نگام - جورج بوش رییس جمهوری وقت امریکا نزدیک به ۱۵ سال پیش در چنین روزهایی جمهوری اسلامی ایران را به همراه دو کشور دیگر یعنی عراق و کره شمالی به عنوان محور شرارت معرفی کرد و آنان را مهم ترین دشمنان امریکا نامید. اما یک سال و چند ماه پس از این سخنرانی با دستگیری صدام و بر سرکار آوردن دولتی شیعه در عراق، مهم ترین پیروزی سیاسی پس از انقلاب را به جمهوری اسلامی تقدیم کرد. اینک به نظر می رسد در مورد سوریه یک بار دیگر این تجربه تکرار شده است:
امریکا از حمایت عربستان سعودی از مخالفان بشار اسد استقبال کرد و به این امید که به عمر رژیم سوریه پایان دهد، جنگی را در سوریه گسترش داد که پیروز آن روسیه و ایران بودند. از این منظر تصرف حلب را می توان برای ایران موفقیتی در حد سقوط صدام دانست. سوریه یگانه حامی ایران در جنگ ایران و عراق بود و اکنون ایران نقش موثری در بقای این رژیم بازی کرده است. این تحول به معنای تحکیم موقعیت استراتژیک ایران در منطقه است. بیاد بیاوریم روزهایی نه چندان دور را که غرب تحت تاثیر عربستان سعودی حتی در باره این که ایران در مذاکرات صلح سوریه حضور داشته باشد یا نه از خود تردید نشان می داد.
درست همان طور که بهره گیری ایران از سقوط صدام نتیجه موقعیت ژئوپولتیک ایران در منطقه بود، پیروزی در حلب نیز نتیجه همین موقعیت ژئوپولتیک ایران است. اما این موقعیت به این دلیل تثبیت شده است که دولت امریکا در ضعیف ترین موقعیت خود در خاورمیانه از زمان جنگ جهانی دوم به بعد است. موقعیتی که دانلد ترامپ رییس جمهوری منتخب امریکا را ناگزیر به چشم پوشی از ادامه سیاست معمول امریکا در خاورمیانه کرده است.
از این منظر، مشارکت موثر نیروهای جمهوری اسلامی و شیعیان مورد حمایت ایران در بیرون راندن مخالفان بشار اسد از شهر استراتژیک حلب را می توان نخستین گام عملی جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران در همراهی با پیمان نانوشته دانلد ترامپ رییس جمهوری تازه منتخب امریکا و ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه دانست. عجیب نیست اگر می بینیم برخلاف موضع رسمی باراک اوباما، آقای ترامپ حتی از محکومیت لفظی ایران و روسیه خودداری می کند و با اعلام تلاش برای ایجاد منطقه آزاد، تلویحا گفته است که دولت او که تا یک ماه دیگر بر سر کار خواهد آمد علاقه ای به ورود نظامی در مناقشه سوریه ندارد.
انتخاب ترامپ موضع جان کری وزیر امور خارجه امریکا را در مذاکره با روسیه بر سر رسیدن به آتش بس فراگیر در سوریه به شدت تضعیف کرد و بر امیدهای فرماندهان عملیاتی ائتلاف روسیه، سپاه پاسداران و بشار اسد برای رسیدن به یک پیروزی تعیین کننده در حلب افزود.
این تحول را می توان در لحن بی رمق مقام های دولت اوباما و حتی در موضع نماینده سازمان ملل در امور سوریه در هفته های اخیر دید. حتی نیروهای نظامی غرب به رهبری امریکا در سوریه نیز در ابهام ناشی از تغییر در بالاترین رده نظامی در امریکا ترجیح دادند از دور نظاره گر پیش روی نیروهای تحت فرماندهی روسیه در حلب باشند.
سریع ترین واکنش را به ائتلاف نانوشته پوتین و ترامپ بر سر سوریه، رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه نشان داد. ائتلافی که پیشنهاد ترامپ برای انتصاب رکس تیلرسون ـ دوست دیرین رییس جمهوری روسیه ـ به وزارت امورخارجه امریکا نشان دهنده اهمیت استراتژیک آن است.
یک هفته پیش از تکمیل تصرف حلب، رییس جمهوری ترکیه نظر خود درباره ضرورت برکناری بشار اسد را تغییر داد و از ضرورت همکاری سیاسی با او سخن گفت. ترکیه که از سرد شدن روابطش با امریکا پس از سرکوب گسترده عوامل کودتا رنج می برد ترجیح داد با چرخش به سوی روسیه به دوران پر دردسر همکاری با اوباما پایان دهد و به استقبال ترامپ برود. نشانه های همکاری سه جانبه ایران و روسیه و ترکیه را می توان در گفت و گو های نزدیک میان وزرای امور خارجه سه کشور در روزهای اخیر دید.
پس از تغییر موضع ترکیه، افزایش نیروهای سپاه پاسداران و شیعیان تحت هدایت ایران در محاصره حلب دومین گام مهم در سوریه در جهت اجرای پیمان سیاسی غیر رسمی ترامپ و پوتین بود. پیمانی که مخالفان دولت بشار اسد نخستین قربانیان آن بودند.
می توان دلایل آقای خامنه ای برای همراهی با ترامپ و پوتین در حلب را دریافت. از نظر بین المللی حفظ بشار اسد موضع جمهوری اسلامی را در منطقه تقویت می کند.
از نظر داخلی، نمایش پیروزی در حلب می تواند نشانگر آغاز یک دوران پسابرجامی تازه به روایت آقای خامنه ای و سپاه پاسداران باشد. حمهوری اسلامی می تواند ضمن این که از دستاوردهای برجام استفاده می کند، اهمیت سیاسی آن را که مورد بهره برداری میانه روهاست در پس دستاورد نیروهایش در حلب پنهان کند. و نمایش پیروزی در حلب در شرایط پیش از انتخابات توان تازه ای به آئتلاف بی رمق تندروها و اصولگرایان در مبارزه انتخاباتی با حسن روحانی می بخشد.
مرور تحلیل های حامیان رسانه ای تندروها و سپاه پاسداران در فارس نیوز و تسنیم و رجا نیوز نشان می دهد که نمایش تحولات حلب به عنوان یک پیروزی نظامی سپاه پاسداران و نیروهای تحت هدایت آن چه اهمیت استراتژیکی در منازعه داخلی قدرت در ایران دارد. تصرف حلب آشکارا موضع سپاه پاسداران را در سیاست خارجی ایران در منطقه ایران تقویت کرده است.
حسین شریعتمداری روز یکشنبه ۲۸ آذر در یادداشتی در روزنامه کیهان به صراحت در استقبال از بازگشت به دوران پیش از توافق اتمی نوشت و با اشاره به از سرگیری برنامه های اتمی در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد گفت « راه حل موثر آن بود که تمامی فعالیت‌های تعلیق شده را از سرگرفتیم و امروز هم تنها راه همان است، بازگشت به نقطه اول یعنی نقطه قبل از امتیازات نقدی که به حریف داده و در مقابل وعده‌های نسیه‌ای که گرفته‌ایم.»
درست است که تندروها در فضای سیاسی ناشی از پیروزی در حلب دور تازه ای از حمله به توافق اتمی ایران را آغاز کرده اند اما احتمالا آقای خامنه ای بیش از هر فرد دیگری در ایران می داند که اگر توافق نامه برجام نبود ایران از قدرت سیاسی و عملیاتی لازم برای ادامه سیاست منطقه ای خود در سوریه برخوردار نبود. و ایران همچنان باید در باتلاق انزوای سیاسی و اقتصادی و بحران نظامی ناشی از برنامه اتمی بی حاصلش دست و پا می زد. این محاسبه آقای روحانی و تیم او در وزارت امورخارجه درست بود که برجام بر امنیت ایران افزوده است: بدون برجام شکل گیری ائتلاف ترامپ ـ پوتین و همراهی خامنه ای با آنان ممکن نبود. همان طور که ادامه آن نیز با برگشت به دوران پیش از برجام ممکن نیست.
