وبسایت رسمی برنامه نود - تیم بسکتبال زیر ۱۹ سال ایران در جام جهانی مصر عملکرد فاجعه‌باری داشت و با فقط یک برد از ۷ مسابقه بین ۱۶ تیم حاضر در مسابقات به مقام پانزدهم رسید. این نمایش ضعیف بعد از قهرمانی همین تیم در مسابقات قهرمانی آسیا که با پیروزی مقابل همه قدرت‌های کلاسیک قاره شامل کره‌جنوبی، ژاپن، چین و فیلیپین به دست آمد سوال‌های زیادی درباره آینده این رشته ایجاد کرد.
بسکتبال پایه در سال‌های اخیر مسیر نزولی در پیش گرفته و هر سال بدتر و بدتر می‌شود. مهمترین ایرادی که به بسکتبال پایه می‌توان گرفت سیاست‌گذاری‌های غیرکارشناسی فدراسیون بسکتبال است؛ سیاست‌گذاری‌هایی که اغلب براساس متدهای چند ده سال پیش انجام می‌شود.
سیاست منسوخ فدراسیون در رده پایه
بسکتبال ایران در رده پایه دهه‌هاست از متد منسوخ "قهرمانی کشور" استفاده می‌کند؛ مدتی که نه تنها در کشورهای صاحب سبک بلکه در کشورهای متوسط دنیا هم استفاده نمی‌شود. برگزاری رقابت‌های قهرمانی کشور که با هزینه‌ای سرسام آور برای فدراسیون برگزار می‌شود، موازی با رقابت‌های آموزشگاه‌های کشور، چند ماه بعد از این رقابت‌ها و البته مثل این رقابت‌ها در سطح فنی بسیار نازل برگزار می‌شود. خروجی این دو رقابت که تا پایان تابستان هر سال طول می‌کشد برای تیم‌های پایه تقریبا هیچ است. هزینه‌های گذاف برگزاری رقابت‌ها که در ۴ منطقه برگزار می‌شود (برای مثال هیات تهران سال گذشته بیش از ۱۱۰ میلیون تومان هزینه شرکت در رقابت‌های قهرمانی کشور کرده) عملا بیشتر بودجه هیات‌ها را میبلعد. البته رقابت‌های سراسری در رده‌های پایه به همین دو رقابت محدود نیست و لیگ‌های نوجوانان و جوانان هم از اواسط پاییز آغاز می‌شوند که البته سطح بسیار نازلی دارند.
فدراسیون بسکتبال در سه سال اخیر بعد از چندین سال تصمیم به برگزاری رقابت‌های لیگ نوجوانان و جوانان گرفت اما در این مدت، سه بار نحوه برگزاری رقابت‌های پایه را تغییر داده و هر سال ساختار این رقابت‌ها را دگرگون کرده. این تغییرات گسترده و همیشگی قدرت باشگاه‌ها را در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی بسیار کم کرده است. در تیم‌های پایه ایران قانون نانوشته‌ای وجود دارد که همه استان‌های فعال باید یک نماینده در کادر فنی تیم‌های پایه داشته باشند. این قانون نانوشته روی شایسته سالاری خط قرمز کشیده و مشکلات بسیار زیادی برای تیم‌های رده‌های سنی مختلف ایجاد کرده است. قوانین خلق‌الساعه در رده‌های سنی هر سال باشگاه‌ها را با چالش‌های جدید روبرو میکنند. برای مثال امسال براساس قوانین تیم‌های اجازه دارند فقط ۲ بازیکن از لیست نوجوانان همزمان در لیست جوانان داشته باشند و این یعنی سد بزرگ روی پیشرفت سریع بازیکن‌های مستعد و بستن دست باشگاه‌ها برای فرصت دادن به نیروهای کم‌سن‌تر.
اساسا مدیریت کل بسکتبال یک کشور توسط یک فدراسیون در دنیا منسوخ شده و در کشورهای پیشرفته در بسکتبال این باشگاه‌ها هستند که جریان اصلی بسکتبال کشورشان را کنترل و مدیریت میکنند. همین مدیریت کل بسکتبال توسط فدراسیون است که باعث شده روش‌های بسیار قدیمی و غیرکارشناسی برگزاری رقابت‌های پایه، رده‌های سنی بسکتبال ایران را به وضع فاجعه‌بار فعلی برساند.
خرید منزل آقای مدیر برای گرفتن پست در تیم‌های پایه!
از زمان روی کار آمدن محمود مشحون در بسکتبال ایران به جز دو سرمربی (مهران شاهین طبع و فرزاد کوهیان) هیچ چهره باتجربه و کارنامه‌داری در رده‌های سنی به کار گرفته نشده و نکته عجیب‌تر اینکه معمولا در آستانه رقابت‌های جهانی یا آسیایی سرمربی تیم تغییر کرده! در ابتدای دهه ۷۰ تیم‌های پایه ایران که همگی در اختیار سعید فتحی بودند بعد از ۶ سال آزمون و خطا و کسب تجربه روی ریل صحیح قرار گرفتند اما درست در همان زمان سیل گسترده در بسکتبال تقریبا همه مربیان پایه را با خود برد. کارنامه سرمربی‌های فعلی پایه بسیار ضعیف است. برای مثال رضا نوری سرمربی تیم زیر ۱۹ سال در ۱۵ سال به جز سال گذشته که بعد از قهرمانی در آسیا هدایت تیم سنندج در دسته یک را برعهده داشته و به جمع چهار تیم نهایی هم نرسیده، در هیچ تیم باشگاهی قابل ذکر دیگری حضور نداشته؛ به بیان دیگر هیچ‌کدام از باشگاه‌های حاضر در لیگ برتر یا دسته یک به سرمربی مورد اعتماد فدراسیون اعتماد ندارند.
فدراسیون بسکتبال به عنوان متولی اصلی آموزش در نظام ورزشی فعلی ایران توجه بسیار اندکی به تربیت مربی برای رده‌های سنی دارد. گرفتن کارت مربی‌گری و حضور در یکی از تیم‌های رده‌های سنی این روزها کار چندان سختی نیست اما خروجی کلاس‌های آموزش مربی‌گری فدراسیون مربی‌های با سطح بسیار پایین است. گفته می‌شود تعدادی از اعضای کادر فنی تیم‌های پایه برای رسیدن به این جایگاه حاضر به انجام هرکاری هستند. برای مثال یکی از مربی‌های تیم‌های پایه خریدهای منزل یکی از مدیران ارشد فدراسیون بسکتبال را انجام می‌دهد. با این شرایط نمی‌توان انتظار داشت بازیکن‌هایی که در تیم‌های پایه حضور دارند، در انجام کارهای پایه‌ای بسکتبال توانا باشند.
بسیاری از کارشناس‌ها معتقدند حتی بهترین بسکتبالیست‌های ایران هم در انجام کارهای پایه دچار ضعف هستند و تنها با کار مداوم توانسته‌اند این ضعف‌ها را بپوشانند اما در نسل‌های بعدی نه این کار مداوم وجود داشته نه مربی‌هایی که این افراد را آموزش بدهند.
محاصره اقتصادی وزارت ورزش
در ایجاد این شرایط فاجعه‌بار در تیم‌های پایه، مسائل مالی را هم باید در نظر گرفت. تیم جوانان زیر ۱۹ سال که به مسابقات جهانی مصر اعزام شد به جز یک اردوی صربستان هیچ تدارک دیگری نداشت. مربی‌ها و سایر اعضای کادرفنی تیم‌های پایه عملا حقوقی از فدراسیون دریافت نمی‌کنند. گفته می‌شود وزارت ورزش که خواهان کنار رفتن مشحون از فدراسیون است سیاست محاصره اقتصادی فدراسیون را در پیش گرفته تا مشحون را وادار به استعفا کند.
البته درباره مسئله تدارکات این تیم، باید این نکته را هم درنظر داشت که فدراسیون بسکتبال برای همین مقدار تدارک هم برنامه‌ای ندارد. درباره اردوی تیم جوانان در صربستان نکات غیرواقعی بسیاری منجمله سطح تیم‌هایی که با آن‌ها بازی تدارکاتی برگزار شد از طرف فدراسیون نقل شده است. وضعیت این اردو به قدری نامنظم بوده که چند بازیکن مرتب با مصدومیت‌های ساختگی از زیر تمرین و بازی‌های تدارکاتی فرار کرده‌اند.
راهکار ساده برای برون رفت از باتلاق
بدون شک برگزاری رقابت‌های خوب و منظم اولین و احتمالا مهمترین قدم در راه تقویت تیم‌های پایه باشگاه‌ها خواهد بود. اگر مسابقات سراسری با نظم و کیفیت برگزرا شود باشگاه‌ها برای پیشرفت در این رده انگیزه بیشتری می‌گیرند و برای موفق شدن در این مسابقات سخت‌تر تلاش میکنند. اساسا حضور منطقی و با برنامه باشگاه‌ها در عرصه پایه تنها راه حل پیشرفت است و این حضور است که سر و شکل تیم‌های ملی پایه را تصحیح می‌کند. فدراسیون بسکتبال با تقویت باشگاه‌ها در رده‌های پایه و هزینه هدف‌مند بودجه در این رده‌ها می‌تواند ثمره تلاش این باشگاه‌ها را در تیم‌های ملی رده‌های مختلف استفاده کند.
برگزاری رقابت‌های منظم و خوب و سپردن سکان رده‌های سنی به باشگاه‌ها با در نظر گرفتن این نکته یک باشگاه هدفی به جز موفق شدن ندارد، عملا شایسته‌سالاری را هم نهادینه می‌کند و این روند فاجعه‌بار پیشرفت نیروهای رانتی و پسرفت نیروهای بدون رانت اما مستعد نهادینه شده در بسکتبال ایران متوقف می‌شود.
