 |
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
||
|
||||||
 |
 |
 |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
||||||
|
|
|
|
|||
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس سياسي
آيت‌الله هاشمي رفسنجاني، با دو دوره رياست مجلس شوراي اسلامي، دو دوره رياست جمهوري و سال‌ها رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام، از جمله مؤثرترين و شناخته شده‌ترين شخصيت‌هاي انقلاب اسلامي است كه در بسياري از تمصميم‌گيري‌ها و تصميم‌سازي‌هاي پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، نقش تاريخي و تعيين كننده‌اي داشته است.
گروه تاريخ سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران در آستانه‌ي فرا رسيدن بيست و ششمين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي و نيز انتخابات آتي رياست جمهوري، موضوع سير شكل‌گيري و تطور مفهوم، ادبيات و ساختار انتخابات در تاريخ انقلاب را با وي در ميان گذاشته است. در اين گفت‌وگو هاشمي رفسنجاني، از «ميزان راي ملت است» ، ولايت فقيه، تئوري انتخاب يا نصب الهي، نقش ”عرف“ در تعيين مدل حكومت، سير نظارت بر انتخابات، چالش‌هاي انتخاباتي زمان حضرت امام، چرايي خطبه‌ي قبل از انتخابات خرداد 76، انتخابات هفتم و مشاركت مردم، ميزان اعتقاد به توسعه‌ي سياسي، حضور يا عدم حضور در انتخابات آتي، يكدستي قوا، چالش‌هاي هسته‌يي، انتخابات عراق و ارزيابي از مواضع اخير آمريكا در قبال ايران به تفصيل سخن گفته است. مشروح اين گفت‌وگو در پي مي‌آيد:
خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) فرصت را مغتنم شمرده، مراتب قدرداني و سپاس خود را از آيت‌الله هاشمي رفسنجاني به دليل اختصاص وقت و پاسخ‌هاي صميمانه اعلام مي‌دارد و اميد دارد كه اين گفت‌وگو موجب شفاف‌تر شدن بخش‌هايي از تاريخ انتخابات كشور شده باشد.
ايسنا: مفهوم ”انتخابات“ از نظر حضرت امام (ره)، به عنوان بنيانگذار جمهوري اسلامي، چه بود؟ اين واژه از چه زماني وارد ادبيات حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامي شد؟ اساسا آيا ايشان قبل از پيروزي انقلاب به انتخابات اعتقاد داشتند؟ نسبت جمهوري اسلامي ايران با انتخابات چيست؟ به عبارت ديگر جمهوريت، اسلاميت و ايرانيت با انتخابات چه نسبتي دارند؟
هاشمي رفسنجاني: بسم‌الله الرحمن الرحيم. سير تاريخي واژه انتخابات در افكار امام (ره) را بررسي نكرده‌ام، اكنون سخنان ايشان چاپ شده است و خودتان مي‌توانيد اين مساله را بررسي كنيد.
اما تا جايي كه به ياد دارم، يكي از انتقادات امام (ره) به رژيم پهلوي اين بود كه انتخابات معناي واقعي ندارد. در آن زمان انتخابات ديگري غير از انتخابات مجلس برگزار نمي‌شد و ايشان انتخابات مجلس را هم فرمايشي مي‌دانستند.
امام (ره) در مبارزاتشان هميشه روي مردم حساب مي‌كردند. ايشان به كودتا و يا به اصطلاح انقلاب مسلحانه اعتقاد نداشتند. گاهي اوقات بعضي‌ها نزد امام (ره) مي‌آمدند و مي‌گفتند ما به شاه دسترسي داريم، اگر اجازه دهيد ما او را با شيوه‌هاي انتحاري از بين مي‌بريم؛ اما ايشان قبول نمي‌كردند. البته امام (ره) بعدا مي‌گفتند كه اگر اهل اين كار بودند، ديگر از من اجازه نمي‌گرفتند. در آن زمان حزب واقعي هم وجود نداشت و بخاطر اينكه تجربه مشروطه را داشتند، مي‌گفتند: اينها (احزاب) نمي‌توانند خيلي براي مردم كار كنند. ايشان مبارزه مسلحانه را تاييد نكردند.
ما در مورد تاييد مجاهدين خلق فكر مي‌كرديم گروه مسلماني هستند كه دارند كار بزرگي انجام مي‌دهند؛ اما ايشان نپذيرفتند. در سال 50 در نامه‌اي از امام (ره) خواسته بودم كه آنها را تاييد كنند كه آن نامه به دست رژيم افتاد و به خاطر آن دستگيرشدم و به زندان افتادم. در سال 53 كه به نجف رفتم، خدمت امام (ره) رسيدم و اين بعد از انحراف آنها بود. به امام (ره) گفتم كه اعتراف كنم ما اشتباه مي‌كرديم و شما درست فكر مي‌كرديد. كار آنها را تبليغ مسلحانه مي‌دانستيم. فكر مي‌كرديم فقط عده معدودي از اعلاميه‌اي كه پخش مي‌كنيم مطلع مي‌شوند، اما موقعي كه انفجاري رخ مي‌داد، همه دنيا با خبر مي‌شدند و جامعه در جريان كار قرار مي‌گرفت و ذهن مردم هم درگير اين موضوع مي‌شد. به هر حال آن را تبليغ خوبي مي‌دانستيم كه بگوييم مخالفين در ايران فعالند.
من مي‌خواهم بگويم كه امام (ره) براي نظر مردم اصالت قائل بودند. وقتي كه ايشان از پاريس به ايران آمدند، در بهشت زهرا(س)، در سخنان خود گفتند من دولت تعيين مي‌كنم و بعد فورا گفتند من از طرف اين مردم، دولت تعيين مي‌كنم. براي ايشان خواست مردم يك واقعيت بود.
ائمه(ع) معصوم و منصوصند و بعد از آنها، نايب آنها شرايطي دارد و شرايط آن هم در قانون اساسي آمد. ولي فقيه را خدا تعيين نكرده و ممكن است تعداد زيادي فقيه اين شرايط را داشته باشند. بنابراين انتخابات از رهبري شروع مي‌شود. در زمان پيغمبر هم بيعت وجود داشت. در مدينه، احزاب و گروهها با ايشان بيعت مي‌كردند. آن موقع انتخابات به اين شكل نبود و سران گروهها با پيغمبر قرار مي‌گذاشتند. در قرآن هم چند آيه در مورد بيعت وجود دارد. پس بيعت يك زمينه كاملا ديني دارد. در تفكر امام (ره) و تفكر ما - كه تفكر ديني است - وقتي كسي مي‌خواهد سرنوشت مردم را در اختيار بگيرد و در امور مردم دخالت و قانونگذاري كند، به اجازه مردم احتياج دارد و اين اجازه با برگزاري انتخابات شكل مي‌گيرد. در گذشته، انتخابات در حد سران گروهها و احزاب بود، ولي اكنون خود مردم مستقيما انتخاب مي‌كنند. پس انتخابات حقيقتي است كه با عنوان بيعت، هم در دين ريشه دارد و هم عامل مقبوليت يك نظام است. اگر مردم نخواهند، تصميمات نظام را قبول نمي‌كنند، حتي اگر نظام را هم دوست داشته باشند.
در صحبت‌هاي امام (ره)، به خصوص در سالهاي اول انقلاب، موارد زيادي مبني بر تكليف مردم براي شركت در انتخابات وجود دارد. انتخابات راه بسيار درستي براي درست كار كردن حكومت است. جمهوري هم از همين مساله ناشي مي‌شود. بنابراين اسلام با جمهوري سازگاري دارد. اسلام غير از زمان پيامبر (ص) و دوازده امام معصوم (ع)، نوع حكومت را تعيين نكرده است. راه تعيين نوع حكومت، عرفي است. البته همه انواع حكومت به خواست مردم برمي‌گردد. پس اسلام، جمهوري و انتخابات همه با هم هماهنگند.
ايسنا: ”جمهوري اسلامي“ از چه زماني وارد ادبيات انقلاب اسلامي شد؟ ديدگاه امام راجع به جمهوري اسلامي چه بود؟
هاشمي رفسنجاني: اين مساله به قبل از تدوين قانون اساسي برمي‌گردد. قبل از پيروزي انقلاب، خود مردم جمهوري اسلامي را شعار دادند. الان به ياد ندارم كه چه كسي براي اولين بار جمهوري اسلامي را مطرح كرد. اما شعار ”استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي“ از درون خود مردم جوشيد. بعد از انقلاب و قبل از تدوين قانون اساسي بحث نظام اسلامي مطرح بود. در آن مقطع، امام (ره) جمهوري اسلامي را مطرح كرد. اينكه فرموده‌اند “نه يك كلمه كم نه يك كلمه زياد” بخاطر اختلاف در بين گروهها و حتي در شوراي انقلاب بود. ما در شوراي انقلاب با دوستان نهضت آزادي و غير روحاني اختلاف داشتيم. بعضي‌ها مي‌گفتند: جمهوري، و بعضي‌ها جمهوري جمهوري دموكراتيك را مطرح مي‌كردند و پيشنهادهاي مختلفي مطرح مي‌شد. بالاخره امام (ره) جمهوري اسلامي را مطرح كردند و بعد هم به مردم گفتند كه من به جمهوري اسلامي راي مي‌دهم، شما به هر چه كه دوست داريد، راي دهيد. تقويت و تحكيم اين جمهوري با خواست امام (ره) و سابقه آن در ميان مردم بود.
ايسنا: در مورد مفهوم “ميزان راي ملت است” نظر حضرت امام (ره) چه بود؟ نظر شما چيست؟
هاشمي رفسنجاني: يعني در جمهوري اسلامي همه چيز از انتخابات شروع مي‌شود. رهبري هم به صورت دو مرحله‌اي انتخاب مي‌شود. همه نهادهايي هم كه مبعوث رهبري هستند با يك واسطه مبعوث مردم مي‌شوند. رييس جمهور، مجلس و شوراها هم مستقيما با راي مردم انتخاب مي‌شوند. دولت و نهادهاي ديگر به تبع آن شكل مي‌گيرد. تقريبا در نظام ما چيزي نيست كه ريشه در آراي مردم نداشته باشد. يعني همه بايد خود را با راي مردم تطبيق دهند. ميزان وسيله سنجش است. راي مردم شاقول شناخت ساير مسائل است. اين، مفهوم تعبير امام (ره) است.
ايسنا: دليل اصرار حضرت امام (ره) به حضور همه‌جانبه مردم در انتخابات و دليل اصرار ايشان به خصوص در زمان جنگ تحميلي به برگزاري انتخابات در موعد مقرر چه بود؟
هاشمي رفسنجاني: ايشان استحكام نظام را منوط به حضور مردم مي‌دانستند. همه مي‌دانند كه اگر مردم با نظام همراه باشند، آن نظام محكم است و هر اندازه كه مردم بيشتر باشند، استحكام نظام نيز بيشتر است. اين محور فكري امام (ره) بود و توصيه ايشان نيز هميشه اين بود كه هيچ‌گاه از مردم جدا نشويد و با مردم باشيد.
در كودتاي نوژه، ما كودتا را كشف كرده بوديم و مي‌خواستيم كودتاگران را دستگير كنيم كه قرار بود جماران را بمباران كنند. من و آقاي خامنه‌اي خدمت امام (ره) رفتيم و به ايشان گفتيم كه شما امشب در خانه نباشيد، ما نقشه آنها را كشف كرده‌ايم، ولي با اين وجود ممكن است از فرودگاه ديگري بيايند و اين منطقه را بمباران كنند. ايشان معمولا اين قبيل مسائل را قبول نمي‌كردند. ايشان با اين مساله با استهزاء برخورد كردند و گفتند: اصلا كودتا در اين نظام معنا ندارد. اين هواپيما بالاخره بايد در جايي فرود بيايد و وقتي پايين آمد، سر و كارش با مردم است. مردم هم كه كودتاچيان را نمي‌پذيرند و اگر مي‌پذيرفتند شاه ماندگار مي‌شد. بالاخره امام (ره) از جماران بيرون نرفتند. ايشان درست فكر مي‌كردند. نظامي كه با مردم باشد، استحكام دارد و طبعا نظام مستحكم مي‌تواند كار كند و انجام كار بزرگ هم با حضور مردم است. اگر مردم حمايت نكنند، برنامه‌هاي خوب هم شكست مي‌خورد.
ايسنا: گويا مخالفت‌هايي با شكل‌گيري انتخابات با ويژگي‌هاي مد نظر امام (ره) وجود داشت. چه جرياناتي با ويژگي‌هاي مد نظر ايشان مخالف بودند؟
هاشمي رفسنجاني: بله. بعضي افراد در بحث ولايت مي‌گفتند كه ولي فقيه را خداوند تعيين كرده و اكنون هم بعضي‌ها اين اعتقاد را دارند. اين عده معتقدند كه مشروعيت ولي فقيه به راي مردم نيست و ولي فقيه هر تصميمي كه بخواهد، مي‌تواند بگيرد. امام (ره) به ولايت فقيه حق بالايي مي‌دادند كه نمونه آن موضوع سلمان رشدي است. ايشان اختيارات ولي فقيه را محدود نمي‌دانستند، ولي دخالت ولي فقيه در زندگي مردم را قبول نداشتند. در قانون اساسي ما، همه در برابر قانون مساوي هستند. بعضي از همان آقايان نمي‌خواهند به انتخابات اصالت دهند. امام (ره) از لحاظ اصولي به ولايت فقيه جامع‌الشرايط معتقد بودند و در مواردي هم اجرا مي‌كردند، مثلا مجمع تشخيص را موقعي تشكيل دادند كه در قانون اساسي نبود و يا مثلا شوراي عالي دفاع را در زمان جنگ تحميلي تشكيل دادند كه در آن زمان براي تمام دستگاهها، حتي در برخي موارد قانون وضع مي‌كرد. ايشان نمي‌خواستند در شرايط عادي، براي تمشيت امور مسير ديگري غير از قانون را در پيش بگيرند، مگر در موارد خاص. مثلا با اينكه شوراي نگهبان وجود داشت، گفتند: اگر دو سوم مجلس قانوني را تصويب كرد، شوراي نگهبان حق مخالفت با آن را ندارد.
ايسنا: مفهوم نظارت در مذاكرات خبرگان قانون اساسي چه بود و از نظر شما چيست؟ در مواردي كه بين شوراي نگهبان و وزارت كشور بر سر اين مفهوم يا ساير مفاهيم قانوني اختلافي وجود داشت، امام (ره) در اين قبيل موارد چگونه برخورد مي‌كردند؟
هاشمي رفسنجاني: نظارت در مفهوم عمومي، وظيفه هر مسلمان است. امر به معروف و نهي از منكر مصداقي از نظارت همگاني است. اصل نظارت در اسلام، وظيفه هر مسلمان است كه وقتي كه در محدوده معين قرار مي‌گيرد، معناي خاص خود را پيدا مي‌كند. در زمينه سياسي و اداري نظارت بستگي به تعريفي دارد كه از آن ارائه مي‌شود. نظارت در ذات خود مفهوم استصوابي يا استطلاعي ندارد. معناي نظارت بستگي به نظر قانون دارد. در دنيا ناظران زيادي وجود دارند كه فقط وظيفه گزارش كردن بر عهده آنها است. بنابراين مفهوم نظارت به تعيين قلمرو آن در قانون بستگي دارد. در قانون اساسي نظارت تعريف نشده است. اگر قانون حدودي براي نظارت تعيين كرد، همان اجرا مي‌شود؛ بنابراين مشكل واقعي براي نظارت وجود ندارد. اگر اختلافات سياسي وجود داشته باشد، به مشكل برمي‌خورد. من در خبرگان قانون اساسي نبودم و به ياد هم ندارم كه چه گذشت. اما قانون اساسي حق تفسير را به شوراي نگهبان داده است.
ايسنا: چه تفسيري از نظارت را به صلاح انقلاب مي‌دانيد؟
هاشمي رفسنجاني: طبيعي است همه ما كه در جريان به وجود آمدن انقلاب بوديم، مايليم كه رابطه نظام با مردم خيلي عميق باشد و نظر اكثريت را هميشه در نظر بگيريم. من نمي‌خواهم شوراي نگهبان را متهم كنم كه غير از اين عمل مي‌كند. فرض ما اين است كه شش فقيه شوراي نگهبان عادلند. آنها هم نبايد جوري فكر كنند كه از معيارهاي انقلاب دور شوند. همين حالا با مواردي مواجهيم كه شايد براي شما جالب باشد. فقهاي شوراي نگهبان در شوراي نگهبان موردي را به دليل مغايرت با قانون اساسي يا شرع رد مي‌كنند ولي در مجمع بر خلاف رايشان نظر مي‌دهند؛ دليل آن را هم راي دادن بر اساس مصلحت عنوان مي‌كنند. قانون اساسي به شوراي نگهبان اجازه مصلحت‌گرايي نداده است. الان اگر من بخواهم وارد اين بحث شوم، بايد موردي حرف بزنم.
ايسنا: آيا در زمان امام (ره) بين شوراي نگهبان و وزارت كشور چالشي وجود داشت؟ موردي را به ياد داريد؟
هاشمي رفسنجاني: موارد مختلفي وجود دارد. امام (ره) در بعضي موارد دخالت مي‌كردند و مفهوم مورد مناقشه را محدود مي‌كردند و بعضي موارد هم دخالت مي‌كردند و آن مورد را توسعه مي‌دادند. امام (ره) گاهي حتي در موضوعات دخالت مي‌كردند، مثل موضوع صداوسيما كه اعضاي شوراي نظارت طبق حق قانوني‌شان مدير صدا و سيما را عزل كرده بودند اما امام (ره) دخالت كردند و مانع شدند.
ايسنا: مشخصا در مورد انتخابات چه مواردي وجود داشت؟
هاشمي رفسنجاني: انتخابات يكنواخت نبود. نمي‌خواهم وارد اين گونه مسائل شوم، چون به افراد برخورد مي‌كند. اين مسائل در تاريخ وجود دارد. رهبري هم الان اين كار را مي‌كند. مثلا در انتخابات قبلي رهبري باعث شدند كه صلاحيت 200 تا 300 نفر كه شوراي نگهبان رد كرده بود تاييد شود و يا مانع ابطال نتايج انتخابات مجلس ششم در تهران شدند.
ايسنا: مجموعه نظام تا چه حد توانسته به مفهوم مورد نظر امام (ره) از انتخابات وفادار بماند؟ انحراف از آن مفهوم اصيل مورد نظر امام (ره) چه تبعاتي در پي دارد؟
هاشمي رفسنجاني: اكنون قانون ميزان است. نظرات امام (ره) نظراتي بود كه شكل قانوني به خود گرفت. نظر امام (ره) را مي‌توان هميشه تفسير كرد و هر كس مي‌تواند از حرف امام (ره) استنباط خود را ارائه دهد. اگر همه در عمل به قانون مقيد باشيم، مي‌توانيم نظرات امام (ره) را هم تامين كنيم. ما سعي كرده‌ايم قوانين بر خلاف آنچه كه از سخنان امام (ره) مي‌فهميم نباشد. مي‌توانيم با قانون موجود همان افكاري را كه از ابتداي انقلاب براي حضور مردم در صحنه داشتيم، اجرا كنيم.
ايسنا: شما به عنوان يكي از افراد نزديك به حضرت امام (ره) مهمترين دغدغه و نگراني ايشان نسبت به نظام و آينده را در چه مواردي مي‌ديديد؟
هاشمي رفسنجاني: تا جايي كه به خاطر دارم ايشان تاكيد داشتند كه از موازين اسلامي پيروي كنيم و خواست مردم را در نظر بگيريم. ايشان خطر را در اين مي‌ديد كه ما از اسلام يا مردم دور شويم و بارها اين مساله را مطرح مي‌كردند. ضمن اينكه بر دوستي و هماهنگي مسوولان با همديگر تاكيد داشتند.
ايسنا: شما چند روز قبل از انتخابات دوم خرداد 76 در خطبه‌هاي نماز جمعه موردي را راجع به برگزاري سالم انتخابات ذكر كرديد و بر صحت برگزاري انتخابات تاكيد داشتيد. آيا دليل خاصي داشت؟
هاشمي رفسنجاني: دليلش اين بود كه آن موقع هر دو طرف به من مراجعه مي‌كردند و مي‌گفتند كه طرف ديگر قصد تقلب دارد. بعدا اين سخنان را به حساب اين آوردند كه من مي‌خواستم جلوي وزارت كشور را بگيرم كه تقلب نشود. حقيقت موضوع، شكايت هر دو طرف بود. حتي نمونه‌هايي هم ذكر مي‌كردند. همان روزي كه در نماز جمعه اين مطالب را مطرح كردم، قبل از ايراد خطبه‌ها، دو طرف آمده بودند و به من شكايت مي‌كردند. اين نوع نگراني‌ها معمول است كه در هر انتخاباتي وجود دارد. قصد من اين بود كه نگذارم تقلب شود، چون امانت‌دار مردم بوديم. انصافا مي‌خواستم از آراء هر دو طرف، صيانت كنم.
ايسنا: آيا در ماجراي انتخابات مجلس هفتم به مصوبه مجمع تشخيص مصلحت در مورد تاييد صلاحيت‌ها عمل شد يا خير؟
هاشمي رفسنجاني: آنچه كه ما تصويب كرديم روشن است. مجري قانون نيستيم. دولت مجري قانون و شوراي نگهبان هم ناظر بر اجراي قانون است. اگر كسي شكايت داشته باشد، مرجع شكايت روشن است. به ما هم مراجعه نشد كه تفسيري بخواهند. اگر ابهامي وجود داشت، در مصاديق بود. عده‌اي از آقايان معتقدند كه شوراي نگهبان تخلف كرد و شوراي نگهبان هم محكم ايستاد كه تخلف نكرده است. حتي در مجمع تشخيص هم اين بحث مطرح شد و به نتيجه‌اي نرسيدند. از ما هم نپرسيدند كه ما ابهام را تفسير كنيم.
ايسنا: عده‌اي معتقدند كه عملكرد شوراي نگهبان باعث كاهش مشاركت مردم بوده و عده‌اي ديگر كم توجهي به معيشت مردم را عامل كاهش مشاركت مي‌دانند. شما عامل كاهش مشاركت مردم را در چه مي‌دانيد؟
هاشمي رفسنجاني: من هر دو عامل را موثر مي‌دانم. بالاخره يك عده بخاطر رد صلاحيت‌ها در انتخابات شركت نمي‌كنند. وقتي هم كه توقعات مردم برآورده نشود، آنها دليلي براي راي دادن نمي‌بينند. نمونه آن را مي‌توانيد در انتخابات شوراها مشاهده كنيد. نتيجه راي در انتخابات شوراها و مجلس شبيه هم بود. در انتخابات شوراها مجري و ناظر از يك جناح بودند. نمي‌توان در خصوص مشاركت كم مردم صرفا شوراي نگهبان را مقصر دانست. به نظر مي‌رسد هر دو عامل موثر است و ممكن است هر كس نقش طرف مقابل خود را بزرگ جلوه دهد.
ايسنا: بعضي يكدست شدن قوا را نوعي خطر و تهديد و برخي موجب كارآمدي مي‌دانند. نظر شما در اين خصوص چيست؟
هاشمي رفسنجاني: نظر من اين است كه كشور بايد فراجناحي اداره شود. كساني كه تصميم‌گيرنده هستند، بايد چشم‌شان را بر منافع جناحي ببندند. البته طبيعي است مسوولان از بين كساني كه به آنها اعتماد دارند، همكاران خود را انتخاب مي‌كنند. البته انتخاب مسوولان بايد بر اساس كارايي همراه با اعتماد باشد، نه بر اساس مسائل باندي و جناحي.
در گذشته هم بعضا در مورد تشكيل دولت اختلاف نظر وجود داشت. يك عده مي‌گفتند كه دولت بايد يكپارچه باشد تا بتوانيم كارها را زودتر انجام دهيم. همان افراد، اكنون مخالف يكدستي قوا هستند. كشور بايد بدون تعصبات باندي و جناحي اداره شود. اكنون در شرايطي هستيم كه بايد نيروهاي خوبمان را - از هر جناحي كه هستند - حفظ كنيم. البته هر كس در جاي خودش و در حد مقدور. طبيعي است كه وقتي گروهي قدرت را به دست مي‌گيرد، افراد جديدي را در مسووليت‌ها مي‌گمارد.
ايسنا: آيا با شرايط فعلي، مشاركت حداكثري مد نظر رهبر معظم انقلاب تامين خواهد شد؟
هاشمي رفسنجاني: اين را من بايد از شما سوال كنم، چون شما بيشتر از ما با مردم ارتباط داريد. در نظرسنجي‌هايي كه به دست ما مي‌رسد، مي‌گويند حدود 60 درصد مردم در انتخابات شركت مي‌كنند. اين بستگي به تنوع نامزدها دارد. اگر نامزدها متنوع باشند و سليقه‌هاي مختلف ميداني براي بروز خود داشته باشند، مردم بيشتر به صحنه مي‌آيند. هنوز وقت داريم كه انتخابات را طوري سازماندهي كنيم تا مردم رغبت كنند بيشتر راي بدهند كه آرزوي ما همين است.
ايسنا: آيا تعدد و سطح فعلي كانديداها متناسب با شان انتخابات رياست جمهوري است؟ آيا شما نامزد انتخابات مي‌شويد؟
هاشمي رفسنجاني: يكي از شروط من براي حضور در انتخابات اين است كه ببينم در بين نامزدها كسي كه هم از لحاظ شخصيتي ظرفيت اداره كشور در شرايط فعلي را داشته باشد و هم داراي مقبوليت باشد، وجود دارد يا خير؟ ممكن است تعدادي از افرادي كه اكنون هستند، صلاحيت ذاتي داشته باشند كه اگر پشتوانه راي مردمي همراهشان باشد، مي‌توانند كشور را اداره كنند. ظرفيت شخصي و پشتوانه راي مردمي بايد با هم باشند. ممكن است افرادي ظرفيت ذاتي داشته باشند، ولي مردم به هر دليلي كمتر به آنها راي بدهند. در اين صورت پشتوانه خوبي براي اداره كشور ندارند، هرچند كه رييس جمهور قانوني هستند. من هم منتظر اين هستم كه در ميان افرادي كه در انتخابات نامزد شده‌اند و يا مي‌شوند، افرادي كه اين دو ويژگي را داشته باشند خودنمايي كنند.
ايسنا: تصميم خود را براي حضور يا عدم حضور در انتخابات چه زماني نهايي خواهيد كرد؟ رويكردهايي كه تا كنون نسبت به شما وجود داشته، به چه ترتيب بوده است؟
هاشمي رفسنجاني: در اصل، تمايل من اين است كه نيايم. دليل عمده من اين است كه مردم تصور نكنند نظام وابسته به چند نفر است. جامعه ما بالنده است و نيروهاي خوبي دارد كه در همه شرايط بتوانند كشور را اداره كنند. اين آرزوي من است. واقعا نمي‌خواهم كه اين اتفاق بيفتد. اگر دو شرطي كه قبلا ذكر كردم محقق شود، خيال من تا آخر عمر راحت خواهد شد. بر فرض كه اين شرايط محقق نشود و اين اتفاق نيفتد، طبعا به عنوان كسي كه دلسوز انقلاب است و حاضر است هستي خود را در راه انقلاب بدهد، وارد ميدان مي‌شوم.
در مورد اينكه چه زماني دقيقا تصميم خود را اعلام مي‌كنم، هنوز سه ماه تا نام‌نويسي فرصت باقي است و بحث‌هاي فعلي، كمي زود شروع شده است. وقت زياد است و به موقع تصميم خود را اعلام مي‌كنم.
ايسنا: اگر فرض را بر حضور شما بگيريم، آيا در مشي و روش و كادري كه با شما كار مي‌كردند، تغييري وجود خواهد داشت؟ چه كادري را انتخاب مي‌كنيد؟ روش مديريتي خود را چگونه اتخاذ مي‌كنيد؟
هاشمي رفسنجاني: شرايط زماني، وضع كشور، نيازها، امكانات و اهداف، تعيين‌كننده هستند. هيچ‌گاه خود را اسير هيچ كادري نكرده‌ام و نخواهم كرد. در زمان رياست جمهوري من، دولت به سه گروه تقسيم شد. مثلا اگر كابينه 30 نفر عضو داشت، تعدادي از كارگزاران و تعدادي از مخالفان كارگزاران و جمعي مستقل بودند. دولت من از نيروهاي مستقل و چپ و راست تشكيل شده بود. در انتخاب وزيران هم هيچ‌گاه به هيچ كس مديون نبوده‌ام و افراد را بر اساس شايستگي‌هايشان انتخاب مي‌كردم. بنابراين محدود به هيچ كادري نيستم. متناسب با وجود نيروها و نياز كشور انتخاب خواهم كرد.
اگر بيايم طبيعي است كه برنامه‌ها هم نمي‌تواند برنامه‌هاي آن زمان باشد. در آن زمان، برنامه‌ها بر اساس نيازهاي پس از جنگ تدوين مي‌شدند. الان شرايط متفاوت است و سياست‌هاي كلي مبناي برنامه‌ريزي است كه بايد مراعات شود. الان اولويت‌هاي كاملا جديدي در كشور مطرح شده است. الان بايد كاري كنيم كه بخش زير خط فقر، زندگي شرافتمندانه‌اي داشته باشد. اين هدف، با ايجاد تامين اجتماعي كامل و فراگير و ايجاد اشتغال در كشور مقدور است، بدون اينكه به رونق اقتصادي صدمه وارد شود. مسائل امنيت اجتماعي نيز مهم است. مردم نبايد دغدغه دخالت‌هاي بيجا در زندگي‌شان را داشته باشند. البته قانون محور هستند و همه بايد آن را مراعات كنند. وقتي به پايين‌تر از اين مي‌رسيم بايد بگذاريم مردم راحت باشند. اكنون شرايط دنيا به گونه‌اي است كه با وجود ارتباطات، ماهواره، اينترنت و رسانه‌ها نمي‌توان مردم را از اطلاعات محروم كرد و يا بي‌حساب كار كرد. مساله اشتغال در آن زمان هم مهم بود و اكنون نيز مهم است. اكنون نيروهاي تحصيل كرده و كيفي ما بيكارند كه بايد در اولويت قرار بگيرند. مسائل زنان، جوانان و رسانه‌ها، شرايط و اقتضائات متفاوت با آن زمان دارند. بخاطر شرايطي كه در جهان و منطقه بروز كرده، در سياست خارجي محورهاي جديدي پيش آمده است. اكنون ما انبوهي از توليدات داريم كه توجه به بازار صادراتمان مهم است. نيروها و امكانات زيادي براي صدور خدمات فني و مهندسي داريم كه بايد فكري براي آنها بشود و البته برنامه سازندگي همچنان در اولويت است. زيرا هنوز تا رسيدن به نقطه‌اي كه ايران استعداد و استحقاق آن را دارد فاصله داريم.
چون تصميمي براي آمدن ندارم، هيچ گاه در مورد برنامه‌هاي آينده به اين شكل فكر نكرده‌ام. اگر روزي به اين نتيجه برسم كه در انتخابات حضور يابم، آن موقع به برنامه‌هايم فكر مي‌كنم.
ايسنا: اگر در انتخابات حضور پيدا نكنيد، از شخص خاصي حمايت خواهيد كرد؟
هاشمي رفسنجاني: بستگي دارد. اگر ببينم در ميان افراد موجود شخصي بهتر از ديگران است و با افكار من بيشتر هماهنگي دارد، طبعا طرفداري نبايد به گونه‌اي باشد كه از امكانات نظام براي بعضي رقباي ديگر استفاده شود.
ايسنا: برخي معتقدند شما توسعه اقتصادي را بر توسعه سياسي ترجيح مي‌دهيد. نظر شما در اين مورد چيست؟
هاشمي رفسنجاني: توسعه سياسي وجود داشت. انتخابات 30 ميليوني دوم خرداد 76 ديگر تكرار نشد. انتخابات مجلس هم از همين نمونه است. توسعه سياسي واقعي اين است كه مردم احساس كنند مي‌توانند سرنوشت‌شان را در دست بگيرند و در ميدان حضور يابند. در انتخابات رياست جمهوري و در انتخابات مجلس، در زمان دولت من وزير كشور از هر جرياني بود، جريان مخالف او پيروز مي‌شد كه نمونه‌اي درست از توسعه سياسي است. مردم آزادانه توانستند اعمال نظر كنند.
آرزوي من اين است كه مردم آزاد باشند و آزاد فكر كنند. اگر مردم آزاد باشند و ما هم درست كار كنيم، مردم اسلام را انتخاب مي‌كنند.
ايسنا: در زمان رياست جمهوري شما رسانه‌ها چه وضعيتي داشتند؟ آيا با تشكيلات قضايي در خصوص تنظيم اين نوع مسائل ارتباطي داشتيد؟
هاشمي رفسنجاني: ما مشكل عمده‌اي با رسانه‌ها نداشتيم. انتقادات تند جرايدي مثل سلام، بيان و ... را تحمل مي‌كرديم و گاهي جواب مي‌داديم. قوه قضاييه در اين مسائل دخالت نمي‌كرد. البته روابط ما با سران قوا به گونه ديگري بود. مرتب جلسه داشتيم و اگر مشكلي بود بين خودمان حل مي‌شد. البته رسانه‌ها هم خيلي ماجراجويي نمي‌كردند. شما بايد خوب بدانيد چند روزنامه‌اي كه در زمان من شكل گرفتند، مادر جنبش رسانه‌اي شدند. با وجود اينكه از پيش روزنامه‌هاي باسابقه‌اي وجود داشتند، ولي روزنامه‌هاي ”همشهري“، ”ايران“ و ”سلام“ و چندين مجله در زمان دولت من شكل گرفتند و اين ناشي از فضاي آزادي بود كه دولت ايجاد كرده بود و هيچ وقت از طرف من به آنها تعرض نمي‌شد. به خصوص در روزنامه سلام مقالاتي تند منتشر مي‌شد كه مي‌توانيد ببينيد. تيراژ رسانه‌ها نيز بيش از شش برابر شد.
ايسنا: انقلاب ما انصافا ماهيتي رهايي‌بخش دارد. مباني و ادبيات اين انقلاب در طول تاريخ كشور و منطقه كم نظير و بي‌نظير است. بعضا حركتهايي انجام شد كه بر وجهه جهاني انقلاب تاثير گذاشت. مثل نوع برخوردي كه با برخي رسانه‌ها يا اشخاص صورت گرفت. فراوان ديده مي‌شود رويكردهايي كه چهره انقلاب را به گونه‌اي ديگر جلوه مي‌دهد. روزي به بالاترين مقامات قضايي گفتيم اگر به فرض به لحاظ قانوني راهي براي تخفيف اين برخوردها نمي‌شناسيد، لااقل به لحاظ مصلحت انقلاب به گونه‌يي ديگر عمل كنيد. آيا اين نوع برخورد با رسانه‌ها به مصلحت انقلاب است؟
هاشمي رفسنجاني: من حقيقتا انقلاب اسلامي را مظلوم مي‌دانم. آنچه كه ماهيت انقلاب اسلامي است، خيلي آزادتر از چيزي است كه مطرح مي‌شود. هيچ گاه ادعا نكرده‌ايم كه مي‌خواهيم فراتر از اسلام عمل كنيم. اسلام اين ظرفيت را دارد كه به مردم آزادي دهد. گاهي مذهبي‌هاي تندرو و يا سياسي‌هاي تندرو كارهايي مي‌كنند كه درست نيست. دشمنان خيلي از انقلاب اسلامي عصباني هستند. انقلاب اسلامي قلب منطقه را از دست استعمار خارج كرد. آنها مي‌خواهند اين انقلاب را تضعيف كنند. ابزار دشمنان ما بيشتر از ماست. در دوره اول انقلاب كه ده‌ها گروه مسلح در مقابل مردم ايستاده بودند، توانستيم از آن مرحله عبور كنيم. آن زمان با اكثريت مردم كار مي‌كرديم. اكنون و در آينده هم مي‌شود با اكثريت مردم كار كرد. اين ظرفيت خود اسلام است.
ايسنا: نظر شما در خصوص لحن و ادبيات اخير آمريكايي‌ها به خصوص بعد از پيروزي مجدد بوش در انتخابات چيست؟
هاشمي رفسنجاني: آمريكايي‌ها به خصومتشان با ما ادامه مي‌دهند. آنها هميشه در اين فكر بودند كه به طريقي ما را از پاي درآورند، ولي هميشه شكست خوردند. البته ما هم هميشه ضرر مادي كرديم. الان هم دشمن به دنبال ضربه زدن به ماست. اشغال عراق تجربه خوبي براي آنهاست. آمتوجه شده‌اند كه تعرض نظامي به كشورهاي اسلامي حتي كوچك اسان نيست. آمريكا واقعا در باتلاق عراق گرفتار شده و تا كنون بيش از 200 ميليارد دلار هزينه كرده و آن طور كه خودشان اعلام كرده‌اند بيش از هزار و 400 نفر كشته و 15 هزار نفر مجروح داده‌اند كه خيلي از اين مجروحان هم از كارافتاده شده‌اند. البته خيلي فكر مي‌كنند خسارت آمريكا بيشتر از آن آمار رسمي است. اين در شرايطي است كه بخش اعظم مردم عراق به اميد آزادي و انتخابات بطور جدي عليه آمريكا دست به كار نشده‌اند. اگر اين اميد آنها قطع شود، آمريكا ديگر توان ماندن نخواهد داشت. اگر هم انتخابات سالم در عراق برگزار شود، بر خلاف ميل آمريكا عمل شده است. آمريكا براي نفت آمده بود كه معكوس نتيجه گرفت. آمريكا در عراق خيلي ضرر كرد. ابهت جهاني‌اش شكست و جناياتي مانند ابوغريب هيچ گاه فراموش نخواهد شد.
آمريكايي‌ها در لبنان و در مقابل جمعيت كوچك حزب‌الله به زانو درآمدند. جنوب لبنان يك ايران كوچك است و در ايران بزرگ، همه جا جنوب لبنان است.
به نظرم آمريكا به آساني هوس نخواهد كرد كه بخواهد تندروي كند. اگر اين كار را انجام دهد هم ما صدمه مي‌بينيم و هم آمريكايي‌ها. البته آمريكا بيشتر صدمه خواهد خورد. اگر اتفاقات جدي‌يي بيفتد ما مي‌توانيم كارهاي بزرگي انجام دهيم، آنها همه اين موارد را مي‌دانند. اقدام نظامي بعيد است، ولي محال نيست. آنها زخمي هستند و ممكن است كار احمقانه‌اي كنند، ولي در نهايت شكست خواهند خورد. ايذاهاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي ادامه خواهد يافت و تشديد خواهد شد.
بايد در همه موارد با تدبير، فضا را تلطيف كنيم. ما مي‌خواهيم كشورمان را بسازيم و براي مردم رفاه فراهم كنيم. وارد كارهاي اساسي كشور شويم. در عين حال مي‌توانيم مواضع اصولي انقلاب را حفظ و با حفظ مواضع اصوبي مي‌توانيم شر را از خود دور كنيم. لحن خصومت‌آميز آنها عليه ما دليل خاصي ندارد. اين لحن خصومت‌آميز در گذشته هم وجود داشته و چيز جديدي نيست. مگر ما را به محور شرارت بودن متهم نكردند؟ لشكركشي به افغانستان و عراق را مقدمه محاصره ايران مي‌دانستيم. من چيز جديدي در صحبت‌هاي اخير مقامات آمريكايي نمي‌بينيم ولي سياست خصومت آنها را جدي ارزيابي مي‌كنم.
در همين شرايطي كه نئونازي‌ها بر سر كارند، اگر تصميم بگيريم مسائل را حل كنيم، براي ما مقدور است.
ايسنا: آيا مي‌توانيم مسائل هسته‌يي را به نتيجه برسانيم؟
هاشمي رفسنجاني: شك نكنيد كه مساله هسته‌يي را به نتيجه مي‌رسانيم. ما اين تكنولوژي را داريم. مي‌خواهيم سوخت نيروگاه هسته‌يي را تامين كنيم. خودمان بايد سوخت نيروگاه بعدي را كه مي‌خواهيم بسازيم، تهيه كنيم و تا آن موقع هم اين سوخت را تهيه خواهيم كرد. وقتي كه تكنولوژي و منابع طبيعي داريم، دليلي نداريم كه از آن صرف نظر كنيم. ممكن است نظارت را شديدتر كنند كه اشكالي ندارد. اگر مي‌خواستيم از حقوق خود تجاوز كنيم، نگران بوديم. همه چيز شفاف است و هيچ اتفاقي براي ما نمي‌افتد.
ايسنا: گاهي اوقات نظارت‌هاي آنان حساسيت برانگيز است و بعضا نوعي تحقير و حريم شكني تلقي مي‌شود. اين نظارت‌ها تا كجا ادامه پيدا مي‌كند؟
هاشمي رفسنجاني: حريم‌شكني هميشه وجود داشته است. آنها مي‌خواهند تحقير كنند. ما بايد سعي كنيم عزتمان را حفظ كنيم. با وجود ماهواره‌ها، چيزي از چشم كسي مخفي نمي‌ماند. آنها در دستگاه‌هاي داخلي ما هم جاسوس داشتند و در نهايت به همان چيزي رسيدند كه ما قبلا اعلام مي‌كرديم. البته مسوولان ما قبلا از روي بي‌تجربگي مسائلي را مطرح نمي‌كردند. ما هيچ چيز مخفي نداريم. تكنولوژي هسته‌يي داريم كه هنوز عملياتي نشده است. هر وقت بخواهيم آن را عملياتي كنيم، خيلي زود مي‌توانيم اين كار را انجام دهيم.
ايسنا: روحانيت در انتخابات عراق چه نقش و جايگاهي دارد؟
هاشمي رفسنجاني: مساله مهم از نظر ما اين است كه مردم عراق با راي خودشان نظامشان را انتخاب كنند. ما مي‌دانيم كه اگر مردم انتخاب كنند، عراق آزاد و مستقل خواهد بود و در كنار آمريكا و اسراييل قرار نخواهد گرفت. اين خواست جمهوري اسلامي ايران است. روحانيت در عراق بايد زمينه حضور مردم را فراهم كند. ما نبايد در روند انتخابات دخالت كنيم. مردم عراق در انتخاب آزاد هستند. اگر اين انتخابات با شرايط سالم برگزار شود مردم مي‌توانند افراد مورد نظرشان را انتخاب كنند، همانگونه كه در ايران اين اتفاق افتاده است. اگر در عراق كه يك كشور عربي است اين اتفاق - يعني برگزاري انتخابات واقعي و سالم - بيفتد، حاكميت مردم در منطقه براي بسياري از كشورها نمونه خوبي خواهد شد. من فكر مي‌كنم آمريكايي‌ها و بعثي‌هاي عراق نمي‌خواهند اين اتفاق بيفتد؛ ولي توده مردم و روحانيت اين را مي‌خواهند. نگراني رهبر معظم انقلاب هم بجاست. آمريكا دو راه بيشتر ندارد؛ يا اينكه در انتخابات تقلب كند كه ممكن، ولي مشكل است و در نهايت مردم مي‌فهمند كه در انتخابات تقلب شده است. ولي اگر انتخابات برگزار شد و از نظر آمريكا افراد نابابي به مجلس راه يافتند، آن موقع ممكن است كودتا به راه افتد. بالاخره عبور از اين دوره مشكل است و با مزاحمت آمريكا مواجه خواهد شد. اما مردم عراق، مردم متديني هستند و مي‌توانند اين دوره را پشت سر بگذارند.
ايسنا: خيلي متشكريم.
هاشمي رفسنجاني: موفق باشيد.
كاري از گروه تاريخ سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)
سردبير: معصومه محمدپور خبرنگار: سعيد نوايي
