دكتر مصدق، سياستمدار دورانى خاص از تاريخ بشر است. دوران جنگ سرد و مخاصمه ى نهان و آشكار ميان جهان سرمايه و جهان سوسياليست. ملى ماندن، مستقل ماندن، خودْ بودن و به خودْ اتكا داشتن، در چنين جهانى آسان نبوده است. اما دكتر مصدق سعى خود را كرد. او سياستمدارى قابل و محترم بود و مى خواست با اِعمال سياست و نه زور و درگيرى، به اهداف ملى خود دست پيدا كند.

شاه ايران هم قصدى جز اين نداشت جز آن كه راه ديگرى مى پيمود؛ مسير ديگرى طى كرد. و جهان غرب و شرق را اين قصد و هدف خوش نمى آمد. همه، بدون تعارف و پرده پوشى، خواهان منافع خود در سرزمين ما بودند! در سرزمين ما!

سوالى كه مطرح بود اين بود كه سرزمين ما، متعلق به ماست! شما در سرزمين ما به دنبال چه هستيد؟ منافع؟! كدام منافع؟! اما انگليسى ها به دنبال نفت جنوب بودند و روس ها به دنبال منابع غنى در شمال كشور و سير بى مانع به طرف خليج فارس. به دنبال محدود كردن انگليس و «امپرياليسمِ جهان خوار»! هر يك از اين ها، بلايى بر سرِ ما آوَرد، كه اگر داستان اش را دنبال كنيم، يكى داستانى ست پر آب چشم. همين بلاها، زمينه ى حكمرانى حاكم قادر و تكرو را از سال ٣٢ به بعد فراهم كرد و بعد از آن حكومت آخوندها. دردِ امريكا هم، كه قرار بود قدرت سومى باشد براى معتدل كردن انگليس و شوروى، روس ها بودند و شيوع كمونيسم.

و شد آن چه نبايد مى شد. سياست به كار مصدق نيامد. حرف ها بر باد شد. تلاش ها، روابط سياسى بين المللى، به پشيزى گرفته نشد. شاه مردد و مشكوك، ملاها مردد و مشكوك، مصدق، مردى مصلح و خشونت گريز. از آن سو، حزب توده ايران، گير كرده در ميان منافع ملت ايران و منافع اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى و احزاب دوست و برادر، اختلافات سياسى ميان مليّون، مانع قاطعيت در تصميم گيرى، مردمْ متشتت و پراكنده، مانده ميان حكومتى ملى كه شايد پيروزى اش به نفع روس ها تمام شود يا حكومت شاه كه پيروزى اش قطعا به نفع غرب خواهد بود.

...و روز كودتا و سقوط مصدق و حصر خانگى مردِ بزرگِ ملى. زندانى شدن بسيارى از سياسيون و انقلابيون و تيرباران؛ تيرباران جان هاى شريفى كه هر يك شيفته ى هدفى خاص بودند ولى همگى براى خودشان، اهداف شان، والا و در جهت منافع مردم بود.

و بعد از آن شاه هر چه كرد، به چشم مردم نيامد. انقلاب سفيد، راه افتادن به سوى تمدن بزرگ، دادن زمين به كشاورزان، امكان تحصيل روستاييان، ايجاد شبكه هاى درمانى در سراسر كشور، گرفتن امتيازات نفت از بيگانگان، برخورد سنگين و از موضع بالا، با بالادستان جهان... هيچكدام به چشم مردم نيامد چرا كه يك پيرمرد محترم و ملى را در حصر ديده بودند؛ سكوت اجبارى او، تنهايى اجبارى او، جدايى اجبارى او از خودشان را ديده بودند. و مصدق در يادها به عنوان اسطوره ى ملى و طرفدارى از ملت ماند و شاه هر چه براى مردم كرد، به چشم نيامد و سال ٥٧ كه با ديدگانى اشكبار خاك وطن اش را ترك كرد -كه گويى جان و جهان اش را ترك كرده است- مردم از او به عنوان نابود كننده ى اين اسطوره ياد كردند و لعن و نفرين ها فرستادند.

اما ياد مصدقِ سياستمدار را ما امروز گرامى مى داريم و به سياست ورزى او و عدم استفاده از نيروهاى سركوبگر احترام مى گذاريم. هر كس بر اين ملك و مملكت حاكم شود، اگر سياست ورز ملى نباشد، ايران روى آرامش و سعادت به خود نخواهد ديد. اين چيزى ست كه مى توانيم از تاريخ بياموزيم حتى اگر ياد كردن از مصدق و شاه را خوش نداشته باشيم.