"کميسيون" و "شورا"ي حقوق بشر سازمان ملل، شهروند در گفت وگو با ديان علايي نماينده جامعه بهايي در سازمان ملل متحد

خسرو شمیرانی
[email protected]

دوشنبه گذشته کميسيون حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو براي دومين دوشنبه متوالي تشکيل جلسه داد. اين جلسه تنها 15 دقيقه به طول انجاميد و تاريخ نشست بعدي را دوشنبه آينده، 27 مارس، اعلام کرد تا طي آن پايان کار خود را رسما اعلام کند.
اين در حالي است که طبق روال معمول اين ارگان سازمان ملل، همه ساله از ميانه ماه مارس تا روزهاي پاياني ماه آوريل به مدت شش هفته تشکيل جلسه ميدهد و به بررسي کارنامه حقوق بشر در کشورهاي مختلف ميپردازد.
امسال وضعيت به کلي تغيير کرده است. چرا؟
آيا معضل حقوق بشر در جهان حل شده است و ديگر به بررسي کارنامه دولت ها در اين رابطه نيازي نيست؟ ميدانيم که با توجه به گزارشهاي مربوط به نقض حقوق بشر در غالب کشورهاي جهان بويژه در کشور خودمان پاسخ مثبت به سئوال بالا ممکن نيست.
در سالهاي اخير به طور پيوسته صداي اعتراض گروه هاي حقوق بشري بلندتر شده است. همواره اعتراض اين بود که بسياري از 53 عضو کميسيون حقوق بشر سازمان ملل خود بزرگترين و شناخته شده ترين پايمال کنندگان حقوق بشر هستند، پس اين گروه چگونه ميتواند براي رسيدگي به وضعيت حقوق بشر در کشورهاي مختلف صاحب صلاحيت باشد.
سرانجام در چارچوب رفرم هاي جاري در سازمان ملل کميسيون حقوق بشر نيز در مسير رفورم قرار گرفت. مذاکره کنندگان سازمان ملل‌متحد روز پنجشنبه 23 فوريه 2006 - 13بهمن84 پيش‌نويس قطعنامه‌ اي را براي ايجاد "شوراي حقوق ‌بشر" در سازمان ملل‌متحد ارائه دادند. شوراي حقوق‌ بشر قرار است متشکل از 47عضو باشد که بر اساس استانداردهاي مشخص حقوق بشري انتخاب مي‌شوند. اين شورا جايگزين کميسيون حقوق بشر اين سازمان خواهد شد. در روز 25 اسفند (15 مارس 2006) طرح قطعنامه به راي گذاشته شد و با صد و هفتاد راي موافق در مقابل چهار راي مخالف و سه راي ممتنع به تصويب مجمع عمومي سازمان ملل متحد رسيد. آمريکا، يکي از چهار کشوري است که همراه با اسرائيل، جزاير مارشال و پالائو راي منفي داد. ونزوئلا، بلاروس و ايران راي ممتنع دادند.
ماموريت شوراي جديد، شناسائي و معرفي نقض کنندگان حقوق بشر و کمک به کشورها در تدوين قوانين حقوق بشري است.
خانم ديان علايي نماينده جامعه بهايي در سازمان ملل که در جلسات بحث و بررسي و نهايتا راي گيري درباره اين قطعنامه شرکت داشته است، در گفت و گويي با شهروند در همين ارتباط توضيحاتي ارائه داد.

خانم علايي از جمله گفت: کميسيون روز دوشنبه 27 ماه مارس تشکيل جلسه ميدهد تا پايان کار خود را اعلام کند. نمايندگان "گروه مناطق" Regional group که شامل نمايندگان مناطق پنجگانه آسيا، آفريقا، آمريکاي جنوبي، اروپاي غربي و نمايندگان منطقه اروپاي شرقي و ديگران (آمريکا، استراليا، کانادا و نيوزلند) در حال بحث هستند تا تصميم بگيرند آيا در اين فاصله کميسيون بايد به مسائل حقوق بشر هم بپردازد و يا کار خود را به امور فرماليته خلاصه کند.

تفاوت هاي ساختاري ميان "شورا" ي جديد و "کميسيون" قديمي چيست؟
ــ اولا اعضاي کميسيون 53 نفر بودند. اين تعداد در شورا به 47 کشور کاهش پيدا کرده است. ديگر اينکه اعضاي کميسيون با تعداد کشورهاي درون گروه هاي پنجگانه مناطق در تناسب قرار نداشت. يعني مثلا گروه آسيا که داراي کشورهاي بيشتري بود به نسبت داراي کرسي هاي کمتري در کميسيون بود. "شورا" قرار است اين عدم تعادل را برطرف کند.
اما شايد مهمترين تفاوت ساختار کميسيون و شورا در اين است که اعضاي کميسيون توسط يک ارگان 54 عضوي به نام "اکوسک" انتخاب ميشدند اما اعضاي "شورا" توسط مجمع عمومي سازمان ملل برگزيده خواهند شد.

تعداد آراي لازم براي انتخاب شدن چگونه است؟
ــ سابقا اکثريت نسبي همان ارگان 54 عضوي کافي بود، اما اكنون اکثريت مطلق اعضاي مجمع عمومي لازم است. يعني هر کشور که قرار است عضو شود بايد دست کم 96 راي مثبت بياورد.

اعضا براي چه دوره زماني انتخاب ميشوند؟
ــ براي يک دوره سه ساله. براي کميسيون هم البته به همين منوال است. هر سال راي گيري خواهد بود و مجمع عمومي يک سوم اعضا را انتخاب ميکند. هر کشور فقط ميتواند يک دو دوره سه ساله عضو باشد بعد بايد دست کم براي يک سال در انتخابات شرکت نکند.

ان.جي. او هايي که ميخواستند در مذاکرات رسمي کميسيون حضور داشته باشند بايد از کميته کوچکي شامل 6-5 کشور مجوز ميگرفتند. در اين کميته از جمله ايران، مصر و کوبا يعني کشورهايي که کارنامه مناسبي در رابطه با حقوق بشر ندارند عضو بودند، آيا در اين رابطه تغييري حاصل شده است يا همچنان به عنوان مثال ايران تصميم ميگيرد که آيا فلان گروه حقوق بشري ايراني حق شرکت در کميسيون دارد يا خير؟
ــ در اين رابطه هنوز تغييري اعلام نشده است. قطعنامه تمام تصميمات مربوط به برخورد با ان.جي.او ها را به "شورا" واگذار کرده است. واقعيت اين است که طبق آيين نامه سازمان ملل ان.جي.او ها خيلي محدود هستند و حتي حق تماس با دولت ها و ارئه نظر ندارند و فقط حق شرکت دارند، اما سنتي شکل گرفته بود که طبق آن ان.جي.اوها از وسعت عمل بسيار گسترده تري برخوردار بودند. در عين حال گرچه "شورا"تحت سازمان ملل عمل ميکند ولي لزوما نبايد مو به مو طبق اساسنامه آن عمل کند. به هر حال در رابطه با موضوع سئوال شما "شورا" تصميمات خود را اتخاذ خواهد کرد.

نکته مورد نظر من اين است که آيا قدرت کشورهايي که در حقوق بشر کارنامه اي منفي دارند در "شورا" کاهش خواهد يافت؟
ــ اتفاقا جان بولتون نماينده آمريکا از همين زاويه به قطعنامه "شورا" راي منفي داد. آقاي بولتون ميگفت که اين قطعنامه به اندازه کافي قدرت کشورهاي ناقض حقوق بشر را محدود نميکند. بر اين اساس بود که آمريکا پيشنهاد کرد براي عضويت در "شورا" آراي دوسوم اعضاي مجمع عمومي لازم باشد.

اما اکثريت قريب به اتفاق کشورهاي جهان بخصوص اروپايي ها که در مجموع کارنامه مثبت تري دارند راي مثبت دادند؟

ــ بله. استدلال آنها اين است که هرگاه اعضاي "شورا" توسط اکثريت مطلق اعضاي مجمع انتخاب شوند، گامي در جهت پالايش خواهد بود. البته در عين حال دو سوم اعضاي "شورا" ميتواند يک عضو انتخاب شده در"شورا" را اخراج کنند. ملاک اين کار چنين اعلام شد که کشوري که به طور برنامه ريزي شده به نقض حقوق بشر ميپردازد از شورا اخراج شود. نماينده ايران در همين بحث شرکت کرد و خواستار آن شد که تعريفي براي "نقض سيستماتيک حقوق بشر" ارائه شود تا اين بند مورد سوء استفاده سياسي قرار نگيرد. البته ميدانيم که ايران هميشه اين بحث "سوء استفاده سياسي" را پيش ميکشد.
ديگر اينکه کشورهايي که کانديداي عضويت در "شورا" ميشوند بايد خودشان داوطلبانه قول هايي بدهند که در رابطه با کنترل وضعيت حقوق بشر در خاک خود امکاناتي تدارك ببينند. مثلا اجازه حضور گزارشگر ويژه را بدهند و يا به ميثاق ها بپيوندند و از همين قبيل.

اجازه بدهيد به عنوان آخرين سئوال به يکي از گزارش هاي اخير سازمان ملل درباره بهاييان ايران بپردازيم.
در روز 20 مارس مسئول آزادي اديان در سازمان ملل متحد طي گزارشي نسبت به وضعيت بهائيان در ايران ابراز نگراني کرد، اساس اين ابراز نگراني جديد چيست؟
ــ آن طور که ما مطلع شديم و در گزارش خانم اسماء جهانگير هم آمده است اخيرا نامه اي خطاب به وزارت اطلاعات، سپاه پاسداران و نيروهاي پليس نوشته شده که طي آن آيت الله خامنه اي، رهبر جمهوري اسلامي، به ستاد فرماندهي دستور داده است که پيروان ديانت بهائي را شناسائي و اعمال آنها را تحت نظر بگيرند. اين نامه که کاملا محرمانه است به دريافت کنندگان آن دستور داده است که تمام اطلاعات در مورد پيروان ديانت بهائي را جمع آوري کنند.
نگراني گزارشگر ويژه در اين مورد که اطلاعات جمع آور‎ي شده ممکن است مبناي آزار فزاينده و تبعيض بيشتر عليه بهائيان شود کاملا مبتني بر واقعيات است.
طبيعتا ما خيلي نگران هستيم.
حتما ميدانيد که "کيهان" چاپ تهران، اخيرا نزديک به سي مقاله عليه جامعه بهائي و اعتقاداتشان منتشر کرده است. اين مقالات لحن تحريک کننده اي دارند و به بدنام کردن جامعه بهايي پرداخته اند. در راديو و تلويزيون نيز حمله عليه بهائيان و اعتقاداتشان شدت بي مانندي گرفته است.

خانم علايي از شما سپاسگزاريم.
گفت وگو: 21 مارس 2006