واسطه پس گرفتن استعفایش شده است.
محسن اسماعیلی؛ از عضویت در مجلس خبرگان تا معاونت ریاست جمهور
محسن اسماعیلی ۶۰ ساله، تازه‌ترین عضو کابینه مسعود پزشکیان و اولین سیاستمداری است که همزمان معاون پارلمانی و معاون راهبردی رئیس‌جمهور ایران می‌شود.
در حکم آقای پزشکیان، او به سمت «معاون راهبردی و امور مجلس رئیس‌جمهور» منصوب شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که با این حکم دو معاونت ریاست‌جمهوری در هم ادغام شده، علاوه بر اینکه در اختیار داشتن دو منصب دولتی مطابق قوانین ایران قانونی نیست. در این حکم اشاره‌ای به ادغام احتمالی این دو معاونت نشده است.
رئیس‌جمهور ایران اختیار دارد که برای اجرای وظایف خود معاونت‌هایی را تاسیس یا ادغام و حتی منحل کند.
آقای اسماعیلی از سال ۱۳۸۰ برای سه دوره متوالی عضو حقوقدان شورای نگهبان بوده است. رسانه‌های ایران می‌گویند که او جوان‌ترین حقوقدان این شورا محسوب می‌شده است.
اردیبهشت سال ۱۳۹۲، چند هفته پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران که جایگزین محمود احمدی‌نژاد انتخاب می‌شد، آقای اسماعیلی به سرمقالهٔ روزنامهٔ کیهان واکنش نشان داد که تهدید کرده بود محمد خاتمی در صورت اعلام داوطلبی، رد صلاحیت خواهد شد: «هیچ‌کس نمی‌تواند از طرف شورای نگهبان قضاوت کند.»
این موضع‌گیری در برابر روزنامهٔ کیهان باعث محبوبیت آقای اسماعیلی نزد گروهی از اصلاح‌طلبان شد. چهار سال بعد او را در فهرست مورد حمایت اصلاح طلبان برای انتخابات مجلس خبرگان قرار گرفت به این مجلس راه پیدا کرد.
آقای اسماعیلی اولین عضو «مکلا» یا بدون لباس روحانی است که یک دوره هشت‌ساله عضو مجلس خبرگان رهبری بود. یکی از وظایف این مجلس انتخاب رهبر جدید در صورت مرگ یا کناره‌گیری رهبر فعلی است.
پرویز، برادر کوچکتر او در دولت حسن روحانی ابتدا معاون اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور و سپس سفیر ایران در کرواسی شد.
محسن اسماعیلی عضو هیئت علمی دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و مدتی هم رئیس دانشکدهٔ حقوق دانشگاه امام صادق بود که از مراکز اصلی تربیت مدیر و نیروی سیاسی برای سطوح بالای نظام جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
گرچه شرح وظایف معاون پارلمانی رئیس‌جمهور ایران مشخص است، اما مأموریت معاونت راهبردی که از مرداد سال ۱۴۰۳ تاسیس شده، چندان روشن نیست و صرفاً مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری که در سال‌های پیش همچون بازوی مشورتی و فکری دولت عمل کرده، اکنون زیر نظر این معاونت قرار دارد.
