محمدحسن نجمی ـ شرق: یک نفر روی میز نشسته است و سعی در «سلفی» گرفتن دارد؛ تعداد دیگری هم گوشی‌به‌دست ایستاده‌اند و سعی دارند از میهمان ویژه مراسم عکس بگیرند؛ نهایتا یک نفر گوشی‌اش را به معاون وزیر خارجه می‌رساند تا از جمع آنها به‌علاوه میهمان ویژه عکس بگیرد. اینها اتفاقاتی است که ۱۴ مرداد در پایان مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری ایران در مجلس شورای اسلامی رخ داد؛ نمایندگانی که سعی داشتند با «فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، عکس یادگاری بگیرند. این رخدادها باعث شد تا حاشیه‌های مراسم تحلیف بیش از متن آن مورد توجه قرار بگیرند و بالاتر از آن، نماینده‌ای که سعی در گرفتن سلفی داشت بدون توجیه کارش، از مردم عذرخواهی کرد. «فرج‌الله رجبی»، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی، در ساعتی پس از سلفی پرسروصدا در مجلس، در کانال تلگرامی‌اش متنی با تیتر «توضیح و اعتذار»، منتشر کرد؛ در این متن آمده: «ابوعلی سینا می‌گوید: «اگر برای یک کار غلط هزار دلیل بیاوری می‌شود هزارویک غلط». پس از انتشار عکس اینجانب که البته در جوی غیررسمی و پس از پایان مراسم تحلیف در فضای عمومی منتشر شد، اگرچه نمایندگان حاضر در محل از سر مطایبه مشغول گرفتن عکس بودند ولی به‌هرحال اینجانب وظیفه خود می‌دانم از آنچه خاطر مردم عزیز را مکدر می‌سازد و ناقض‌شان نمایندگی مردم است عمیقا ابراز تأسف و عذرخواهی کنم. امیدوارم مردم عزیز و به‌ویژه همشهریان گرانقدرم اعتذار اینجانب از این غفلت را بپذیرند و عفو کنند».
ماجرای سلفی با موگرینی واکاوی شود
پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون زنان مجلس، نیز در همین زمینه به «شرق» گفته: «راستش را بخواهید، تحلیل عکس‌های این‌چنینی کار ساده‌ای نیست، شاید ما نمایندگان هنوز برایمان جا نیفتاده که هر کنش ما ضبط رسانه‌ای می‌شود و اینکه باید بیش از پیش مراقب حرکات و رفتارمان باشیم. خب این عکس بالطبع دیروز برای من عکس قابل‌تأملی بود و حالا به نظر می‌رسد یکی از کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم این است که بگوییم در روند توسعه این هم می‌گذرد و برای ما درس‌های تازه‌ای خواهد داشت. آنچه اتفاق افتاده که شاید کمی دور از انصاف باشد این است که متأسفانه به‌جای واکاوی درست این کار بحث انتقام‌های جناحی پیش آمده که بهتر است بیشتر از این به این عکس پرداخته نشود». موضوع عکس‌گرفتن نمایندگان از موگرینی یا با موگرینی واکنش‌های رسمی و غیررسمی زیادی را در پی داشت؛ اما شاید اگر روز دیگری غیر از تحلیف این اتفاقات رخ می‌داد؛ مانند شنبه‌شب جلوه‌گری نمی‌کرد. در این بین بسیاری بر این عقیده‌اند که شأن مجلس در این صحنه‌ها حفظ نشده و زیر سؤال رفته است. چنان‌که برخی خواستار دخالت هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان هستند. در واکنش به اتفاقات مربوط به عکس‌گرفتن برخی نمایندگان، سیدصادق خرازی، دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل سیاسی، گفت: «ای‌کاش مجلس یک واحد آموزش پروتکل رفتار و اخلاق جمعی برای نمایندگان محترم تدارک می‌دید که وجاهت نمایندگان محترم دست‌مایه نقد قرار نمی‌گرفت». آن‌طور که «ایرنا» نوشته، او افزوده که «اگرچه باید از خداوند متعال خواست تا در برابر نقد منصفانه همه آحاد مسئولان و مردم، فروتن و متواضع باشند و سپاس از منتقدان باشرف را سرلوحه زندگی خود قرار دهند». حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور، هم در توییتر خود با اشاره به سلفی جنجالی نمایندگان با موگرینی نوشت: «مشکل سیاسی نیست، فرهنگی است. ای‌کاش با تک‌تک نمایندگان محترم حاضر در آن تصویر سلفی، مصاحبه‌ای عمیق گرفته شود».
پیشنهاد برپایی نشست بررسی «سلفی با موگرینی»
«محمد فاضلی»، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک، پیشنهاد داده تا انجمن جامعه‌شناسی و علوم سیاسی نشستی با موضوع سلفی با موگرینی برگزار کرده و در آن نمایندگان مجلس و کارشناسان به گفت‌وگو بپردازند. او در یادداشتی نوشته: «فراتر از نسبت‌دادن این مواجهه غیرمتعارف و تمایل به سلفی‌گرفتن و عکس یادگاری با خانم موگرینی که بعید است در پروتکل‌های دیپلماتیک تعریف شده باشد؛ جا دارد بپرسیم: چه عامل‌های ساختاری‌ای باعث شده‌اند چنین وضعیتی پدید آید؟ پاسخ می‌تواند در قالب چند سؤال بررسی شود:
*آیا زن‌بودن فدریکا موگرینی بر این مواجهه مؤثر بوده است؟
*آیا این واقعیت که موگرینی مهم‌ترین شخصیت حاضر در مراسم تحلیف بود (تا آنجا که من شخصیت‌های حاضر را بررسی کردم) تأثیری بر این مواجهه داشته است؟
*آیا بی‌اطلاعی نمایندگان و آموزش‌ندیدن پروتکل‌ها و عرف‌های دیپلماتیک، بی‌تجربگی در روابط حوزه سیاست خارجی و احساس نقصان جدی در ارتباطات خارجی، تأثیری بر پیدایش صحنه داشته است؟
رفتارهای خارج از عرف
البته رفتارهای دور از شئونات نمایندگی در مجالس بسیاری از کشورها سابقه‌دار است؛ چه در محیط مجلس و چه بیرون از آن. همین هفته پیش بود که «حمدالله کریمی»، نماینده «بیجار»، در فرودگاه مهرآباد با یک مأمور راهنمایی و رانندگی درگیر شد و بینی مأمور مذکور در جریان درگیری شکست. مورد دیگر درگیری برخی نمایندگان با علی مطهری حین نطق‌شان درباره حصر بود که تنش لفظی به تنش فیزیکی کشیده شد. از دیگر رفتارهای دور از شأن نمایندگی می‌توان به تهدید «علی‌اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی در جریان تصویب کلیات برجام در مجلس اشاره کرد. هنگام سخنرانی صالحی برخی نمایندگان سروصدا می‌کردند. هم‌زمان عده‌ای هم به سمت تریبون هجوم بردند که البته ناکام ماندند. اما اوج قضیه زمانی بود که صالحی پشت تریبون از تهدیدشدنش به مرگ سخن گفت: «امروز برخی دوستان با قسم جلاله به من گفتند روی تو سیمان می‌ریزیم و تو را دفن می‌کنیم و در تلویزیون نیز برای من آرزوی مرگ کردند». پس از آن بود که اعلام شد نماینده تهدیدکننده «روح‌الله حسینیان» بوده است. اما از دیگر اقدامات دور از شأن نمایندگی می‌توان به ضرب‌وشتم خبرنگار روزنامه ایران به وسیله نادر قاضی‌پور نماینده ارومیه اشاره کرد؛ ضرب‌وشتمی که از سوی قاضی‌پور در پاسخ به سؤال خبرنگار صورت گرفت؛ آن هم در راهروهای مجلس. البته نباید از یاد برد که رفتارهای خارج از عرف، تنها در مجلس ایران رخ نمی‌دهد؛ هرازگاهی در مجالس کشورهای خارجی هم دعوا و کتک‌کاری رخ می‌دهد که اتفاقا از رخدادهای مورد علاقه بخش‌های خبری صداوسیما نیز هست؛ البته فقط از نوع خارجی آن.
دلیل اعتراض محبی‌نیا
اما عکس‌های آخر جلسه تنها حاشیه مراسم تحلیف نبود. اعتراض‌های «جهانبخش محبی‌نیا» نماینده «شاهین، دژ و میاندوآب» هم از جمله حاشیه‌های شنبه بود. هنگامی که روحانی برای ادای سوگند راهی تریبون مجلس شد، او نوای اعتراض سر داد. محبی‌نیا در توضیحاتی که «ایلنا» آن را منتشر کرده، نوشته: «از آنجایی که جلسه رسمی بود، نمایندگان حق تذکر و اخطار داشتند، اما مانیتور نمایندگان قفل بود که با اعتراض اینجانب، این اجازه داده شد متذکرین و آنهایی که خواهان اخطار قانون اساسی بودند، ثبت‌نام کنند. اما کرامت و لطف هیئت رئیسه به پایان نرسیده، هنگ کرد و این در حالی است که از این دست معجزه‌ها در جهان سوم زیاد می‌بینیم». او همچنین معتقد است «براساس آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در تمامی جلسات رسمی به جز ایام بررسی بودجه و برنامه رأی اعتماد و استضیاح، سه نفر از نمایندگان باید سخنرانی داشته باشند و دو نفر هم می‌توانند نطق اضطراری ارائه کنند، این حق نمایندگان هم سخاوتمندانه از طرف هیئت رئیسه به باد فنا سپرده شد. شاید بعضی‌ها به علت عدم اطلاعات کافی، جنس این نشست را از نوع دیگر بدانند و به طریقی، آخر بخوانند. اما مستحضر باشید ما در قانون جلسه‌ای به نام پروتکل نداریم که قانون در دریای تشریفات غرق شود. جلسه نشست رسمی ۱۴ مرداد مجلس شورای اسلامی دستور داشت و قانون اساسی هم در تشکیل جلسه برای انجام تحلیف تأکید دارد».
نقدهای آقای نماینده به صحت تحلیف
او در ادامه از سخنرانی رئیس‌جمهوری و به‌خصوص رئیس قوه قضائیه در مراسم انتقاد کرده و نوشته: «اصل ۱۲۱ قانون اساسی می‌گوید، صراحت دارد و با کنایه هم به جایی دیگر اشاره ندارد. در این اصل قانون، غماضی نیست و گرفتار کرشمه هم نشده است و می‌گوید رئیس‌جمهور «با حضور» نه «در حضور» رئیس قوه قضائیه و اعضای شورای نگهبان سوگند زیر را می‌خواند و امضا می‌کند». او ادامه داد: «در قانون اساسی و آیین‌نامه داخلی مجلس برای افاضه رئیس قوه قضائیه و حتی رئیس‌جمهور در مراسم تحلیف جوازی داده نشده است تا هیبت و شاکله تحلیف که یک مراسم نمادین جهت انجام به تعهدات بین ملت و رئیس‌جمهور با حضور نمایندگان مجلس، رئیس قوه قضائیه و اعضای شورای نگهبان است، حفظ شود. اما در این اواخر صحبت آقایان هم یک موضوع مداخله‌گرایانه است. آقای رئیس‌جمهور در رأی اعتماد، استیضاح، طرح‌ها و لوایح می‌توانند صحبت کنند و برای رئیس قوه قضائیه هم نه در این حد، بلکه مواردی در آیین‌نامه پیش‌بینی شده است و ما فکر می‌کنیم با صحبت زیاد، جامعه را می‌توان ساخت، اشتغال را حل کرد و برای بحران‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی چاره‌ای اندیشید. اما هیهات همه این گرفتاری‌ها در این است که قانون را رعایت نمی‌کنیم».
شبهه درباره حضور اعضای شورای نگهبان
از دیگر حواشی عصر شنبه اظهارات «غلامحسین الهام» از اعضای سابق شورای نگهبان و سخنگوی دولت احمدی‌نژاد بود. او در مطلبی مراسم تحلیف رئیس‌جمهور را مخدوش دانست؛ چراکه همه فقهای شورای نگهبان در مراسم حاضر نبودند.
این شبهه «الهام» با واکنش نجات‌الله ابراهیمیان عضو حقوق‌دان شورای نگهبان مواجه شد؛ او به «عصر ایران» گفت «در قانون اساسی تصریح شده که تحلیف با حضور اکثریت اعضای شورای نگهبان برگزار شود، اکثریت هم بودند البته نکته‌ای که قابل توجه است؛ قانون مربوطه اعضا را مشخص نکرده که حقوق‌دان باشند یا فقیه و با حضور هشت نفر از اعضای شورای نگهبان مراسم تحلیف وجاهت قانونی لازم را داشته است».
---------------------------------------------
عکس‌هایی که هشتگ شد
نحوه برخورد نمایندگان مجلس با فدریکا موگرینی بعد از اتمام مراسم تحلیف، مورد توجه گسترده کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت. واکنش‌ها در نقد این اتفاق، مشترک بودند و کمترکسی این نحوه برخورد را توجیه کرد، اما تفاوت در منشأ و ریشه نقدها بود. گروهی نقدهای خود را از اشخاص فراتر بردند و به بحث‌های اجتماعی و سیاسی گره زدند. مخالفان دولت فرصت را مغتنم دانستند و شیوه برخورد نمایندگان را به مذاکره و حتی برجام وصل کردند. گروهی دیگر آن را نگاه مردان - حتی مردان عالی‌رتبه - به زنان در جامعه ایران ربط دادند و مسئله را از نظرگاه جنسیتی بررسی کردند. در جواب به این گروه مهدی قدیمی توییت کرد: «مسابقه سلفی به‌خاطر زن‌بودن موگرینی نبود، باور کنید فقط ناشی از تب داشتن عکس خاص برای کانال‌های شخصی تلگرامی است. اگر جان کری هم بود همین بساط می‌شد». افرادی هم مثل مینو خالقی از این فرصت استفاده کرده و به مطالبه مشارکت زنان در سیاست اشاره کرد. در این بین وجود علیرضا رحیمی در عکس‌ها نیز توجه کاربران را به خود جلب کرد. نماینده فعلی مجلس همان پسربچه ۱۳ساله‌ای بود که در جنگ اسیر شد و در مصاحبه‌ای در زمان اسارتش خبرنگار هندی را با بیتی به رعایت حجاب دعوت کرده بود.
هشتگ «سلفی حقارت»، پررنگ‌ترین تیتری بود که در توییتر به این موضوع پرداخت. البته طیف‌های متفاوتی از این هشتگ استفاده کردند اما بیشتر مورد استفاده مخالفان دولت قرار گرفت. از این سلفی پلی زدند به نقد/ زدن برجام و حتی «تَکراری» که توانست چینش مجلس را تغییر دهد؛ برای نمونه در این خصوص سیدکمیل باقرزاده توییت کرد: «سلفی حقارت را روزی گرفتید که خودتان را آن‌قدر تحقیر کردید که صرفا بر مبنای تکرار می‌کنم یک نفر، بدون شناخت به این [... ] رأی دادید». البته در جواب این منطق کاربران به محدودیت‌هایی اشاره کردند که گزینه‌های خوب را از شرکت محروم و گزینه‌های انتخابات را محدود می‌کند. در پی این نوع نقدها بحث و جدلی صورت گرفت، در این بین عکسی از دولتمردان دوره نهم در مواجهه با ملوان زن بریتانیایی نیز بازنشر شد و مورد توجه قرار گرفت. هنرمندان هم دراینباره اظهار نظر کردند؛ برای مثال مهناز افشار دراینباره نوشت: «اصالت و فرهنگ نه به مقام است و منصب، نه به اسم است و نه به آوازه، نه به سواد است و نه به جناح. سال‌هاست جوهر رنگ رخسار باخته».
