در اسفند ماه سال ۵۱ زندان جدید شیراز که به زندان عادل آباد معروف شد چیزی حدود ۱۳۰ زندانی سیاسی داشت. حدود۲۰ تن از این زندانیان قبلا در زندان ارک کریمخانی در شیراز که در وسط شهر واقع بود به سر می بردند که تعدادی از آنها در ارتباط با گروه ستاره سرخ دستگیر شده و جزء دستگیری های خود شیراز بودند و تعداد کمی هم از زندانهای دیگر به شیراز تبعید شده بودند از جمله کاک عبدالله عزت پور از حزب دمکرات کردستان که چند سالی بود در ارک کریمخانی زندانی بود و همچنین خود من به اتفاق سعدالله علیزاده، یوسف مصطفوی از ساکا و ژیان ژیانفر از توفان از زندان قصر به این زندان در شیراز تبعید شده بودیم. چند ماه یعد با افتتاح زندان عادل آباد شیراز همه ما را از زندان ارک کریمخانی به این زندان منتقل کردند. بعد از گذشت چند ماه تعداد زیادی از زندانیان سیاسی را از زندان قصر مستقیماً به این زندان تبعید کردند. در فاصله کوتاهی بعد از این واقعه رژیم شاه زندان برازجان را کاملا تعطیل نمود و زندانیان آن تبعیدگاه بد آب و هوا را نیز به شیراز منتقل کرد. به این ترتیب در مقطع اسفند سال ۱۳۵۱ زندان عادل آباد شیراز محل تجمع تعداد زیادی از زندانیان با تجربه و با محکومیت سنگین شد.

زندان شیراز همچون بقیه زندانها در آن سالها طیف متنوعی از زندانیان با گرایشات فکری گوناگون و وابسته به سازمانهای سیاسی مختلف را در بر می گرفت. از فدائی و مجاهد گرفته تا ستاره سرخی و آرمان خلقی از توده ای گرفته تا سازمان انقلابی حزب توده و توفان وگروه فلسطین و ساکائی ها در این زندان حضور داشتند. اما با این که ترکیب سیاسی زندانیان خیلی متنوع بود اکثریت زندانیان را طرفداران سازمان چریکهای فدائی خلق و سازمان مجاهدین خلق تشکیل می دادند. زندانیان این دو جریان هر کدام تشکل مخفی ویژه خود را در داخل زندان داشتند اما از نظر صنفی مشترک عمل کرده و تقریبا اکثر زندانیان در کمون واحدی زندگی می کردند. این وضع بیانگر وحدتی نسبی بین زندانیان بود و همچنین با توجه به حضور زندانیانی با محکومیت سنگین شرایط را در ارتباط با زندانبانان به نفع زندانیان کرده بود.

با نزديک شدن عيد بحث های داغی در ميان زندانيان درگرفت مبنی بر اينکه عيد را چگونه بايد برگزار کنيم. مجاهدين رغبت چندانی به عيد نوروز نداشتند و عيد واقعی شان را روز تولد پيغمبر اسلام میدانستند. کسانی هم مدعی بودند که با توجه به جنايات رژيم ما عيد نداريم و نباید مراسم عید برگزار کنیم. عده ای از زندانیان هم بر سنتی برگزارکردن مراسم عيد تاکيد داشتند. در این میان رفقای تشکيلات فدائی بر اين باور بودند که اولا عيد را بايد حتما برگزار کرد و ثانیا آن را نه به شکل سنتی بلکه به صورت سياسی باید برگزار کرد. در جريان بحثهای داغی که در اين زمينه در گرفت موضع فدائی ها نظر خيلی ها را به خود جلب نمود و سرانجام عيد نوروز سال ۵۲ بر اساس نظر فدائی ها برگزار شد که به عنوان يکی از پرشکوه ترين اعياد زندان در خاطره زندانيان نقش بست.

چگونگی پیشبرد بحث ها در باره چگونه برگزار کردن مراسم عید به این صورت بود که مسئولین کمون، زندانیان عضو کمون را به دسته های بزرگی تقسیم کرده بودند تا هر دسته در مورد اینکه مراسم عید را چگونه برگزار کنیم بحث کرده و نتیجه بحث های خود را به مسئولین کمون منتقل کنند تا تصمیم قطعی بر اساس نظر اکثریت گرفته شود. به یاد دارم که در این تقسیم بندی، مهندس سحابی نیز در همان گروهی قرار گرفته بود که من هم بودم. وی در مقابل استدلال فدائی ها مبنی بر سیاسی برگزار کردن عید حرفی زد که موجب خنده بقیه گشت. او گفت اگر عید سیاسی باشد پس هفت سین هم باید سیاسی باشد و در مقابل این سئوال توام با تعجب بقیه که هفت سین سیاسی دیگر چیست؟ گفت مثلا سام ۷ را باید بگذاریم سر سفره که باز همه خندیدند. این شیوه بحث البته نشانگر آن بود که او مخالف برگزاری عید به صورتی است که فدائی ها پیشنهاد می کردند و چنین تفکری می خواست مراسم عید را به یک روبوسی ساده در زمان سال تحویل یا روز اول فروردین تقلیل دهد.

بالاخره بعد از بحث های زیاد نظر فدائی ها مبنی بر برگزاری مراسم نوروز به صورت سیاسی غالب شد و قرار شد عید سال ۵۲ چنین برگزار شود. به دنبال این تصمیم زندانیانی که به ملیتهای مختلف مثل کرد و ترک و ... وابسته بودند و یا از فرهنگ مشترکی برخوردار بودند دور هم جمع شدند تا آهنگ های مترقی و انقلابی را برای مراسم عید تعیین و تمرین کنند.

علاوه بر تدارکات دیگر یکی از تصمیمات برای بر برگزاری سیاسی مراسم عید آن بود که از میان زندانیان، مسن ترین و جوانترین زندانی سیاسی مشخص شده و پیام خود را به جمع اعلام کنند. مسن ترین ها در زندان کم نبودند. در آنجا آقای طاهر احمدزاده که پدر رفقا مسعود و مجید از رهبران چریکهای فدائی بود حضور داشت. کاک غنی بلوریان از حزب دمکرات کردستان و مجید امین موید از فرقه دمکرات آذربایجان و همچنین افسران سازمان نظامی حزب توده مانند آقای عباس حجری بودند. از میان این مسن تر ها، آقای عباس هجری مسن ترین فرد زندان شناخته شد که حدود پنجاه سال و شاید هم کمی بیشتر سن داشت. جوانترین فرد زندان بیست سال سن داشت که فریبرز سنجری (نويسنده اين سطور) از چریکهای فدائی خلق بود. با مشخص شدن مسن ترین و جوانترین فرد زندان قرار شد با تحویل سال ابتدا مسن ترین و سپس جوانترین زندانی سیاسی برای جمع سخنرانی بکند.

من از این تصمیم توسط تقی افشانی نقده که در آن زمان یکی از مسئولین تشکیلات ما در زندان بود مطلع شدم. من در زندان با وی جلسه مطالعاتی داشتم و مخفیانه با هم تاریخ حزب کمونیست چین را مطالعه کرده و در موردش بحث می کردیم. تقی به من گفت که متن سخنرانی را می توان مشترکا با رفقای دیگر تهیه کرد.

ما در آن زمان در بند چهار زندان شیراز زندانی بودیم. این بند از ۲۱ اتاق به اضافه حمام و دستشوئی تشکیل می شد. يعنی دریک سوی راهرو ده اتاق و در سوی مقابل یازده اتاق قرار داشت. در هر اتاق هم سه تخت سه طبقه وجود داشت. بنابراین راهروئی که اتاقهای زندانیان در دو طرف آن قرار داشتند، راهرو بلندی بود.

با فرا رسیدن زمان برگزاری عید، مسئولين کمون وسط راهروی بند را با هر چه در امکان داشتند قابل نشست کردند و سفره درازی پهن کردند که تمام زندانيان دور آن نشستند. ميوه ها وشيرينی هائی که خانواده ها آورده بودند در بشقابهائی در دورا دور اين سفره گذاشته شده بودند. با شروع مراسم، مسن ترین زندانی سیاسی، آقای عباس حجری شروع به صحبت نمود. او از پيروزی بهار بر زمستان حرف زد و بر این مبنا در سخنان خود از ضرورت مقاومت و پایداری در زندان سخن گفت. من به عنوان جوانترین فرد زندان متنی را که توسط تشکیلات خودمان در زندان تهیه کرده بودیم را خواندم. در آن متن با اشاره به رستاخيز سياهکل و نقش بن بست شکنانه آن و راهگشائی که با آغاز مبارزه مسلحانه توسط چریکهای فدائی خلق در جامعه صورت گرفته بود بر ضرورت تداوم راه آن رزمندگان تاکيد شده بود. من سخنانم را با گرامی داشت خاطره همه مبارزین آزادیخواه که در مصاف با رژیم وابسته به امپریالیسم شاه جان باخته بودند تمام کردم.

مراسم عید ما با سرود خوانی دسته هائی که برای سرود خواندن تعیین شده بودند ادامه یافت. پیش از عید زندانيان ترک، لر،مازندرانی و ... هر کدام دور هم جمع شده و ترانه ها و سرودهائی را تمرين می کردند تا در مراسم عید آنها را بخوانند. حاصل کار آنها در آن شب در معرض ديد همگان قرار گرفت. تنوع آهنگ ها و سرود هائی که در مراسم عید سال ۱۳۵۲ خوانده شد خود انعکاسی از تنوع فرهنگی جامعه چند ملیتی ایران بود که همه دست در دست هم در مقابل دشمن مشترک خود صف کشیده بودند. از میان آنها تکه ای از ترانه ای که توسط زندانیان سیاسی مازندرانی خوانده شد در یادم مانده است. آن ترانه ای بود که در دوران مبارزات سالهای ۳۰ تا ۳۲ در مازندران خوانده می شد و رفقا آن را تمرین کرده و به خوبی اجرا نمودند.

یکی دیگر از برنامه های تفریحی که در این مراسم اجرا شد و با استقبال زندانیان مواجه گردید تئاتری بود که زندانیانی چون مجید آقا جانی، سهراب معینی، رضا ستوده و ... اجرا کردند. در این برنامه گاف ها،حماقت ها و برخورد های احمقانه بازجو های ساواک و ماموران دادرسی ارتش به نمایش درآمده و با طنزی گزنده به سخره گرفته شده بود.

چنین بود که جشن عيد سال ۵۲ زندانیان سیاسی در محيط بسته زندان و به دور از خانواده هایشان مراسمی به ياد ماندی شد. این عید به باور اکثر زندانيان آن سال بهترين عيدی بود که تا آن زمان در زندانهای شاه برگزار شده بود و با توجه به سیاستهای سرکوبگرانه دیکتاتوری لجام گسیخته حاکم دیگر تکرار نشد.

پس از آن اتفاقات دیگری پیش آمد. در ۲۶ فروردین ماه ساواک به بهانه بازرسی زندان وارد بند چهار شد و برای زهر چشم گرفتن از زندانیان آنها را مورد توهین و فحاشی قرار داد. این برخورد با مقاومت زندانیان سیاسی مواجه شد که درادامه خود " شورش زندان شیراز" را موجب شد که خود داستان دیگری دارد.

فروردین ۱۳۹۶