دویچه وله - تحریم‌های تازه، تهدیدهای تازه؛ دونالد ترامپ سیاست تشدید تنش با ایران را در پیش گرفته است. اما رئیس جمهور آمریکا به‌طور مشخص دنبال چیست؟ استراتژی جدید او به چه معناست؟ نقش کنگره آمریکا در این میان چیست؟
رئیس جمهور آمریکا روز گذشته (۱۳ اکتبر ۲۰۱۷) با چهره‌ای جدی و لحنی محکم، در یک سخنرانی، استراتژی جدید دولت خود در برابر ایران را اعلام کرد. هسته اصلی این استراتژی، سیاست سختگیرانه در برابر تهران است. روابط ایالات متحده آمریکا و ایران، پس از یک دوره کوتاه آرامش نسبی در زمان باراک اوباما، بار دیگر بر مدار تنش و دشمنی‌های چند ده ساله گذشته باز گشته است.
دونالد ترامپ روز گذشته اعلام کرد که دولت ایران برای بسیاری از بحران‌های بین‌المللی و ترور و خونریزی، و مرگ بسیاری از آمریکایی‌ها در نقاط مختلف دنیا مسئول است، از این رو او اکنون می‌خواهد سپاه پاسداران را که قدرتمندترین نیروی نظامی ایران است با تحریم‌های تازه مجازات کند.
ترامپ در سخنرانی خود مهمتر از هر چیز، توافق هسته‌ای با ایران را زیر سئوال برد. البته او عجالتا به ادامه این توافق تن داده، اما تهدید کرد که به‌زودی آن را لغو خواهد کرد.
پایگاه خبری "اشپیگل آنلاین" چند پرسش درباره استراتژی جدید ترامپ در برابر ایران طرح کرده و به آنها پسخ داده است:
ترامپ چرا با برجام مخالف است؟
دونالد ترامپ در سال‌های گذشته و بعدها در جریان مبارزات انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۶ عملا همه پروژه‌های مهم باراک اوباما را زیر پرسش برد. توافق اتمی با ایران که با زحمت بسیار زیادی به‌دست آمده، از جمله این پروژه‌ها بود.
ترامپ توافق هسته‌ای با ایران را به یک موضوع مهم در میان جمهوری‌خواهان تبدیل کرد زیرا در میان این گروه از آمریکایی‌ها، اوباما و ملاهای ایران تقریبا به یک اندازه منفور هستند.
ترامپ بیش از هر چیز از این موضوع انتقاد می‌کرد که طبق توافق هسته‌ای، تهران از واشنگتن میلیاردها دلار پول گرفته است. اما چیزی که او درباره آن سکوت کرد این بود که این پول به خود ایران تعلق داشت و از حساب‌های بلوکه‌شده ایران در آمریکا برداشته شده بود.
یک دلیل دیگر مخالفت ترامپ با برجام این است که امنیت عربستان سعودی و اسرائیل، دو متحد آمریکا از سوی ایران تهدید می‌شوند. در حقیقت تهران سیاست توسعه‌طلبانه‌ای را در منطقه پیش می‌‌برد و تلاش می‌کند نفوذ خود در سوریه، لبنان، عراق و یمن گسترش دهد و در این کشورها دخالت نظامی می‌کند.
ترامپ براین نظر است که باید ایران را محدود کرد، اما پرسش این است که این سیاست سختگیرانه می‌تواند ایران را مهار کند یا تندورهای ایران را تشویق می‌کند که به سیاست توسعه‌طلبانه خود ادامه دهند؟
کارشاسان آشنا به مسائل ایران می‌گویند سیاست سختگیرانه ترامپ در برابر ایران در خدمت آن خواهد بود که نیروهای میانه‌رو و تندرو در ایران دوباره در کنار یکدیگر قرار بگیرند.
ترامپ دقیقا چه تصمیمی گرفته است؟
خواست واقعی ترامپ این بود که توافق هسته‌ای با ایران را هم‌الان لغو کند. اما مشاوران او و پیش از همه، رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه توانستند به او بفهمانند که لغو برجام چه پیامدهای ویرانگری در مناسبات بین‌المللی می‌تواند به‌جای بگذارد؛ آنهم توافق‌نامه‌ای که در آن علاوه بر ایالات متحده آمریکا، روسیه چین، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا شرکت داشتند و عمیقا با سیاست و اقتصاد بین‌المللی پیوند دارد.
خروج ایالات متحده آمریکا از برجام می‌توانست به واکنش‌های زنجیروار در خاور نزدیک و بی‌ثباتی در این منطقه منجر شود و خود آمریکا را به عنوان طرف گفت‌وگو و توافق، بی‌اعتبار سازد. ایران نیز می‌توانست پروژه‌های اتمی خود را دوباره از سر بگیرد؛ چنانکه جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هشدار داد در صورت برهم زدن برجام باید ۱۰ تن اورانیوم غنی‌شده ایران به این کشور بازگردانده می‌شد.
نتیجه آنکه ترامپ و مشاورانش به یک مصالحه مقدماتی دست یافتند: ترامپ از تایید مجدد برجام خودداری می‌کند، زیرا به گفته او ایران با حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه، "روح" برجام را نقض کرده است. ترامپ همچنین می‌گوید ایران به عنوان مثال با جلوگیری از بازرسی از برخی تاسیسات خود، برخی از مفاد برجام را نقض کرده است.
این موضع‌گیری به ترامپ این امکان را داد که با برجام مخالفت کند بدون آنکه از آن خارج شود. او هم‌زمان از کنگره خواسته توافق‌نامه‌ی تازه و سختگیرانه‌ای را تنظیم کنند که یا برجام را تکمیل کند و یا جایگزین آن شود. اگرچه عملی شدن این خواسته در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما او با طرح این خواسته‌ها، ظاهر خود را حفظ و موضوع را به کنگره واگذار کرده است.
کنگره چه‌کار می‌تواند بکند؟
کنگره آمریکا اکنون ۶۰ روز فرصت دارد تا آنطور که رکس تیلرسون گفته، با افزودن برخی شروط و ضمائم تازه به برجام، نقص‌های آن را برطرف و آن را تندتر کند. کاخ سفید نکات و شروط مشخصی را پیشنهاد کرده که با نقض آنها از سوی ایران، تحریم‌ها علیه این کشور به‌طور اتوماتیک دوباره فعال شوند. اگر کار به اینجا برسد، برجام نیز عملا منتفی خواهد شد.
شروط تازه‌ای که به برجام اضافه می‌شود می‌تواند شامل آزمایش موشک‌های بین‌قاره‌ای ایران نیز شود؛ موضوعی که در توافق‌نامه هسته‌ای به آن اشاره نشده است.
ترامپ همچنین خواهان تمدید محدودیت‌های زمانی درنظر گرفته شده برای برخی پروژه‌های اتمی ایران در برجام است. مهلت شماری از این محدودیت‌ها در سال ۲۰۲۵ به پایان می‌رسند. از نگاه دولت ترامپ این محدودیت‌ها باید ادامه یابند. هربرت مک‌مستر، مشاور امنیتی ترامپ امکان تمدید این محدودیت‌ها را "فرصت واقعی" می‌داند.
اوضاع در کنگره چگونه است؟
با اختلافاتی که میان نمایندگان کنگره و حتی میان خود جمهوری‌خواهان وجود دارد، بسیار سخت است که بتوان کنگره آمریکا را به سوی تصویب قانونی جدید درباره ایران سوق داد؛ هرچند کاخ سفید هفته‌هاست که بی‌سروصدا برای چنین کاری در کنگره تلاش می‌کند.
کنگره آمریکا این‌روزها به شدت گرفتار است و کارهای زیادی در دستور کار خود دارد. از جمله باید درباره اصلاح سیستم بیمه و قانون مهاجرت تصمیمی بگیرد. کنگره همچنین در معرض یک مناقشه تازه بر سر بودجه و بدهی دولت فدرال قرار دارد. اقدام‌های تازه ترامپ برای معلق کردن بیمه درمانی موسوم به "اوباماکر"، کنگره را ناگزیر ساخته که اقداماتی را برای حمایت از سیستم درمانی متزلزل آمریکا در دستور خود قرار دهد.
باب کروکر، یکی از سناتورهای بانفوذ جمهوری‌خواه و رئیس کمیته خارجی سنا، کمیته‌ای که از جمله در مورد برجام مسئولیت دارد، روز پنجشنبه گذشته (۱۲ اکتبر) طرح اولیه‌ای را ارائه داد که مطالبات جدید آمریکا در برجام را مطرح می‌کند. اما بسیاری از دموکرات‌ها با این طرح موافق نیستند و احتمالا آن را رد خواهند کرد.
اگر کنگره در اصلاح برجام موفق نشود، چه خواهد شد؟
اگر پیشنهادهای دولت ترامپ در کنگره به جایی نرسد و شکست بخورد او می‌تواند برجام را کنار بگذارد. او روز جمعه در سخنرانی خود در مقابل کاخ سفید چنین تهدیدی را مطرح کرد. اختیارات او به عنوان رئیس جمهور اجازه چنین اقدامی را به او داده است. اما آیا او واقعا این کار را خواهد کرد و از توافق‌نامه هسته‌ای خارج خواهد شد؟
حتی در درون کابینه ترامپ نیز در باره خروج از برجام سردرگمی وجود دارد. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه، پیش از سخنرانی ترامپ اعلام کرد که آمریکا از برجام خارج نخواهد شد. تیلرسون گفت ما تلاش می‌کنیم که کاستی‌های برجام را اصلاح کنیم. اگر کنگره با اقدام‌های تازه علیه ایران موافق نباشد، به کنگره توصیه نخواهیم کرد که تحریم‌های ایران را دوباره فعال کند زیرا بازگشت دوباره تحریم‌ها به معنی خروج از برجام است.
اقدام ترامپ برای خروج از برجام برای روسیه، چین و اروپا چه معنایی دارد؟
طرف‌های دیگر برجام، یعنی روسیه، چین و اروپا خواهان حفظ این توافق‌نامه هستند. اکنون این کشورها از اینکه آمریکا از برجام خارج نشده قدری آرام شده‌اند اما درباره اقدام‌های واشنگتن در برابر ایران نگران هستند زیرا خطر آن وجود دارد که این اقدام‌ها در نهایت به لغو برجام منجر شود.
ترامپ با استراتژی جدید خود در برابر ایران، شراکت و همکاری با دیگر کشورها را مشکل‌تر می‌کند. برخلاف دونالد ترامپ، دیگر طرف‌های برجام معتقدند که ایران به اصول برجام پای‌بند است. البته این کشورها نیز آگاهند که برجام قراردادی ایده‌ال نیست با این‌حال این توافق تا حدی این اطمینان را ایجاد کرده که ایران در پی تهیه سلاح اتمی نیست.
در پاریس، برلین و بروکسل می‌گویند هدف اصلی توافق‌نامه برجام، جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای نه تنها در منطقه، که در جهان است. وقتی این توافق یا بخشی از آن زیر سئوال برود بسیار مشکل خواهد شد که بتوان دیگر کشورها - از جمله کره شمالی - را قانع کرد که به چنین قراردادهای خلع سلاح بپیوندند.
علاوه براین، بسیاری از شرکت‌های اروپایی به‌طور سنتی روابط نزدیک اقتصادی با ایران دارند. این شرکت‌ها می‌خواهند پس از برداشته‌شدن تحریم‌ها با ایران تجارت کنند. اختلاف با آمریکا بر سر برجام روابط اقتصادی اروپا با ایران را دشوار خواهد کرد.
بسیاری از بانک‌های بین‌المللی هنوز در ارتباط با تامین مالی روابط اقتصادی ایران بسیار محتاط هستند. این بانک‌ها نگرانند که در صورت همکاری با ایران از سوی دولت آمریکا مجازات شوند. سیاست تازه ترامپ و اقدامات او در برابر ایران امنیت برنامه‌ریزی برای شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی را به حداقل می‌رساند.
