اعتماد ـ سینا قنبرپور ـ هنوز چهار ماه ازروزهایی که نمایندگان مردم خوزستان در مجلس شورای اسلامی در برابر معرفی «حبیب‌الله بیطرف» به عنوان گزینه پیشنهادی وزارت نیرو موضع منفی گرفتند سپری نشده است که نامه محرمانه «عیسی کلانتری» آه از نهاد نمایندگان مردم و دیگر ناظران محیط زیست خوزستان بلند کرد. شاید همان زمان که همه بیطرف را مسوول سدسازی‌ها و مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی در خوزستان و بی‌آبی می‌دانستند، باید نگران منصوب شدن «عیسی کلانتری» به عنوان رییس سازمان حفاظت محیط زیست می‌بودند. حالا عیسی کلانتری در نامه‌ای محرمانه خطاب به معاون اول رییس‌جمهور برنکته‌ای تاکید کرده است که بار دیگر برآتش زیرخاکستری دمیده است.
نمک بر زخم خوزستانی‌ها
احتمالا تا به حال به لطف شبکه‌های اجتماعی فیلم‌های منتشر شده از جلسه اداری ۲۰آذردر خوزستان که در آن عیسی کلانتری روی صندلی نشسته و نمایندگان مردم خوزستان دوره‌اش کرده‌اند باخبرشده‌اید. همان فیلم‌هایی که در آن نمایندگان خوزستان خطاب به رییس سازمان محیط زیست دولت دوازدهم می‌گویند چرا آن نامه محرمانه را نوشته است و او خونسرد پاسخ می‌دهد: «فکر کرده‌اید من خانم ابتکارم.» گرچه با حرف‌هایی که نمایندگان خطاب به عیسی کلانتری می‌زدند و در آن فیلم‌ها شنیده می‌شد، می‌توان دریافت که رییس سازمان حفاظت محیط زیست خطاب به اسحاق جهانگیری چه نوشته است. غلامرضا شرفی، نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی درمورد اتفاق ۲۰آذر و چرایی عصبانیت نمایندگان خوزستان از عیسی کلانتری به «اعتماد» گفت: من آن نامه محرمانه که آقای کلانتری به معاون اول رییس‌جمهور نوشته‌اند را دیده‌ام. ایشان نوشته‌اند که خوزستان بیش از حد مورد نیازش آب مصرف می‌کند. شرفی در پاسخ به این پرسش که اساسا چرا رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست باید چنین نامه‌ای به معاون اول رییس‌جمهور بنویسد و در آن چنین اظهارنظری کند توضیح داد: برای ما نیز عجیب است که در استانی که تا همین دو هفته قبل کولرگازی روشن بوده است و طول گرما طاقت‌فرساست، در استانی که ریزگردها امان مردم را بریده‌اند و همه‌چیز آنها را مندرس و غیرکاربردی کرده‌اند و باید مرتب همه‌چیز را شست تا بشود زندگی کرد چگونه آقای کلانتری معتقدند که مردم خوزستان بیش از نیازشان آب مصرف می‌کنند؟!
این عضو کمیسیون انرژی مجلس دهم همچنین تاکید کرد: در شرایطی که از یک دهه قبل قرار است در قالب طرح غدیر آب شرب مردم آبادان و خرمشهر تامین شود اما هنوز مردم این دو شهرستان آب شرب ندارند، چگونه است که آقای کلانتری تشخیص داده‌اند که خوزستانی‌ها بیش از نیازشان آب مصرف می‌کنند؟ شرفی همچنین به قیمت تمام شده بشکه‌های ۲۰لیتری آب شرب در آبادان و خرمشهر اشاره کرد و افزود: جالب است که در همین شرایط که ما در آبادان و خرمشهر باید یک ۲۰لیتری آب را با ۷ تا ۸هزارتومان بخریم همین حجم آب در فلات مرکزی به قیمت ۲۰ تا تک تومانی عرضه می‌شود و این اصلا عادلانه نیست. این در حالی است که مردم آبادان و خرمشهر هنوز منتظرند تا رییس دولت نهم و دهم به قولش عمل کند؛ «اگر آب شرب آبادان و خرمشهر تامین نشود همین آقای فتاح وزیر نیرو که اتفاقا مرد خوبی است را در لوله تبدیل به آب می‌کنم».
آیا خوزستان واقعا بیش از مصرفش آب مصرف می‌کند؟
مشخص نیست آقای عیسی کلانتری با چه متر و معیاری به این نتیجه رسیده است که خوزستان بیش از نیازش آب مصرف می‌کند. چیزی که غلامرضا شرفی، نماینده آبادان هم بر آن تاکید می‌کند همین است که ما از معاون اول رییس‌جمهور خواسته‌ایم بدون عجله و با کار کارشناسی موضوع را بررسی و بعد قضاوت کنند. این در حالی است که با وجود تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر عملیاتی شدن طرح ۵۵۰هزارهکتاری کشاورزی در خوزستان این طرح به دلیل نبود آب کافی برای اجرای آن اجرایی نشده و معطل مانده است. دکترصدیقه ترابی، متخصص آب و رییس سابق کمیته تخصیص آب وزارت نیرو چندی قبل در گفت‌وگویی و در پاسخ به این پرسش که آیا شما با طرح‌های انتقال آب هم مخالفت کرده‌اید؟ تاکید کرد: ما با طرح کشاورزی ۵۵۰هزارهکتاری در خوزستان مخالفت کردیم زیرا معتقدیم آب کافی برای این طرح وجود ندارد. دست‌کم نباید این طرح با این شیوه کشاورزی انجام شود و حداقل نباید آن را توسعه دهند. با این توضیح چند پرسش مطرح می‌شود؛ آیا عیسی کلانتری بیش از اطلاعات و آمار دقیق کمیته تخصیص آب وزارت نیرو از میزان استحصال و مصرف آب در خوزستان دارد؟ اینکه اگر قرار به بهینه‌سازی مصرف آب به ویژه در کشاورزی باشد فقط خوزستان است که باید مصرفش را بهینه کند؟
آیا انتقال آب از خوزستان صرف اقتصادی دارد؟
در چهار سال اخیر که موضوع آب به یکی از بحث‌های محوری تبدیل شده است اندیشکده آب به همت اتاق بازرگانی کرمان نشست‌های مختلف کارشناسی در زمینه مدیریت مصرف آب برگزار کرد. یکی از مقاصد طرح‌های انتقال آب نیز همین استان کرمان است. کرمان به آب برای بخش کشاورزی و صنعت نیاز دارد تا آنجا که گفته می‌شود شرکت گل‌گهر برای تولید فولاد آب چاه‌های کشاورزی منطقه را خریداری کرده است. اما این کار همه نیاز صنعت و کشاورزی کرمان را برطرف نکرده است تا آنجا که طرح انتقال آب از بندرعباس به کرمان مطرح شد. طرحی که براساس آن آب دریا شیرین و پس از پمپاژ به کرمان می‌رسد. در این شیوه برآورد شده است که هر مترمکعب آب بین ۱۰ تا ۱۲هزارتومان برای مصرف‌کننده در کرمان آب می‌خورد. حال فرض کنید قرار باشد از خوزستان و با وجود کوه‌های زاگرس با حفر تونل و کانال‌کشی یا لوله‌گذاری آب به دشت مرکزی ایران منتقل شود. چه میزان برق برای پمپاژ آب مصرف خواهد شد و هر مترمکعب آب برای مصرف در کرمان چه مقدار برای دولت تمام می‌شود؟ اینجاست که باید به پرسش «غلامرضا شرفی» نماینده مردم خوزستان در مجلس شورای اسلامی اندیشید؛ «طرح انتقال آب از کرخه به آبادان و خرمشهر در قالب طرح غدیر که قرار بود در یک شیب مثبت آب شرب مردم را تامین کند هنوز کامل نشده است حال آنکه می‌خواهند آب را برای انتقال به فلات مرکزی ایران با شیب منفی و فاصله بسیار پمپاژ کنند. به جز پرسش دیگری در مورد طرح‌های انتقال آب مطرح است؛ آیا به جز آب شرب انتقال آب برای کشاورزی و صنعت به صرفه و اقتصادی هست؟ این پرسش وقتی تامل برانگیز‌تر می‌شود که به خاطر آوریم «محسن جلالپور» ۳۰ شهریور۱۳۹۳ به عنوان نایب‌رییس وقت اتاق بازرگانی، معادن و کشاورزی گفت: جای ناراحتی دارد از اینکه در ۵۰ سال گذشته بر اساس قیمت‌های امروز حدود ۸۰ میلیارد دلار آب مصرف کرده‌ایم و تنها ۳۰ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات پسته داشته‌ایم.
اگر خوزستانی‌ها نگران انتصاب کلانتری بودند
مرداد گذشته و به هنگام معرفی وزرای پیشنهادی چند جریان اعتراض اجتماعی شکل گرفت. مهم‌ترین آنها فشار سیاسی - اجتماعی بر نمایندگان استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری در مجلس ایجاد کرد. این حرکت‌ها که با کانال‌های تلگرامی و کمپین‌های تلگرامی نظیر «صدای پای آب» ماجرای طرح انتقال آب بهشت‌آباد و سدسازی‌های مختلف بر کارون را نقد می‌کردند «حبیب‌الله بیطرف» را هدف حملات انتقادی خود قرار دادند. گرچه نمی‌توان عدم رای اعتماد مجلس به بیطرف را ناشی از فعالیت صرف این حرکت دانست اما کمپین «نه به بیطرف» فرصت طرح مسائلی درمورد مدیریت وزارت نیرو در بحث آب را فراهم کرد. در آن زمان موضوع دیگری نیز مطرح بودو آن اینکه وزیر نیرو باید وزیری محیط‌زیستی باشد. شاید طرح‌کنندگان این شعار که از فعالان محیط زیستی خوزستان و چهارمحالی بودند از این نکته غفلت کردند که رییس سازمان حفاظت محیط زیست هم باید محیط زیستی باشد و چه بسا وزرای صنعت، نفت و جهادکشاورزی هم باید روحیه‌ای محیط زیستی داشته باشند. اینک بیش از هر زمان دیگری اقدام عیسی کلانتری نشان‌دهنده آن است که چه خطری در مورد طرح‌های فاقد مطالعه کارشناسی اقتصاد ومحیط زیست را تهدید می‌کند زیرا طرح‌های انتقال آب ساده‌ترین نسخه‌ها برای حل یک مشکل است و عموما اقتصادی هم نیستند. دکتر صدیقه ترابی، رییس سابق کمیته تخصیص آب وزارت نیرو که اینک مشاور معاون وزیر در امور آب است با اشاره به اینکه جغرافیای ایران به دو اقلیم خشک و بیابانی با ۸۴/۵درصد و اقلیم ۵/۱۴درصدی مرطوب و نیمه مرطوب این سوال را مطرح کرد و توضیح داد: آیا نخستین راهکار حل مساله ۸۵درصد از مساحت کشور انتقال آب بوده است؟ نیاییم تصمیم را صرفا در آب بسنجیم. آیا ما برای آن ۸۵درصد از مساحت کشور که آب نداریم راهکار دیگری برای معیشت و اشتغال نداشته‌ایم؟ رییس سابق کمیته تخصیص آب وزارت نیرو در تشریح این موضوع افزود: تجربه مصر بر همین موضوع عدم انتقال آب اصرار داشت و شکست خورد. در تجربه مصر ۹۵درصد اقلیم این کشور بیابانی و فقط ۵درصد در جوار رود نیل غیرخشک بود. کشور مصر سال‌ها در برابر انتقال آب بین حوضه‌ای مقاومت کرد و نتیجه تراکم جمعیت در جوار نیل بود. سال‌ها مصر دنبال این بود که جمعیتش را متمرکز کند و اجازه انتقال آب را ندهد. اما بعد از اصرار بر این موضوع و تمرکز جمعیت در کنار نیل باشرایطی مواجه شد که مجبور شدند علاوه بر انتقال آب امتیازات دیگری بدهند تا جمعیت در نقاط خشک و بیابانی هم ساکن شوند. دکتر ترابی همچنین تاکید کرده است: اتفاقا من هم معتقدم که به این پرسش جواب دهیم؛ چرا باید بیشترین تولیدات و محصولات کشاورزی در استان کرمانی انجام گیرد که کمترین بارش را دارد. این موضوع به آب برنمی‌گردد به این مربوط است که ما می‌خواهیم چه کار کنیم. اشکال ما این است که فکر می‌کنیم مسائل آب را باید درون آب حل کنیم. ما مسائل آب را نمی‌توانیم درون آب حل کنیم.
راهکارهای اقتصادی به‌جای انتقال آب
احمدعلی کیخا ناظر مجلس در شورای اسلامی و متخصص اقتصاد آب نیز در مورد انتقال آب به مناطقی چون استان کرمان یا فلات مرکزی ایران گفت: حلقه مفقوده در مدیریت کلان آب کشور، این است که طی سال‌های گذشته ما همواره به‌دنبال راه‌حل‌های فنی بودیم و هستیم درحالی که این تنها راه‌حل نیست و باید به‌دنبال راه‌حل‌های مبتنی بر بازار و اقتصاد باشیم. کیخا تاکید کرد: در فرآیند تولید محصول باید ارزش تولید نهایی حداقل برابر با قیمت یا هزینه آب باشد؛ اما آیا در شرایط موجود، بازدهی یک مترمکعب آب مصرف شده برابر با هزینه تولید یک مترمکعب آب هست؟ مسلما این محاسبات در فرآیند تولید محصول در کشور ما هنوز جایی ندارد. عضو ناظر مجلس در شورای عالی آب به تجربه‌اش در سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد و افزود: در زمانی که مسوولیت معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست را برعهده داشتم در سفری به کرمان درجلسه‌ای که استاندار کرمان هم حضور داشت طرح‌های انتقال آب از خلیج‌فارس و عمان و سایر حوضه‌های بالادستی به کرمان با هدف تامین آب صنعت مطرح شد؛ طرحی که اجرای آن بنا به اعلام مسوولان استانی ۱۲هزار میلیارد تومان هزینه نیاز داشت و انجام آن چند سال طول می‌کشید قیمت تمام‌شده هر متر مکعب آب هم از طریق این طرح برای صنعت به گفته ایشان حدود ۶هزار تومان برآورد شده بود. همانجا مطرح شد که یک مترمکعب آب در زراعتی مثل گندم حدود ۱۰۰تومان عایدی دارد. حتی اگر در بهترین شرایط ارزش افزوده هر مترمکعب آب هزار تومان باشد یعنی اینکه مقرون به صرفه است که این آب را به بهای بیش از یکهزار و تا سقف ۶هزار تومان نه چند سال بعد بلکه همین الان خرید و در اختیار بخش صنعت گذاشت. کاری که به‌راحتی با ایجاد بازار آب و بانک آب شدنی است و نیازی به این همه سرمایه و زمان ندارد.
واکنش معاون به اعتراض نمایندگان خوزستان
غلامرضا شرفی نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سئوال اعتماد که آیا به اسحاق جهانگیری مساله برخورد عیسی کلانتری را گوشزد کرده‌اید یا نه گفت: بله موضوع را گفته‌ایم. آقای جهانگیری گفته‌اند که حتما برای تصمیم‌گیری اقدام حساب شده‌ای انجام می‌شود و همه را به صبر دعوت کرده‌اند. این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا نمایندگان خوزستان استراتژی خاصی برای مذاکره با دولت در مورد طرح‌های انتقال آب و حفاظت از رودخانه کارون دارند یا نه نیز توضیح داد: پیگیری مستمر این مساله در دستور کار ما هست. اما مشخصا ما خواستار آن هستیم که این روند نامه‌نگاری‌های محرمانه متوقف شود. چرا باید نامه‌نگاری محرمانه صورت گیرد؟ شرفی همچنین تاکید کرد: ما خواستار کار بدون عجله و اقدامات کارشناسی هستیم زیرا نمی‌خواهیم یک سدگتوند دیگر روی دست جمهوری اسلامی بماند.
