اپوزیسیون در تبعید؛ دگرپیکری استبداد

با گذشت چهار دهه، بخش بزرگی از اپوزیسیون ایران هنوز از آن ذهنیت ایدئولوژیک رها نشده است. آنان در ظاهر از آزادی سخن می‌گویند، اما در باطن، هنوز منطق حذف، نفرت و انحصار را تکرار می‌کنند.
در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها، هر صدایی که با آنان همراه نباشد، با توهین و تحقیر روبه‌رو می‌شود. این همان الگویی است که استبداد مذهبی در ایران پایه‌گذاری کرد، اما این‌بار در لباس اپوزیسیون تکرار می‌شود.

در حقیقت، بسیاری از گروه‌های سیاسی خارج کشور نسخه‌ی دیگری از همان ذهنیت اقتدارگرا هستند، فقط بدون عمامه یا بدون شعار دینی. در ظاهر از آزادی بیان می‌گویند، اما به محض آنکه کسی از پادشاهی مشروطه یا بازسازی نهادهای ملی سخن بگوید، او را با برچسب‌های ارتجاعی، خائن یا مزدور سرکوب می‌کنند.

دموکراسی اما، بر اساس اندیشه‌ی جان استوارت میل، تنها زمانی ممکن است که مردم بتوانند نظرات مخالف را بشنوند، بدون آنکه از شنیدنشان رنج ببرند. اپوزیسیون ایران هنوز به این بلوغ نرسیده است.

مشروطه‌خواهی؛ میراث خرد ایرانی

در میان تمام جریان‌های سیاسی معاصر ایران، تنها یک جریان را می‌توان واقعاً غیرایدئولوژیک و وطن‌محور دانست: جریان مشروطه‌خواهی.

مشروطه‌خواهی نه بازگشت به گذشته، بلکه ادامه‌ی تاریخی مسیری است که از انقلاب مشروطه آغاز شد -- مسیری که می‌خواست قدرت را در چارچوب قانون محدود کند و آزادی را بر پایه‌ی ثبات بنا سازد.

در دوران پهلوی، ایران مسیر مدرن‌سازی را با تکیه بر قانون، آموزش و توسعه‌ی اقتصادی آغاز کرد. آزادی‌های مدنی به‌صورت تدریجی در حال گسترش بود، زیرا جامعه هنوز آمادگی کامل برای پذیرش دموکراسی نهادی نداشت.
اما برخلاف تصور مخالفان، حکومت وقت نه بر اساس ایدئولوژی بلکه بر پایه‌ی ملی‌گرایی و سازندگی حرکت می‌کرد. شاهان پهلوی، چه رضا شاه و چه محمدرضا شاه، هدفی جز نوسازی ایران، استقلال سیاسی و سربلندی ملت نداشتند. (به تجربه‌ی تاریخی نگاه کنیم: هر کشوری که مسیر مدرن‌سازی را با نظم و قانون آغاز کرد، بعدها توانست به دموکراسی پایدار برسد، مانند ژاپن و کره جنوبی).

مشروطه‌خواهی امروز، ادامه‌ی همان مسیر ملی‌گرایانه و عقلانی است: حفظ ستون‌های تاریخی ایران، همراه با آزادی و حاکمیت قانون.

تطبیق با گذارهای موفق به دموکراسی

دموکراسی نه با انقلاب‌های خونین، بلکه با اصلاحات پیوسته و آشتی ملی ساخته می‌شود.
در اسپانیا، پس از مرگ فرانکو، جامعه به جای نفی گذشته، با بازگرداندن نهاد پادشاهی و تصویب قانون اساسی جدید، توانست دموکراسی را نهادینه کند. در آلمان نیز، پس از ویرانی جنگ، بازسازی کشور بر محور قانون و آموزش سیاسی صورت گرفت، نه بر شعار و انتقام.

در ژاپن، امپراتور باقی ماند اما نقش او نمادین شد؛ ملت با حفظ پیوستگی تاریخی، دموکراسی را در چارچوب ثبات فرهنگی تجربه کرد.
وجه مشترک همه‌ی این گذارهای موفق، حفظ پیوستگی تاریخی همراه با اصلاح تدریجی بود.
در ایران اما، سال ۱۳۵۷ همه‌چیز را از ریشه نفی کرد -- قانون، ارتش، نهادها و ساختار دولت. نتیجه، خلأ قدرت و هرج‌ومرجی بود که نیروهای مذهبی از آن بهره‌برداری کردند.

همان‌طور که ساموئل هانتینگتون در موج سوم دموکراسی می‌گوید، جوامعی که گذشته‌ی خود را اصلاح می‌کنند، به ثبات می‌رسند؛ اما آنان که گذشته را نابود می‌کنند، دوباره به چرخه‌ی استبداد بازمی‌گردند.
مشروطه‌خواهی در ایران دقیقاً بر پایه‌ی همین منطق استوار است: اصلاح، نه نفی؛ ثبات، نه آشوب؛ عقلانیت، نه احساسات انقلابی.

نتیجه‌گیری: دموکراسی یعنی رأی مردم، نه حذف مردم

دموکراسی تنها رأی دادن نیست؛ یعنی پذیرفتن رأی ملت، حتی اگر آن رأی با باور شخصی تو هم‌سو نباشد.
کسی که رأی مردم را نمی‌پذیرد، هرچند از آزادی سخن بگوید، دموکرات نیست.
اپوزیسیون ایران اگر واقعاً خواهان آزادی است، باید از نفرت و کینه فاصله بگیرد و بپذیرد که ملت ایران خود تعیین‌کننده‌ی نظام آینده است.

ایران امروز بیش از هر زمان دیگر به عقلانیت، قانون و میهن‌دوستی نیاز دارد. مردم از شعار و خشونت خسته‌اند و از ایدئولوژی‌های کهنه عبور کرده‌اند.
دموکراسی نه با فریاد، بلکه با احترام به رأی و گفت‌وگو زاده می‌شود.
اگر آینده‌ای برای ایران می‌خواهیم، باید بر پایه‌ی وحدت ملی، قانون و احترام به انتخاب مردم بنا شود.

و شاید این جمله بتواند خلاصه‌ی راه آینده باشد:

«دموکراسی یعنی احترام به انتخاب مردم، حتی اگر آن انتخاب، خلاف میل تو باشد. کسی که رأی ملت را نپذیرد، هرچند از آزادی بگوید، دموکرات نیست -- فقط در لباسی دیگر.»