چند نکته درباره تخريب آرامگاه عبدالحسين سپنتا، نگاهی به نوشته رضا مرادی غياث آبادي، بيژن روحاني

محقق گرانقدر
جناب آقای مرادی غیاث آبادی
مطلب جنابعالی را با عنوان "روند اعتراض به میراث فرهنگی را لوث نکنیم" در سایت گویا و سپس سایت شخصی شما خواندم. در این باب چند نکته به نظرم رسید که لازم دانستم با شما در میان بگذارم:
حساسیت شما نسبت به میراث فرهنگی برای بنده همیشه قابل تقدیر بوده است و مطالب، مقالات و کتاب‌ های شما را همواره مطالعه کرده ام. با اصل بحث جنابعالی هم موافقت کامل دارم. یعنی اگر اعتراض های ما به موضوعی، فاقد وجاهت های قانونی و اصولی باشد، به قول حضرتعالی، اصل آن موضع را لوث می کنیم. اما در مطلب شما در مورد اعتراض نا به جا به تخریب آرمگاه زنده یاد سپنتا، نکته ای یافتم در مورد اعتراض به تخریب آثاری که در مالکیت اشخاص حقیقی قرار دارد. در حقیقت قانون فعلی ایران( با عنوان قانون مجازات اسلامی) در مورد میراث فرهنگی، چنین بیان می کند که :
ماده 558: هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه ها و مجموعه های فرهنگی-تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است یا تزینات، تاسیسات، اشیاء و [...] منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی-تاریخی باشد؛ خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک الی ده سال محکوم می شود.
مواد دیگر این قانون از شماره 559 تا 568 در مورد حریم آثار فرهنگی –تاریخی، تغییر نحوه ی استفاده از آنها بر خلاف شئونات اثر، حفاری غیر مجاز، تعمیر و مرمت بدون کسب اجازه از میراث فرهنگی و سایر موارد مشابه بحث می کند و آن ها را در مورد آثار ثبتی غیر مجاز و مشمول مجازات می داند.
ماده 569 در مورد ملک شخص چنین می گوید: در کلیه ی موارد این فصل در صورتی که ملک مورد تخریب، ملک شخصی بوده و مالک از ثبت آن به عنوان اثر ملی بی اطلاع باشد از مجازات های مقرر در موارد فوق معاف خواهد بود.
با این حال حتا با توجه به قانون 569 نیز گرچه مالک در صورت بی اطلاع بودن از ثبت شدن ملکش در فهرست آثار ملی، از مجازات معاف است اما اصل عمل جرم شناخته می‌شود.
حال در مورد تخریب آرامگاه زنده یاد سپنتا باید ابتدا این تحقیق صورت پذیرد که آیا ملک، عرصه و اعیان آن در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده است یا خیر؟ اگر در ردیف آثار ثبتی باشد، حتا با وجود مالک خصوصی حق تخریب و تغییر کاربری و حفاری و مرمت و اصولا هر گونه دخل و تصرف جز با نظر کارشناسی سازمان میراث فرهنگی ایران میسر نیست.
بنابراین بحث حقوقی در این مورد بر سر تشخیص ثبتی بودن یا نبودن اثر است و نه مالکیت خصوصی و عمومی آن. باید توجه نمود که بسیاری از بناهای و آثار واجد ارزش تاریخی-فرهنگی ایران مالک خصوصی دارند. از خانه های مشاهیر تا خانه های تاریخی در شهرهای کاشان و اصفهان و یزد که غیر از ارزش تاریخی دارای ارزش های هنری نیز هستند. همچنین اگر بحث را از دامنه ی معماری و بنا به حوزه گسترده میراث فرهنگی تعمیم دهیم با حجم زیادی از آثار از قبیل نقاشی، مجسمه و ... مواجهیم که در تملک افراد حقیقی قرار دارند.
در مورد اموالی که هنوز در ردیف آثار ملی به ثبت نرسیده است نیز، میراث فرهنگی معمولا چنین عمل کرده است که اگر در مورد اثری این احتمال را می دهد که واجد ارزش باشد، پیش از بررسی های همه جانبه و دقیق تر، و قبل از طی شدن مراحل طولانی ثبت اثر در فهرست آثار ملی، اگر بیم تخریب یا وارد آمدن آسیبی به بنا باشد، مثلا از شهرداری می خواهد که از صدور مجوز و پروانه‌ی تخریب و نوسازی یا خاکبرداری و تعمیرات تا اطلاع ثانوی خودداری کند تا ارزش واقعی اثر مشخص شود یا در فهرست آثار ملی ثبت گردد.

اگر بنای آرمگاه سپنتا جزو بناهای ثبتی باشد، مالک به هیچ وجه مجاز به تخریب آن نبوده است و این اعتراض به مالک یا هرشخص دیگر که آن را تخریب نموده و همچنین میراث فرهنگی و شهرداری که مانع از تخریب آن نشده اند وارد است. اما اگر بنا ثبتی نباشد آنگاه باید بررسی کرد که میراث فرهنگی در این مورد هشدار داده است یا خیر و آیا مثلا از شهرداری درخواست کرده به صورت موقت از صدور مجوز تخریب و نوسازی جلوگیری کند یا نه؟ اگر چنین مکاتباتی بین میراث و شهرداری یا هر نهاد حکومتی و دولتی دیگر که مسئول این امر است موجود باشد، آنگاه باز هم پرونده به لحاظ حقوقی جای پیگیری خواهد داشت. در هرحال با شما موافقم که پیش از بررسی تمام جوانب قضیه نمی توان مالک را مجرم قلمداد و حقوق قانونی او را نقض کرد. یافتن بناها و آثاری که در خور ثبت در فهرست میراث ملی هستند و ثبت آنها، وظیفه سازمان میراث فرهنگی است و هیچ قصوری در این زمینه توجیه پذیر نیست.

با احترام فراوان
بیژن روحانی / دانشجوی دوره ی دکترای مرمت معماری/ رم- ایتالیا

***

در اين زمينه:
[نامه سرگشاده: اعتراض به تخریب یادمان های ملی را لوث نکنیم، رضا مرادي غياث آبادي]