خشایار جنیدی -
در روزهای گذشته بالا گرفتن حملات کلامی ترکیه و ایران که در آستانه گفت و گوهای صلح سوریه در ژنو صورت گرفته، نگرانی هایی را درباره آینده همکاری های منطقه ای تهران و آنکارا به وجود آورده است.
در سال های گذشته، بحران سوریه مهم ترین عامل اختلاف میان تهران و آنکارا بوده است اما دو کشور پس از پشت سر گذاشتن دوره ای پر تنش در سال ۲۰۱۵، سال گذشته موفق شدند روابط آشفته خود را سامان دهند.
حمایت تمام قد ایران از رجب طیب اردوغان در جریان کودتای نافرجام پانزدهم ژوییه نه تنها به بهبود روابط کمک کرد که باعث شد به رغم همه اختلاف ها، دو کشور برای توقف خصومت ها در سوریه همکاری کنند.
اما انتقاد تند و ناگهانی آقای اردوغان از سیاست های منطقه‌ای ایران برای ناظران سوال برانگیز بوده است.
تحلیلگران موضع‌گیری اخیر مقام های ترکیه را به تغییر معادلات منطقه ای پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا نسبت می دهند.
حقی اویغور، معاون مرکز مطالعات ایران در آنکارا (ASAM)، می گوید سیاست خارجی باراک اوباما به گونه ای بود که به رغم حضور فعال ایران و روسیه در عرصه نبرد در سوریه، آمریکا طوری عمل می کرد که ترکیه و کشورهای عرب خلیج فارس احساس می کردند در مقابل تهران تنها هستند.
آقای اویغور گفت: "با سر کار آمدن ترامپ و تهدیدهای پیاپی او علیه ایران، ترکیه و متحدانش احساس می کنند که ایران دیگر مانند شش سال گذشته راحت نخواهد بود و وقت آن رسیده است که صدمات گذشته را جبران کنند."
حملات کلامی همزمان ترکیه، عربستان سعودی و اسراییل به ایران در کنفرانس امنیتی مونیخ را می توان در این راستا ارزیابی کرد.
نتیجه شب بیداری ظریف
جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، در واکنش به رویکرد اخیر مقام های ترکیه به روزنامه ایران گفته است: "ترکیه، ایران را متهم به فرقه‌گرایی می‌کند اما به یاد نمی‌آورند برای حکومت آنها شب کودتا تا صبح نخوابیدیم."
اشاره او به حمایت ایران از حکومت ترکیه در برابر کودتای نافرجام و تماس های مکررش با مولود چاوش اوغلو در شب کودتاست، موضوعی که به بهبود روابط دو کشور کمک کرد و یک ماه بعد زمانی که آقای ظریف به آنکارا سفر کرد، بارها از سوی همتای ترکیه‌ای خود با عنوان برادر خطاب شد.
البته در۹ ماه گذشته روابط دو کشور خالی از تنش نبوده است. هجوم تانک های ترکیه به شمال سوریه، شکست شبه نظامیان مورد حمایت ترکیه در حلب و عملیات آزادسازی موصل از جمله موارد اختلاف بوده است.
اما حتی زمانی که در حین نبرد حلب، افکار عمومی و بعضی از رسانه های ترکیه مواضع ضد ایرانی داشتند، دو دولت به جای حملات علنی علیه یکدیگر ترجیح دادند با تماس های مکرر تلفنی- در یک مورد بیشتر از ۱۰ تماس وزرای خارجه در یک روز- اختلاف ها را بر طرف کنند.
نتیجه این دیپلماسی فعال همکاری دو کشور به همراه روسیه و برگزاری نشست آستانه بود.
با این حساب شاید سخنان آقای اردوغان درباره "ملی‌گرایی پارسی" و مداخله ایران در منطقه برای مقام های ایران دور از انتظار بوده باشد، هر چند این این بار اول نیست که آقای اردوغان هم جهت با متحدان عرب خود در منطقه به ایران می‌تازد.
برای همین بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، سخنان آقای اردوغان در جریان سفر به کشورهای عرب خلیج فارس را تحت تاثیر جو و فضای هیجانی عنوان کرد.
اما زمانی که مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه ایران را به تلاش برای شیعی سازی عراق و سوریه متهم کرد، ایران نیز خویشتنداری را کنار گذاشت و این بار به آنکارا هشدار داد که صبرش اندازه ای دارد.
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران همچنین از ترکیه به خاطر "حمایت از گروه های تروریستی در سوریه" انتقاد کرد.
رسانه های هوادار دولت ترکیه هم همزمان انتقادهایشان را از سیاست منطقه ای ایران افزایش داده اند و از افزایش انزوای منطقه ای این کشور در پی روی کار آمدن دونالد ترامپ خبر داده اند.
آینده یک رابطه تاریخی
با بالا گرفتن تنش‌های کلامی این سوال مطرح می شود که روابط ترکیه و ایران تا چند اندازه ای خراب خواهد شد و آیا دو کشور برای مدیریت این بحران از عزم کافی برخوردار هستند؟
ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه، که از ایران خواسته سیاست های منطقه ای خود را اصلاح کند، گفته است که آنکارا در پی پیچیده تر کردن روابط با تهران نیست.
نعمان قورتلموش، معاون نخست وزیر ترکیه در آخرین اظهار نظر گفته است ایران و ترکیه اختلاف هایی دارند اما با هم در تخاصم نیستند.
ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه قدیمی و رقیب تاریخی در منطقه، روابطی چند بعدی دارند.
به گفته تحلیلگران در حالی که منافع دو کشور در منطقه در تضاد است، تهران و آنکارا متوجه دیگر منافع روابط دو جانبه شان هستند.
لغو تحریم های ایران پس از توافق برجام امیدواری دو کشور را برای گسترش روابط تجاری و افزایش داد و ستد به میزان سی میلیارد دلار در سال افزایش داده است.
به گفته حقی اویغور روابط تهران و آنکارا هیچ وقت بیشتر از یک حد مشخصی بدتر نخواهد شد.
آقای اویغور گفت: "(بحران در روابط تهران و آنکارا) مانند رابطه ایران و عربستان نمی شود چرا که دو کشور در مسایل زیادی با هم همکاری می کنند و این به سود هیچ کدام از دو طرف نیست که روابطشان را کاملا خراب کنند."
