شرق، آمنه شیرافکن: قانون گذرنامه اما و اگرهای فراوانی دارد؛ به‌ویژه وقتی پای مباحث حقوق زنان به میان بیاید. نمونه‌اش را می‌شود در ماجرای اخیر خروج دو زن ورزشکار از ایران و ممنوع‌الخروج‌شدن‌شان از سوی همسرانشان دید. ماجرایی که بیش از هر زمان دیگری مسائل مرتبط به حقوق زنان در خروج از کشور را روی خط خبرها برد. نمایندگان عضو فراکسیون زنان مجلس به‌ویژه پس از مسائلی که برای زنان ورزشکار به وجود آمد، به فکر چاره‌اندیشی برای تصحیح وضعیت قانون گذرنامه افتادند.
نشست‌های کارشناسی برگزار کردند و از اهل فن نظرخواهی کردند. حالا طرح پیشنهادی آنها تحویل هیئت‌رئیسه مجلس شده است. طرح را دوفوریتی آماده کرده‌اند و بررسی آن به بعد از تعطیلات تابستانه مجلس موکول شده است. فریده غیرت، حقوق‌دان که از سال‌های جوانی تا به امروز با دغدغه حقوق مرتبط با گذرنامه و مباحث زنان درگیر بوده به «شرق» می‌گوید: «اگر زن ایرانی به هنگام ازدواج شروط ضمن عقد را امضا نکند، برای خروج از کشور دچار مشکلات اساسی خواهد شد. تلاش زنان مجلس نیز صرفا می‌تواند بندی بر بندهای کنونی افزوده و دایره شمول را برای زنان بیشتری فراهم آورد؛ اما نکته کلیدی این است که وقتی زن عاقل و بالغ بوده و از اهلیت برخوردار است، چرا باید برای خروج از کشور از همسرش مجوز بگیرد». غیرت در سال‌های وکالت با زنان توانمند زیادی مواجه شده که گاه به دلیل مسائل خانوادگی نتوانسته‌اند در مجامع علمی و اقتصادی بین‌المللی حاضر شوند و روند برگزاری دادگاه و شکایت‌ها در این مسیر را کاهنده می‌داند. توصیه‌اش به زنان جوان این است که همه شروط ضمن عقد را در حین عقد محضری کنند و در همین‌جا به خاطره‌ای از سخنان امام خمینی (ره) اشاره دارد. سخنی که در آن امام خمینی بر برخورداری شروط ضمن عقد از جانب زنان تأکید داشته‌اند. آنچه به گفته غیرت این روزها کمتر از سوی مسئولان و مجریان قانون آموزش داده شده و ترویج‌گری می‌شود.
٣ سناریوی بهارستان برای گشایش
طیبه سیاوشی، نایب‌رئیس فراکسیون زنان مجلس در گفت‌وگو با «شرق» به سه سناریوی ارائه‌شده در پیش‌نویس طرح اصلاح بند ماده ١٨ قانون گذرنامه اشاره دارد و سناریوی سوم را بیش از دیگر دو سناریوی دیگر توصیه می‌کند. بر‌اساس سناریوی نخست ماده واحده: بند (٣) ماده (١٨) قانون گذرنامه به شرح زیر اصلاح و یك تبصره به آن الحاق می‌شود.
حسب ماده ١٨ «زنان شوهردار، حتی در‌صورتی‌كه كمتر از ١٨ سال تمام داشته باشند، با موافقت كتبی شوهر می‌توانند برای دریافت گذرنامه و خروج از كشور اقدام كنند». بر‌اساس تبصره این ماده مواردی از شمول حكم بند این ماده مستثنا است که شامل «زنانی كه با شوهر خود مقیم خارج از كشور هستند».، «زنانی كه شوهر خارجی اختیار كرده‌اند، ولی به تابعیت ایران باقی مانده‌اند». و «زنانی كه برای ادای فرضیه حج تمتع درخواست خروج از كشور دارند». همچنین مطابق تبصره «در موارد اضطراری مانند درمان و فوت بستگان، با تشخیص و اجازه دادستان محل درخواست گذرنامه، دادستان مكلف است بدون تشریفات اداری و هزینه رسیدگی، حداكثر تا ٧٢ ساعت از زمان ثبت، نظر خود را نسبت به قبول یا رد درخواست اعلام كند. شركت در مسابقات ورزشی، المپیادها و مسابقات علمی و فرهنگی به نمایندگی از طرف جمهوری اسلامی ایران با تأیید مراجع ذی‌ربط جزء موارد اضطراری محسوب می‌شود». همچنین «زنانی كه در سند ازدواج (عقدنامه) شرط ضمن عقد خود را مبنی بر اجازه خروج از كشور ثبت كرده‌اند».
سناریوی دوم
سناریوی دومی که به گفته سیاوشی از سوی فراکسیون زنان مجلس دهم به هیئت‌رئیسه مجلس ارائه شده، این است.
ماده واحده: بند (٣) ماده (١٨) قانون گذرنامه به شرح زیر اصلاح و یک تبصره به آن الحاق می‌شود:
ماده ١٨: «زنان شوهردار، حتی در صورتی که کمتر از ١٨ سال تمام داشته باشند با موافقت کتبی شوهر می‌توانند برای دریافت گذرنامه و خروج از کشور اقدام کنند».
تبصره: موارد زیر از شمول حکم بند این ماده مستثنا است: الف) زنانی که با شوهر خود مقیم خارج از کشور هستند. ب) زنانی که شوهر خارجی اختیار کرده‌اند؛ ولی به تابعیت ایران باقی مانده‌اند. ج) زنانی که به منظور ادای فرضیه حج تمتع درخواست خروج از کشور دارند. د) در موارد اضطراری مانند درمان و فوت بستگان، با تشخیص و اجازه دادستان محل درخواست گذرنامه. دادستان مکلفات بدون تشریفات اداری و هزینه رسیدگی، حداکثر تا ٧٢ ساعت از زمان ثبت، نظر خود را نسبت به قبول یا رد درخواست اعلام کند. ه) شرکت در مسابقات ورزشی، المپیادها و مسابقات علمی و فرهنگی به نمایندگی از طرف جمهوری اسلامی ایران با تأیید مراجع ذی‌ربط و) زنانی که در سند ازدواج (عقدنامه) شرط ضمن عقد خود را مبنی بر اجازه خروج از کشور ثبت کرده‌اند.
سناریوی سوم
در‌همین‌حال سناریوی سوم ارائه‌شده به گفته سیاوشی پیشنهاد ارجح دفتر مطالعات حقوقی نیز به شمار می‌آید. بر‌اساس موضوع طرح: الحاق یک تبصره به بند (٣) ماده (١٨) قانون گذرنامه تبصره: حج واجب شرکت در مسابقات ورزشی، المپیادها و مسابقات علمی و فرهنگی به نمایندگی از طرف جمهوری اسلامی ایران با تأیید مراجع ذی‌ربط جزء موارد اضطراری محسوب می‌شود. بر‌اساس‌این موارد زیر از شمول حكم بند این ماده مستثنا است: «زنانی كه با شوهر خود مقیم خارج از كشور هستند. زنانی كه شوهر خارجی اختیار كرده‌اند؛ ولی به تابعیت ایران باقی مانده‌اند. زنانی كه به منظور ادای فریضه حج تمتع درخواست خروج از كشور دارند. موارد اضطراری مانند درمان و فوت بستگان، با تشخیص و اجازه دادستان محل درخواست گذرنامه. در این موارد دادستان مكلف است بدون رعایت تشریفات دادرسی و هزینه رسیدگی، حداكثر تا ٧٢ ساعت از زمان ثبت، تصمیم نسبت به قبول یا رد درخواست اعلام كند».
در‌همین‌حال برای زنانی که در مسابقات ورزشی، المپیادها و مسابقات علمی و فرهنگی به نمایندگی از طرف جمهوری اسلامی ایران حاضر می‌شوند، نیز مراجع ذی‌ربط موظف‌اند تا تمهیدات لازم را در نظر گیرند. سیاوشی تأکید دارد پیشنهاد حقوقی ما این بوده که «ذی‌نفع حق دارد نسبت به تصمیم دادستان تا ١٠ روز پس از ابلاغ به مرجع صالح اعتراض کند».
