کودتای ۲۸ مرداد، نا آگاهی، وابستگی و سرسپردگی، اميرحسين لادن

بنا به اظهارات سازمان اطلاعاتی امپراتوری انگليس (اِم آی ۶ ) ، دشمن شماره يک محمد مصدق:
"مصدق درستکار و حقيقتاً مصمم بود که مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشورش را رتق و فتق کند اما گفتار تند و ضد انگليسی اش برای ما قابل تحمل نبود و نمی توانستيم او را بپذيريم!" (۱)
اما بر عکس آمريکائی ها ، ابتدا چنين نظری نداشتند.
کِنِت لاو ، ژورناليست آمريکائی می نويسد: "مصدق مردی فعال ، باهوش ، خوش برخورد ، زيرک ، بذله گو و بسيار فهميده بود. "کنت لاو ، که در سال ۱۳۳۲ از طرف نشریۀ نيويورک تايمز در تهران بود ،در مخفی گاه جاسوسان انگليسی و آمريکائی ، با اردشير زاهدی ملاقات و مصاحبه کرده و پس از دريافت يک کپی از فرمان نخست وزيری سرلشگر زاهدی ، گزارشی به نشريه اش مخابره می کند.
کنت لاو ، سالها بعد ، پايان نامه فارغ التحصيلی خود را در بارۀ کودتای ۲۸ مرداد و "نقش آمريکا در استقرار مجدد پهلوی" نوشت. (۲)

هاری ترومن رئيس جمهور وقت آمريکا ، با بهره گيری از قوای نظامی و توصل به زور از طرف دولت انگليس در مقابله با ايران مخالف بود و می گفت که شرکت نفت می بايستی مشکل را با توجه به خواست های بالحق ايران حل کند. برای مثال به آنان گفت که شرکت های آمريکائی با کشورهای نفت خيز ۵۰ -۵۰ کار می کنند و شما به ايران شانزده درصد می دهيد و حتی اجازه نمی دهيد که دفاترتان را بررسی کند!
شرکت نفت و دولت انگليس بدون نشان دادن کوچکترين انعطاف پذيری قصد داشت که در خرمشهر قوای نظامی پياده کرده و بقول اَتلی (نخست وزير انگليس) حق ايران را کف دستش بگذارند که آمريکا اجازه نداد.
آقای آَتلی ، عمليات بوکانير برای تصرف تأسيسات نفتی ايران را تصويب کرده بود و چند واحد چترباز به پايگاه تريپولی برای اشغال آبادان فرستاد که با مخالفت هاری ترومن ، رئيس جمهور آمريکا متوقف گرديد.

دولت چرچيل که جانشين دولت اَتلی بود ،بجای تصرف نظامی ، برنامۀ کودتا را طرح و برای توافق و شرکت دادن آمريکا در اين امر ، با يک تيم عظيم وارد عمل می شود.
ويليام فريزر رئيس شرکت نفت معتقد بود که به خواست های ايران بايد بی توجه بود و با مصدق نيز کنار نبايد آمد. او می گفت که مصدق را يک لحظه نبايد راحت گذاشت تا بالاخره سرنگون شود و آنوقت ايرانيان مجبور به مذاکره و همکاری خواهند شد.
در لندن ، در دفتر اِم آی ۶ ، هنگام بررسی کودتا ، سفير انگليس در ايران فرانسيس شپارد و يان ميلن ، مأمور اِم آی ۶ در تهران می گويند که ما چندين عامل در مجلس داريم و هر چه بگوئيم و نياز باشد ، انجام خواهند داد گوردن سامرست يکی از رؤسای شرکت نفت که تازه از تهران بازگشته بود ، می گويد که شاه کاملاً آمادۀ همکاری است.

کرميت روزولت مسئول سازمان سيا در خاورميانه که در اين جلسه شرکت داشته ، ملاقات و مسائل مورد بحث را به آلن دالس ، معاون سيا در واشينگتن گزارش می دهد.
کرميت روزولت و آلن دالس که می دانستند سمپاتیِ ترومن و آچسن وزير امور خارجه اش با مصدق و ايران می باشد ، تصميم می گيرند که طرح برنامۀ گودتا را تا اتمام دورۀ ترومن متوقف نگهدارند.
پس از روی کار آمدن حکومت جمهوريخواه آيزنهاور فعاليت مشترک آمريکا و انگليس برای سرنگونی دولت مصدق آغاز می گردد. تيم انگليسی با شرکت پاتريک دين و کوچران و تيم آمريکائی جان فاستر دالس ، آلن دالس ، ژنرال اِسميت و کرميت روزولت چندين روز متوالی ملاقات ، مذاکره و برنامه ريزی می کنند.
چندين جلسه ديگر نيز در واشينگتن ، لندن ، بيروت با شرکت مأمورين جهت برنامه ريزیِ عمليات و نحوۀ همکاری صورت می گيرد. برنامۀ آمريکا برای سرنگونی مصداق ، به نام "عمليت آجاکس" به سرکردگی کرميت روزولت و برنامۀ انگليسی ها به نام "عمليات چکمه" به سرکردگی مانتی وودهاس مورد تأئيد قرار می گيرد.
ژنرال لوشِن ترسکات رئيس ادارۀ سيا در اروپا از اواسط ۱۹۴۰ تا اواسط ۱۹۵۰ بيش از ۱۲۰۰ مأمورِ مخفی برای مقابله با بلوک شوروی داشت ، در سال ۱۹۵۳ او و ارتش مخفیِ "سيا" پشتيبانِ "عمليات آژاکس" برای سرنگونی حکومت مردمسالار ايران شدند.

هدف کودتای انگليسی-آمريکائی ۲۸ مرداد سرکوب کردن نهضت ملی ايران و جلوگيری از ملی شدن نفت ، ادامۀ چپاول ثروت کشور و استقرارِ دولتی وابسته و مطيع بود.
ريچارد اِستوک ، رئيس کميسيون پارلمان انگليس برای بررسی به مسألۀ ايران و انگليس ، پس از سفر به ايران و تجسس در مورد خواست های ايران و انعطاف ناپذيری شرکت نفت و سفارت انگليس طی نامه ای به نخست وزير انگليس می نويسد:"از زمانی که در تهران با حقايقی در باب نفت آشنا شدم تا بحال خاطرم سخت مشوش مانده است. ... چون فريزر (رئيس هيئت مديره شرکت نفت) از دادن ترازنامه به بهانه ی اينکه هنوز آن را بنظر اعضای هيئت مديره نرسانده سر وا زد. شنيده ام که در سال ۱۹۵۰ شرکت يکصدو هفتاد ميليون پوند سود برده است." استوک می نويسد:"ترازنامۀ سال ۱۹۴۹ شرکت نفت پنجاه و سه ميليون پوند خرج را هشتاد و يک ميليون بحساب آورده ، و بيست و هفت ميليون از بابت تاوان پالايشگاه حساب کرده است. ترازنامۀ کل هفتاد و دو ميليون پوند را يک صد و ده ميليون حساب کرده و در صورت حساب نفتکشها هم چهل ميليون پوند را پنجاه ميليون بحساب آورده است. بی گمان ايرانيان از اين موضوع و اين حساب سازی ها آگاهند." (۳)
مانتی وودهاس رهبر "عمليات چَکمه" سازمان اِم آی ۶ برای سرنگونی دولت مصدق می گويد: " شاهنشاه آريامهر مطيعانه از طرف ما در ايران با زور ، بی رحمانه ، غرق در فساد مالی و اخلاقی و در انزوای مطلق سلطنت کرد." (۴)

هزينۀ کودتا:
بنا به نوشته ی کرميت روزولت ، او يک ميليون دلار با خود به ايران آورد ، ۷۵۰۰۰ دلار خرج تظاهرات خيابانی کرد و بقيه را پس از کودتا تحويل شاه داد. کودتاچیِ ديگر آمريکائی ، ژنرال شوارتسکف (عمویِ ژنرال شوارتسکف ، فاتح عراق) که متخصص تظاهرات خيابانی بود جداگانه وارد ايران شد. (۵)
"ژنرال شوارتسکف ، با گذرنامه سياسی و دو چمدان ، محتوی ميليون ها دلار به تهران آمد و با شاه ، سرلشگر زاهدی و سرلشگر ارفع ملاقات کرد." (۶)
"... پس از برقراری ارتباط تلفنی با تهران و صحبت با دست اندرکاران اصلیِ واقعه معلوم شد که آيت اله بهبهانی هزاران تن از طرفداران خود را بسيج کرده است. ژنرال آمريکائی ، شوارتسکف نيز وارد عمل شده بود ... گفته شد طی آن چند روز ، شوارتسکف بيش از ۶,۰۰۰,۰۰۰ دلار خرج کرده است." (۷)
"ريچارد کوتام که در دوران حکومت مصدق ، مأمور خدمت در سفارت آمريکا بوده در کتاب خود ، به تقسيم دلارهای "بهبهانی" بين چاقوکشان و ملاها اشاره کرده است."
روزنامه لوموند نيز در شماره ۱۷ سپتامبر ۱۹۵۳ نوشت:"چک شماره ۷۰۳۳۵۲ به مبلغ ۳,۲۶۴۳,۰۰۰ تومان از بانک ملی ايران وصول شد ، با اين پول چند هزار ولگرد و زاغه نشين برای آشوب و غارت اجير شدند و نيز چند تن از روحانيون را خريدند." (۸)
"عوامل سفارت و "سيا" روز بعد (۲۸ مرداد) نيز با مراجعۀ مجدد به بانک ملی ايران در صدد تبديل مبالغ بيشتری دلار آمريکائی به ريال شدند که به دستور دکتر نصيری مدير کل بانک ملی ، اين تبديل انجام نگرفت ، به همين دليل در آنروز دستمزد عده ای از مزدوران تظاهرکننده در خيابانها ، به دلار پرداخت شد."
"کنت لاو خبرنگار روزنامه نيويورک تايمز می نويسد از وفور دلار در بازار تهران پس از کودتای ۲۸ مرداد قيمت دلار از ۱۲۸ ريال تا ۵۰ ريال سقوط کرد." (۹)
کريستوفر "مانتی" وودهاس ، مسئول انگليسیِ سرنگونی مصدق می گويد:"خرج ما دو ميليون پوند انگليسی و يک هواپيما اسلحه بود که من در يک پايگاه نظامی در حومه تهران پياده کردم. (۱۰ )

کوتای ۲۸ مرداد
ادارۀ "سيا" در ايران با نشر شايعه های دروغ برعليه دولت مصدق ، پرداخت پول به افسران پاکسازی شده ، ملاهای فاسد و اوباش و ارازل جهت برقراری هرج و مرج و برپائی اغتشاش ، سعی داشت که مصدق را از کارهای مثبتِ روزانه برای ادارۀ مملکت باز داشته و آسوده نگذارد.
گاهی او را همدست کمونيستها و روزی نوچه ی انگليسها وانمود کند که به وجهۀ ملی او لطمه زده ، دامن او را لکه دار کنند.
لوی هندرسون سفير آمريکا در ايران نيز با ايفای نقش دوست مردم ايران بودن ، در پس پرده خودش و سفارت در اختيار کودتا قرار داشتند.
رهبران کودتاچيان کرميت روزولت ، ژنرال شوارتسکف و مانتی وودهاس يکايک جداگانه وارد ايران شدند. کرميت روزولت با ماشين از طريق عراق با اسم مستعار "جيمز لاکريج" ؛ ژنرال شوارتسکف که مشاور سابق ژاندارمری ايران بود زير پوشش ملاقات با دوستان قديمی با هواپيما وارد تهران شدند و مانتی وودهاس با يک هواپيما اسلحه و دو ميليون پوند انگليسی در يک فرودگاه نظامی در حومۀ تهران پياده شد.

"شاه با وجود اطلاع از کوشش های انگلستان و آمريکا برای برانداختن دولت مصدق و اطمينان يافتن از پشتيبانی لندن و واشينگتن از او ، معهذا قادر به تصميم گيری نبود و به رغم توصيه آنها ، جرئت نمی کرد فرمان عزل مصدق را صادر کند. ... برای مطمئن ساختن محمد رضا شاه از پشتيبانی کامل از او ، سازمانهای جاسوسی "سيا" و "اينتلجنت سرويس" که مدتها با اشرف (خواهر شاه) در تماس بودند ، او را با پيام مخصوصی برای شاه به تهران فرستادند." (۱۱)

عوامل موفقيت کودتای ۲۸ مرداد:

- گروهی از امراء و افسران ارشد بازنشسته وابسته به دربار و همچنين افسران پاکسازی شده که عامل اجرای توطئه های ضد ملی شده بودند و پيروزی نهضت مردم را به زيان خود می دانستند
- روحانيون فاسد و مزدور به رهبری ابوالقاسم کاشانی ، مجتبی بهبهانی ، بهاءالدين نوری و احمد کفائی که عده کثيری از مردم تهران را بسيج کردند تا به طرفداری از شاه دست به تظاهرات بزنند.
- اجير کردن چاقوکشان ، اوباشان و زاغه نشينان برای آشوبگری ، هرج و مرج و غارت.
- همکاری کامل دربار
- سازمان جاسوسی "سيا" و "اينتلجنت سرويس"
- همکاری مستشاران آمريکائی جهت خنثی کردن عمليات نظاميان ملی
- خيانت حزب توده
- خيانت بعضی از ياران مصدق و همکاری آنان با دربار و عوامل کودتا
و خلاصه آنکه بدون همکاریِ تعدادی ايرانیِ وطن فروش و مزدور بيگانگان ، کودتای ۲۸ مرداد به هيچوجه امکان موفقيت نداشت!

پس از کودتای آمريکائی-انگليسیِ ۲۸ مرداد ، سرنگون کردن تنها دولت مردمسالار قرن بيستم ايران و بازگشت شاه از رُم ؛ شاه شاهان گيلاس شامپاين خود را بلند می کند و به کرميت روزولت رهبر "عمليات آژاکس" سازمان سيا برای کودتای ۲۸ مرداد ، می گويد:" من سلطنت ام را مديون خدا ، ارتش و شما هستم." (۱۲)

امير حسين لادن
ahladan@earthlink.net

(۱) اِم آی ۶ استيون دوريل
(۲) جنبش ملی شدن صنعت نفت ايران سرهنگ غلامرضا نجاتی
(۳) خاطرات و تألمات مصدق دکتر محمد مصدق
(۴) اِم آی ۶
(۵) ضد کودتا کرميت روزولت
(۶) جنبش ملی شدن
(۷) ثريا اسفندياری بيوگرافی
(۸) جنبش ملی شدن
(۹) جنبش ملی شدن
(۱۰) جنگ بزرگ برای تمدن رابرت فيسک
(۱۱) جنبش ملی شدن
(۱۲) ضد کودتا