در جنگ ۱۲روزه اسرائیل و جمهوری اسلامی، هرچند هدف نهایی یعنی توقف برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به‌طور کامل محقق نشد، اسرائیل موفقیت‌های عملیاتی مهمی داشت. اودد یارون در هاآرتص می‌نویسد مهم‌ترین آن‌ها از کار انداختن سامانه پدافند هوایی جمهوری اسلامی و ایجاد برتری هوایی کامل برای حملات دقیق به زیرساخت‌های تولید و سامانه‌های پرتاب موشک بالستیک بود
ایندیپندنت فارسی - اسرائیل تقریبا همه پهپادها و بیشتر موشک‌هایی را که جمهوری اسلامی پرتاب کرد رهگیری و منهدم کرد، اما چند موشکی که از پدافند هوایی اسرائیل عبور کردند خسارت و تلفات بی‌سابقه‌ای وارد کردند.
یارون پیش‌بینی می‌کند برتری هوایی اسرائیل در کوتاه‌مدت حفظ شود، اما در ۵ تا ۱۰ سال آینده احتمال بازسازی پدافند و نیروی هوایی جمهوری اسلامی وجود دارد.
مسابقه تسلیحاتی
با وجود خسارت شدید به زرادخانه موشکی جمهوری اسلامی، موشک‌های بالستیک همچنان بخش اصلی توان تسلیحاتی تهران و مهم‌ترین تهدید علیه اسرائیل است. به گفته تل اینبار، کارشناس موشک و پهپاد، جمهوری اسلامی هنوز حدود ۱۰۰۰ موشک بالستیک در اختیار دارد که بردشان تا خاک اسرائیل می‌رسد.
برنامه موشکی جمهوری اسلامی در چارچوبی اداری و متعهد به توسعه پیش می‌رود و دو نهاد موازی در سپاه پاسداران و ارتش آن را هدایت می‌کنند. از دید تهران، موشک بالستیک تنها ابزاری بوده است که تا حدی موثر عمل کرده و حتی توانسته است خسارت بی‌سابقه‌ای به جبهه داخلی و برخی تاسیسات نظامی اسرائیل وارد کند.
هزینه سنگین دفاع
این جنگ نشان داد که دفاع موشکی علاوه بر خسارت، بار مالی سنگینی دارد. تنها چند روز پس از آغاز درگیری، رسانه‌های خارجی گزارش دادند که ذخایر موشک‌های رهگیر «کمان» اسرائیل به‌سرعت کاهش یافته است. هر موشک کمان-۳ حدود ۳ میلیون دلار، و هر موشک رهگیر «تاد» آمریکا چهار برابر این رقم هزینه دارد.
در طول ۱۲ روز جنگ، حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ موشک تاد شلیک شد که معادل یک‌چهارم کل ذخیره آمریکا بود. هزینه کل موشک‌های رهگیری که اسرائیل و آمریکا شلیک کردند حدود ۱.۴ میلیارد دلار برآورد شد. تولید این سامانه‌ها محدود و پیچیده است؛ در سال ۲۰۲۵ فقط ۱۲ موشک تاد ساخته شد.
مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی
بنابراین، پرسش اساسی که مطرح می‌شود این است: آیا ذخیره تعداد کافی موشک رهگیر برای مقابله با حملات گسترده، از نظر اقتصادی و فنی امکان‌پذیر است؟ تل اینبار می‌گوید هزینه دفاع در برابر خسارت احتمالی توجیه‌پذیر است، زیرا موشک‌های ایرانی نیز قیمت بالایی دارند و برخی مدل‌ها بیش از یک میلیون دلار ارزش دارند. پیش از جنگ، جمهوری اسلامی ماهانه حدود ۵۰ موشک تولید میکرد، اما آسیب اخیر به زیرساخت‌های تولید و پرتاب، این روند را مختل کرده، هرچند بازیابی آن در گذر زمان ممکن است.
پروژه دقت موشکی
پرسش اصلی این است که جمهوری اسلامی چگونه توان موشکی‌اش را بهبود خواهد داد. فابیان هینتس، پژوهشگر در موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی، می‌پرسد آیا تهران با وجود ضعف‌های آشکارشده در اکتبر ۲۰۲۴ همچنان بر دقت متمرکز می‌ماند یا به تولید انبوه به بهای کاهش دقت روی می‌آورد؟ شاید هم با پراکندگی بیشتر موشک‌اندازها یا به‌کارگیری فریب‌دهنده‌ها و مهمات خوشه‌ای، بقای سامانه‌ها را افزایش دهد.
در حمله ۲۰۲۴، با وجود اصابت بیش از ۳۰ موشک به پایگاه نواتیم و اطرافش، خسارت اندک بود. دکر اوولث، تحلیلگر در سی‌ان‌ای، نیز تایید می‌کند که ضعف جمهوری اسلامی در دقت نقطه‌زنی است؛ هرچند برخی اهداف مانند پالایشگاه حیفا آسیب دیدند. یک مهندس که مدارهای بازیافتی موشک‌ها را بررسی کرد، آن‌ها را «موشک اسباب‌بازی» توصیف کرد.
پدافند هوایی چین-روسیه
عبدالرحیم موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، ماه گذشته اعلام کرد که پدافند هوایی کشور توان مقابله با همه سطوح تهدید را دارد. تصاویر منتشرشده نشان داد که جمهوری اسلامی دست‌کم هشت پهپاد اسرائیلی را ساقط کرده است، اما این دستاورد در برابر پرواز صدها جنگنده اسرائیلی بر فراز ایران ناچیز بود.
تهران مدعی جایگزینی کامل سامانه‌های از‌دست‌رفته در جنگ ۱۲روزه شد، اما این ادعا مشکوک است و احتمالا اسرائیل در حمله بعدی نیز به‌راحتی برتری هوایی خواهد داشت.
جمهوری اسلامی تاکنون به سامانه‌های بومی و مدل‌های روسی مانند اس-۳۰۰ متکی بوده که در لحظه حساس ناموفق بودند. گزارش‌هایی از تمایل تهران به خرید سامانه اچ‌کیو‌ـ۹بی و رادار جی‌وای‌ـ۲۶ چین وجود دارد، هرچند سفارت چین این خبر را تکذیب کرده است.
بازسازی نیروی هوایی؟
نیروی هوایی جمهوری اسلامی در جنگ اخیر نقشی نداشت و ناوگان آن شامل هواپیماها و هلیکوپترهای قدیمی عمدتا مربوط به دوران محمدرضا شاه پهلوی است. جمهوری اسلامی همچنان از اف‌ـ۵، اف‌ـ۴، اف‌ـ۱۴ و شمار معدودی میگ-۲۹ و میراژ استفاده می‌کند. قرارداد خرید بیش از ۲۰ سوخو-۳۵ از روسیه با تاخیر مواجه شده و تهران اخیرا برای خرید حدود ۴۰ جنگنده جی‌ـ۱۰سی از چین مذاکره کرده است‌ــ جنگنده‌ای که در پاکستان در مقابله با رافال‌های فرانسوی هند موفق عمل کرد.
با این حال، حتی با خرید ده‌ها جت جنگنده، جمهوری اسلامی در آینده نزدیک تهدیدی جدی برای نیروهای هوایی مدرن نخواهد بود، زیرا بازسازی کامل مستلزم رادارهای پیشرفته، سامانه‌های فرماندهی هوابرد، ارتباطات مدرن و زیرساختی تازه است‌ــ تجهیزاتی که چین توان تامین آن‌ها را دارد.
رهگیری سریع بر فراز آسمان دشمن
یهوشوا کالیسکی، از موسسه مطالعات امنیت ملی، می‌گوید با وجود موفقیت نسبی در دفع حمله بالستیک، موشک‌های زیادی اصابت کردند و باید از آن درس گرفت. به گفته او، اسرائیل در آینده به موشک‌های رهگیر سریع‌تر برای هدف‌گیری موشک‌های ایرانی در دورترین فاصله از خاک اسرائیل، و در حالت ایده‌آل در مرحله شلیک، نیاز دارد.
او بر اهمیت رهگیری در «مرحله شتاب‌گیری» تاکید می‌کند، زیرا پس از جدایی کلاهک، انهدام موشک بسیار دشوارتر است. این رهگیری مستلزم شبکه‌ای گسترده از حسگرها و رهگیرهایی است که ظرف کمتر از پنج دقیقه به هدف برسند. اینبار می‌گوید اسرائیل در جنگ اخیر به این توانایی نزدیک شد.
رهگیری با لیزر؟
یکی از مسیرهای احتمالی برای رهگیری در مرحله شتاب‌گیری، استفاده از سلاح‌های لیزری است که با سرعت نور عمل می‌کنند.
برای رهگیری موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک، لیزری با توان حداقل یک مگاوات لازم است، در حالی که سامانه «پرتو آهنین» فعلی فقط ۱۰۰ کیلووات توان دارد.
رهگیری زودهنگام نیازمند شبکه‌ای وسیع از حسگرها و سامانه‌های به‌هم‌پیوسته و نزدیکی سکوی شلیک به هدف است. ایده نصب لیزر بر ماهواره‌ها بسیار پرهزینه و پیچیده است. آمریکا و اسرائیل در حال سرمایه‌گذاری روی سامانه‌های لیزری هوابردند.
وزیر دفاع اسرائیل پس از جنگ تاکید کرد که این عملیات مقدمه سیاستی جدید برای حفظ برتری هوایی و جلوگیری از پیشرفت برنامه‌های هسته‌ای و موشکی جمهوری اسلامی است.
کالیسکی نیز معتقد است جنگ‌های آینده باید کوتاه، متمرکز و بازدارنده باشند و بر قدرت موشکی زمین‌پرتاب نیز تکیه شود.
