🔺مایکل سندل در آخرین کتابش- «استبداد شایستگی، چه بر سر خیر عمومی آمده است؟»- به نقد مبسوط تخصص گرایی، تحصیلات گرایی و شایسته سالاری پرداخته است. نقدهای گوناگون او از منظرهای مختلف نشان می دهد که شایسته سالاری گرفتار چه مسائل و مشکلاتی است. اما مهمترین نقد او: راست افراطی/ترامپیسم/فاشیسم؛ محصول شایسته سالاری است. ناسیونالیسمِ پوپولیستیِ نژادپرستانه محصول نابرابری هایِ اقتصادیِ نئولیبرالیسم، جهانی سازی و شایسته سالاری است، که طبقات محروم و کارگران و تحصیل ناکردگان را حذف کرد. اگر مدعای سندل درست باشد، در حقیقت، سریع القلم آگاهانه یا ناآگاهانه، در حال ترویج فاشیسم و راست افراطی است.

🔺جوزف استیگلیتز- برنده نوبل اقتصاد و استاد دانشگاه کلمبیا- از کتاب «بهای نابرابری» در سال ۱۹۱۲ به طور جدی به نقد نئولیبرالیسم و أنواع نابرابری های محصول آن پرداخت. و توضیح اینکه «بنیادگرایی بازار» چه بر سر جوامع در آورده است. استیگلیتز در کتاب «علم اقتصاد و جامعه خوب»- در سال ۲۰۲۴- دوباره به نقد نئولیبرالیسم باز می گردد. او می گوید که نئولیبرالیسم- با پیامبرانی چون فون هایک و میلتون فریدمن- یک «مذهب بنیادگراست». و دارای همه ویژگی های دینِ بنیادگراست. اما او هم در این کتاب نشان می دهد که ترامپیسم/راست افراطی/فاشیسم محصول همان نابرابری های نئولیبرالیسم فون هایک و میلتون فریدمن است.

🔺مایکل سندل در کتاب «آنچه با پول نمی توان خرید، مرزهای اخلاقی بازار» نشان می دهد که لیبرالیسم- و بخصوص نئولیبرالیسم- همه چیز را بازاری کرده است. همه چیز بدون استثنا از طریق بازار با رضایت طرفین قابل خرید و فروش است. عشق، دوستی، دین، دینداری، شغل دانشگاهی، مدرک تحصیلی، استاد دانشگاه شدن، خودکشی، و...

🔺بازاری شدن همه چیز توسط نئولیبرالیسم، دو پیامد مهم دارد: اول- نابرابری. دوم- فساد. تبدیل أمور والا به کالاهای قابل خرید و فروش(عرفان، معنویت، دین، دینداری، دوستی، عشق، مادری، پدری، و...) به منزله فاسد کردن همه أمور والاست. بهترین نمود دین فروشی و تبدیل دین با چک و سفته در ایران ۴۷ سال اخیر قابل مشاهده است. ادعای سندل را در ایران ارزیابی کنید و بنگرید که تبدیل دین به کالای قابل خرید و فروش در بازار چه بر سر دین و دینداری در آورده است.

🔺نئولیبرالیسم دانشگاه و استاد دانشگاه و ...را هم بازاری کرده است. یکی از مهمترین مصادیق استاد بازاری همین آقای سریع القلم است. هر چه تحویل او دهید، در عرض چند دقیقه با ۳۰ ویژگی تحویل شما می دهد. برای حل مسائل پیچیده روابط بین الملل و رهبری سیاسی، مدعیات بازاری می سازد . البته خریدارانش را در این فضای به شدت نئولیبرالی ایران دارد.

🔺آگاهانه و عامدانه به نظریه پردازان چپِ مارکسیستی استناد نکردم. اما هیچ تحلیلگری از نظریه های یانیس واروفاکیس- بخصوص نظریه «سرمایه ابری» اش- بی نیاز نیست. او پدیده ظهور راست افراطی/ترامپیسم/فاشیسم را در چارچوب این نظریه تبیین کرده است.

***