گزارش‌گران بدون مرز (RSF) تهدید روزنامه‌نگاران بخش‌های فارسی زبان رسانه‌های جهانی و رسانه‌های مستقل در خارج از کشور را از سوی نهادهای امنیتی و دستگاه قضایی جمهوری اسلامی، محکوم می‌کند. تهدید و فشار بر روزنامه‌نگاران و خانواده‌های آنها در داخل کشور، تلاش نظام برای مهار اطلاع رسانی مستقل است.
چگونه می‌توان روزنامه‌نگاران ایرانی را حتا زمانی که در خارج از کشور کار می‌کنند، تحت فشار قرار داد؟ به تاریخ ۲۴ مرداد۱۳۹۶ (۱۵ اوت ۲۰۱۷) - مدیر سرویس جهانی بی بی سی فرنچسکا آنسوُرث با انتشار اطلاعیه‌ای، یکی از روش‌های اعمال فشار را فاش کرد. «ایران ۱۵۲ نفر از کارکنان و همکاران فعلی و پیشین بخش فارسی این رسانه را ممنوع معامله کرده است» وی این اقدام دادگاهی در ایران را محکوم کرد.
تهدید و اعمال فشار بر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در خارج از کشور از فردای انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۷ آغاز شد. و به اشکال گوناگونان ادامه دارد. پس از ریاست جمهوری حسن روحانی، فشار بر روزنامه‌نگاران و رسانه‌های مستقر در خارج از کشور، نسبت به دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، کاهش یافته است. البته در این باره بهتر است گفته شود دست‌کم آزارگری تغییر روش داده است. در دوره رئیس جمهوری کنونی با توجه به سیاست گشایش درهای کشور به سوی جامعه جهانی، از روش‌های نرم تری استفاده می‌کنند. اینگونه خانواده‌ها روزنامه‌نگاران «محترمانه» احضار و بازجویی می‌شوند. اما به هر روی پیام داده شده به آنها یکی است «هر چه زودتر از همکاری با رسانه‌های معاند خودداری کنید.»
در یک سال گذشته گزارش‌گران بدون مرز (RSF) دست‌کم ده‌ها مورد احضار خانواده‌ها را شمارش کرده است که این احضارها به طور عمده از سوی وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی انجام شده‌اند. در این باره بیش از ۵۰ روزنامه‌نگار مقیم خارج از کشور که با بخش‌های فارسی رسانه‌های جهانی و یا رسانه‌های مستقل همکاری می‌کنند، به طرق گوناگون مورد تهدید قرار گرفته‌اند. از این میان ۱۶ نفر از آنها به مرگ تهدید شده‌اند.
این تهدیدها شامل همه‌ی رسانه‌های فارسی زبان در همه کشورهاست. افزون بر همکاران بی بی سی فارسی، روزنامه‌نگاران رادیو فردا، صدای امریکا، صدای آلمان دویچه وله، رادیو بین‌الملل فرانسه، و همچنین همکاران شبکه‌های خصوصی به مانند من و تو و سایت‌های اطلاع رسانی چون آمدنیوز نیز تهدید شده‌اند.
فشار و تهدید به گونه‌ای است که شمار زیادی از روزنامه‌نگاران و مدیران بخش‌های فارسی این رسانه‌ها در گفت و گو با گزارش‌گران بدون مرز خواسته‌اند در این گزارش از آنها نام برده نشود.
از هراس افکنی تا تهدید به مرگ
آرمان مستوفی مدیر بخش فارسی رایو فردا می‌گوید «امسال تنها ۱۱ مورد تهدید به مرگ علیه چهار روزنامه‌نگار رادیو فردا دریافت شده است. وی در باره تهدیدها می‌گوید «البته تهدیدها امضا ندارند. گاهی پیامی است و گاهی هم نظری در پای خبر و گزارشی انتشار یافته در سایت رادیو، اما بعد از طریق دیگر پیام دهنده به همان پیام تهدید به روشنی ارجاع می‌دهد. گاهی هم به اطلاعاتی اشاره می‌کنند که تنها ماموران امنیتی به آنها دسترسی دارند.»
به تاریخ ۲۶ فوریه بهمن در بخش دیدگاه شما برنامه تابو درسایت رادیو فردا «خواننده‌ای» نوشته است «خانم خضر حیدری روز دوشنبه روز دردناکی برای یکی از اعضای خانواده‌ات خواهد بود. هشدار قبلی رو جدی نگرفتی. مرسی خواهر گمراه فاسد. یا حق» فهمیه خضر حیدری مجری این برنامه پیش از این نیز تهدید شده بود.
محمدرضا نیکفر سردبیر رادیو زمانه در باره تهدیدها می‌گوید «تقریبا همه همکاران با نام و نشان قربانی حمله سایبری به ویژه از طریق ایمیل فیشینگ بوده‌اند. وزارت اطلاعات، خانواده یکی از همکاران را احضار کرده است و تذکر داده‌اند که به فرزندتان بگویید از همکاری با زمانه دست بردارد. آنها به طور مشخص به مطالبی که این همکار نوشته بود، اشاره کرده‌اند. با یکی از همکاران که پیشتر زندانی بوده است، تماس تلفنی گرفته‌اند که به ایران برگرد و گر نه خانواده‌ات زیر فشار قرار خواهند گرفت.»
یادآوری کنیم که از سال ۱۳۹۲ پنج روزنامه‌نگاری که به ایران بازگشته‌اند، بازداشت و به احکامی از ۳ تا ۱۲ سال زندان محکوم شده‌اند.
روزنامه‌نگار سابق بخش فارسی یکی از این رسانه‌های جهانی که خواهان فاش نشدن نامش نیست به گزارش‌گران بدون مرز می‌گوید «سنجش تأثیر این تهدیدها بر خط و مش تحریره رسانه و یا رفتار حرفه‌ای روزنامه‌نگاران دشوار است. برای من تهدیدها مؤثر بودند. وقتی پدرت تلفن می‌کند و سپس گوشی را یکی از بازجویان وزرات اطلاعات می‌گیرد و می‌گوید «پدرت اینجاست و داریم در باره تو صحبت می‌کنیم! و تو می‌دانی که خانواده‌ات تخت فشار قرار دارند و در خطر بازداشت هستند، چگونه می‌توان آزادانه نوشت؟ پس از آنکه چند بار خانوادهام را احضار کردند، دیگر نتوانستم به کارم ادامه دهم.»
آرمان مستوفی می‌گوید «فلسفه وجود رادیو فردا این است که تن به خودسانسوری ندهیم. در مورد تهدید، من دو پرنسیپ دارم، نخست حتماً خبرنگار را از تهدید مطلع می‌کنم و سپس می‌گویم می‌تواند برنامه را متوقف کند و کسی دیگر جای وی را بگیرد. در نود و نه درصد موارد روزنامه‌نگاران به کار خود ادامه می‌دهند.»
خبرنگار شبکه پر ببینده تلویزیون من و تو در لندن به گزارش‌گران بدون مرز می‌گوید «من و همکارام تقربیا هر روز پیام تهدید دریافت می‌کنیم، من یک تهدید به مرگ هم دریافت کردم که به پلیس اطلاع دادم. خانوادهام هم دو بار احضار شده‌اند.»
خانواده ابزاری برای فشار بر روزنامه‌نگاران
سردبیر بخش فارسی یکی از رسانه‌های جهانی تأکید دارد «امسال تهدیدها در تهران کم‌تر شده‌اند اما به تعداد تهدیدها در شهرستان‌ها افزوده شده است. احضارها «محترمانه‌تر» شده‌اند. دست‌کم ماموران با خانواده‌ها مؤدبانه رفتار می‌کنند. اما در هر حال، هر چند مودبانه و محترمانه هم رفتار کنند، اما تهدید تهدید است.»
شمار بسیاری از روزنامه‌نگاران حتا اگر پناهنده هم نیستند. اما در برابر خطر اتهام «همکاری با رسانه‌های معاند و یا جاسوسی» و محکومیت سنگین به زندان نمی‌توانند به ایران سفر کنند. در بیشتر موارد همسران‌شان هستند که در پی سفر به ایران با مشکل روبرو می‌شوند. برخی در زمان ورود به کشور دز فرودگاه پاسپورت‌شان ضبط و سپس برای پس گرفتن آن باید احضار به وزارت اطلاعات را بپذیرند. این احضارها همراه با «بازجویی‌های همیشگی» در باره کار و روابط و همکاران همسر است.
خبرنگار یکی از رادیوهای بین‌المللی می‌گوید: «از زمانی که همسرم به هنگام سفر به ایران احضار و مدتی بازداشت شد، من دیگر با اسم اصلی خودم نمی‌نویسم.»
برای خانواده‌هایی که از ایران به دیدار با عزیزشان می‌آیند، نیز تهدید احضار و بازجویی و یا ممنوع خروج شدن وجود دارد. برخی از آنها که از سد ممنوع خروج بودن می‌گذرند، در بازگشت احضار و مورد بازجویی قرار می‌گیرند. روزنامه‌نگار دیگری از لندن به ما می‌گوید: «به یکی از اعضای خانوادهام گفته بودند باید با دوربین‌اش از محل زندگی من، خیابان‌های اطراف خانه و اگر ممکن شد از محل کارم عکس بگیرید و برای آنها ببرد.»
فطع کردن ارتباط با داخل
جمهوری اسلامی برای قطع کردن ارتباط رسانه‌های خارج از کشور با داخل، کسانی که با رسانه‌های خارج از کشور مصاحبه می‌کنند و یا منبع خبری آنها هستند تحت فشار قرار می‌دهد. در تاریخ ۶ شهریور ۱۳۹۶، عباس جعفری دولت‌آبادی دادستان تهران در نشست مطبوعاتی اعلام کرد: «مهدی خزعلی و برخی افراد از طریق رسانه‌های معاند اخبار دروغ و خلاف واقع را علیه قوه قضاییه منتشر می‌کنند. (...) اخبار دقیق داریم که مهدی خزعلی از طریق خانمی... که با ایشان مرتبط بوده است و ظرف روز جاری دستگیر شده و همچنین برخی بستگان خود، اخبار کذب را برای صدای آمریکا و سایت‌های ضد انقلاب ارسال می‌کند که این اقدامات، مجرمانه تلقی و قابلیت تعقیب قضایی دارد.»
مهدی خزعلی ناشر و مدیر سایت باران را ماموران امنیتی با لباس شخصی به تاریخ ۲۱ مرداد ماه در خیابان بازداشت و به محل نامعلومی برده‌اند. وی در ماه‌های اخیر در مصاحبه با دُرنیوز و صدای آمریکا انتقادهای جدی را به مسئولان قضایی و شخص رئیس دستگاه قضایی صادق آملی لاریحانی کرده بود. بنا بر گفته خانواده‌اش وی به هنگام دستیگری اعلام کرده است که به اعتصاب غذا می‌کند. مهدی حزعلی پیش از این بارها بازداشت شده است. آخرین بار در تاریخ در ۱۷ بهمن ۱۳۹۵ بازداشت که مدتی بعد آزاد شد. وی در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۹۰ به ۱۴ سال زندان محکوم شده بود.
سایت اطلاع رسانی آمدنیوز از دو سال پیش که فعالیت‌های خود را آغاز کرده است به دلیل انتشار برخی اطلاعات محرمانه در باره فساد مسئولان نظام تحت فشار و تهدید است. مؤسس این سایت روح‌الله زم که فرزند یکی از مسوولان اصلاح طلب نظام است در تبعید و در فرانسه زندگی می‌کند. از سال گذشته دو خواهر و یکی از دامادهایش به مدت چند ماه زندانی و به تاریخ ۴ شهریور برادر کوچکش محمد میلاد زم نیمه شب در منزلش بازداشت و به محل نامعلومی منتقل شده است.
سام محمود سرابی سردبیر این سایت می‌گوید خودش و برخی دیگر از همکارانش تهدید شده‌اند. وی می‌گوید که به تاریخ ۷ شهریور پس از انتشار توئیتی در باره انتشار مطالبی در باره علی خامنه‌ای تهدید به مرگ شده است. در شش ماه گذشته ده‌ها روزنامه‌نگار را حفاظت اطلاعات قوه قضاییه با اتهام همکاری با این سایت احضار و بازداشت کرده است.
جمهوری اسلامی ایران دررده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۱۷ گزارش‌گران بدون مرز از میان ۱۸۰ کشور جهان در رده ۱۶۵ قرار دارد.
