گفتگوی کیهان لندن با جلال ساداتیان سفیر پیشین جمهوری اسلامی در لندن
- محمد جواد ظریف در روزنامه فايننشال تايمز ایده «منطقه قوی، بر اساس امنیت دسته‌جمعی» را مطرح کرده است.
- ظریف در مقاله خود تلویحاً چند پیشنهاد مطرح کرده که مضمون عموم آنها نظامی و تسلیحاتی است.
- چراغ قرمزهای کیهان چاپ تهران در روزهای اخیر روی «برنامه تسلیحات موشکی» روشن شده و نسبت به عقب‌نشینی از آن هشدار می‌دهد.
- جلال ساداتیان به کیهان لندن میگوید: طرح ظریف یک چشمانداز است برای همگرایی کشورهای اسلامی و یک واقعیت طبیعی است که برخی از پارامترها و شرایط تحقق آن را نداریم.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در مقالهای در روزنامه فایننشال تایمز به شرایط جدید منطقه خاورمیانه پس از داعش اشاره کرده و نوشته است که شکست این گروه تنها نویدبخش بازگشت ثبات نبوده و همزمان به تنشها و بحران‌های جدیدی دامن زده که یکی از آنها تلاش هماهنگ برای «احیای هیجانات عصبی» است که به باور او مدت‌هاست واقعیت سیاست خارجی ایران را پوشانده است.
او در این مقاله تاکید کرده شرایط جدید، فرصت برای اقدام مشترکِ کشورهای منطقه جهت رسیدن به ثبات و امنیت را فراهم کرده، اما رسیدن به آن نیاز به «زبان و رهیافت جدید» است.
به ادعای محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، جهان و همین طور خاورمیانه «در حال گذار به یک نظم جهانی پساغربی است.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی با همین فرض ایده تشکیل «منطقه قوی» در غرب آسیا را بر اساس «شبکه‌سازی امنیتی» مطرح کرده و نوشته کشورهای کوچک و بزرگ و حتی آنهایی که در طول تاریخ، رقیب هم بوده‌اند به ایجاد ثبات در منطقه کمک می‌کنند.
ظریف نوشته که در این ایده «استیلاطلبی و حذف دیگر بازیگران» جایی ندارد و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده، مسابقه تسلیحاتی و رقابت‌های مخرب باید کنار گذاشته شود.
او در بخش دیگری از این مقاله «شبکه‌سازی امنیتی» را مطرح کرده و برای پرهیز از واگرایی و برای جلوگیری از «ایجاد یک نظام الیگارشی توسط کشورهای بزرگ» پیشنهاد مشارکت و همگرایی بر اساس «حق حاکمیت دولت‌ها»، پرهیز از تهدید یا توسل به زور، حل مسالمت‌آمیز مناقشات، احترام به تمامیت ارضی کشورها، عدم مداخله در امور داخلی کشورها و احترام به حق تعیین سرنوشت کشورها» را مطرح کرده است.
ظریف همچنین تاکید کرده برای گذار از آشفتگی فعلی به سوی ثبات، باید قبل از هرچیز «رو به گفتگو و سایر اقدامات اعتمادساز بیاوریم.» او در این بخش به «روابط بین حاکمان و مردم، بین دولت‌ها و بین ملت‌ها» در خاورمیانه اشاره کرده و گفته چنین گفتگویی می‌تواند و باید جایگزین تبلیغات و لفاظی‌ها شود.
ظریف در این میان هیچ اشاره‌ای به نقش مخرب و سلطه‌جویانه جمهوری اسلامی که یکی از دلایل بی‌ثباتی و درگیری‌های فرقه‌ای در منطقه است نکرده و همچنین وضعیت آشفته‌ی ایران و نارضایتی‌های گسترده‌ی مردم و بحران‌های داخلی در کشور را به روی خود نیاورده است. وی با ارائه‌ی این تصویر که انگار در ایران همه چیز چنان روبراه و مسائل سیاسی و اقتصادی چنان خوب و بدون اصطکاک روی غلتک است که حالا مقاماتش باید در نقش منجی و گره‌گشایان مشکلات منطقه وارد عمل شوند، از «اعتمادسازی» نوشته و راهکار داده که «ترویج گردشگری، ایجاد کارگروه‌های مشترک در موضوعات مختلف از ایمنی هسته‌ای تا مدیریت آلودگی محیط زیست و فجایع طبیعی، دیدارهای مشترک نظامی، اطلاع‌رسانی قبل از مانورهای نظامی، شفاف‌سازی در حوزه تسلیحاتی، کاهش هزینه‌های نظامی و همه اینها در نهایت می‌تواند به دستیابی به یک توافق عدم تجاوز متنهی شوند.» اینها همه راهکارهایی است که خود نظام جمهوری اسلامی هرگز در پیش نگرفته است و حالا به دیگران توصیه می‌کند.
رییس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در پایان نوشته‌ی خود در تایمز مالی می‌نویسد که «به عنوان اولین گام، جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد ایجاد یک مجمع گفتگوی منطقه‌ای در خلیج فارس را می‌دهد» و ادامه می‌دهد: «در انتظار روزی هستیم که همسایگان‌مان این دعوت را بپذیرند و متحدین آنها در اروپا و غرب نیز آنها را به آن تشویق کنند.»
در سالهای گذشته نه تنها ظریف و دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی بلکه بخشی از سپاه نیز ایدههای مشابهی را بر اساس «همگرایی» در منطقه مطرح کرده از جمله سیدیحیی رحیم‌صفوی مشاور نظامی آیت‌الله خامنه‌ای که «تشکیل اتحادیه کشورهای اسلامی» را مطرح کرد اما هیچ کس مطرح نمی‌کند این کشورهایی که با بحران‌های عمیق از جمله در زمینه‌ی مشروعیت خود در جامعه دست به گریبان هستند و نظامهای خلیفهای موروثی بر آنها حاکم است و از استانداردهای اولیه دموکراسی بویی نبرده و درگیر رقابت‌های فرقه‌ای و توسعه‌طلبانه هستند با کدام اهداف مشترک می‌توانند «همگرا» باشند و پای میز مذاکره بنشینند.
آنچه ظریف در روزنامه فایننشال تایمز مطرح کرده است، نه جدید است و نه با سیاست‌های فرقه‌ای و توسعه‌طلبانه خود جمهوری اسلامی مطابقت دارد.
کیهان لندن در یک گفتگوی تلفنی نظر جلال ساداتیان سفیر پیشین جمهوری اسلامی در لندن را درباره مقاله‌ی محمدجواد ظریف و «منطقه قوی بر اساس امنیت دسته‌جمعی» جویا شده است.
جلال ساداتیان معتقد است «وقتی شما طرحی را مطرح میکنید باید شرایط پیاده شدن آن طرح فراهم باشد، یعنی همگرایی‌های لازم برای دستیابی به آن برقرار باشد؛ در شرایط موجود برخی از کشورهای منطقه با ایران همراه و هم‌راستا هستند و ایران هم با آنها این همراهی را حس می‌کند، اما مناسبات ما با عربستان در شرایط مطلوبی نیست؛ قاعدتاً آقای محمد بن سلمان [ولیعهد عربستان] به دنبال هژمونی و اهداف خاص خود است که اگر ایشان همراهی کند امارات و بحرین هم که تابعی از ایشان هستند همراهی می‌کنند وگرنه بقیه کشورهای منطقه همراهی بیشتری با ایران دارند.»
ساداتیان در ادامه عنوان کرد «به نظرم آنچه را آقای ظریف در این مقاله مطرح کرده بخشی از آن «اظهار امیدواری» ایشان است که این همراهی اتفاق بیافتد و شاید عقلانیت بر روابط این کشورها حاکم شود و به امنیت دسته‌جمعی دست یابند.»
در بخشهایی از این مقاله بر «حق حاکمیت دولت‌ها» تاکید شده است. اسراییل کشور تاثیرگذاری در منطقه است و خیلی از دولتهای عرب که ایران امیدوار به نزدیک شدن به آنهاست تحت تاثیر اسراییل هستند. با این حال جمهوری اسلامی نه تنها حاکمیت و موجودیت اسراییل را نمیپذیرد بلکه تهدید به نابودی آن هم می‌کند و طبیعتاً اسراییل هم واکنش نشان می‌دهد. ساداتیان در پاسخ به این پرسش که آیا این خود دلیلی بر زیرسوال رفتن ایده امنیت دسته‌جمعی در همان گام نخست نیست، میگوید: «هر طرحی که مطرح می‌شود یک چشمانداز را مطرح می‌کند، الان مطرح شده کشورهای اسلامی در این راستا و در چارچوب این محور بتوانند همگرایی‌های لازم را پیگیری کنند تا به آن اهداف برسند ولی به عنوان یک واقعیت طبیعی است که برخی از پارامترها و شرایط تحقق آن را نداریم. شما اسراییل را مطرح میکنید اما خیلی از این کشورها با اسراییل چالش دارند، شاید مثل ایران با این شدت موجودیت اسراییل را نفی نمیکنند. ایران از ابتدا اسراییل را به عنوان غده سرطانی تلقی میکرده، اما خیلی از این کشورها با شدت موضع ایران با آن برخورد نمیکنند، اسراییل هم که حاضر نیست قطعنامههای شورای امنیت را اجرا کند و کشورهای عرب منطقه هم با آن زاویه دارند. اینگونه نیست که آنها صد درصد اسراییل را قبول داشته باشند. مثلاً عربستان با اسراییل در همکاری است، حالا اینکه ظریف این طرح را مطرح کرده نمیشود گفت طرح خوبی نبوده چون می‌تواند طرح خوبی برای همگرایی کشورهای منطقه باشد.»
بودجه تسلیحاتی سپاه که بخش عمده آن در فعالیت‌های برون‌مرزی مصرف می‌شود از ۱۵ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۲۴ میلیارد رسیده است. ساداتیان در پاسخ به این پرسش که در چنین شرایطی آیا ایده‌ی ظریف از طرف بخشهای مختلف حکومت مورد قبول خواهد بود، میگوید: «قاعدتاً اگر پارامترهای رقابتی در منطقه حذف شود و در راستای همکاری حرکت شود بله، حداقل بخشی از این هزینه‌های رقابتی کاهش پیدا می‌کند و در حد تامین دفاع و امنیت منطقه‌ای هزینه خواهد شد؛ قطعاً این هزینه صفر نخواهد شد، اما کاهش زیادی پیدا خواهد کرد».
کیهان تهران و زمینهچینی برای مذاکرات موشکی
ظریف در مقاله خود به «شفاف‌سازی در حوزه تسلیحاتی» نیز اشاره کرده است. طبیعی است طرح چنین موضعی آن هم در یک رسانه آمریکایی نمیتواند به دور از نظر علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی باشد؛ اگرچه برخی مطالب در مذاکرات و رسانه‌های خارجی واقعا مصرف خارجی دارند. ولی آیا اینکه ظریف به آمادگی جمهوری اسلامی برای ایجاد یک مجمع گفتگوی منطقه‌ای در خلیج فارس تاکید کرده و گفته «در انتظار روزی هستیم که همسایگان‌مان این دعوت را بپذیرند و متحدین آنها در اروپا و غرب نیز آنها را به آن تشویق کنند» نشانه‌ی عقب‌نشینی جمهوری اسلامی ایران در بعضی پارامترهای نظامی از جمله گفتگو بر سر آزمایش موشکهای بالستیک نیست؟
سرنخ این موضوع را میتوان در روزنامه کیهان چاپ تهران جستجو کرد. این روزنامه که نگران نرمش قهرمانانه دوم آیت‌الله خامنه‌ای است در شماره ۳۰ دی خود در ستون «کیهان و خوانندگان» به نقل از یک شهروند نوشته است: «آقای روحانی شما می‌گفتید برجام سایه جنگ را دور می‌کند و تحریم‌ها را رفع خواهد کرد اما در انتخابات ۹۶ مجدداً موضوع «سایه جنگ» را پررنگ کردید و پس از آن تحریم‌ها متنوع‌تر از سابق بر علیه مردم ایران وضع شد و این روزها زمزمه لزوم مذاکرات موشکی از سوی جبهه غرب شنیده می‌شود. امیدوارم خسارت‌های جدیدی علاوه بر برجام بار دیگر با اعمال گزینه جدیدی به مردم تحمیل نشود.»
یک روز پیش از آن هم کیهان تهران در گزارشی با عنوان «آب را گل نکنیم» نوشت که اروپا در تشدید تحریم‌ها کنار آمریکاست و پیش‌بینی کرد تحریمهای اروپا هم‌راستا با آمریکا دیر یا زود اعلام خواهد شد. این مواضع به معنای آن است که دولت احتمالا به گوش خامنه‌ای رسانده که تهدیدهای دونالد ترامپ جدیتر از آن است که بتوان با آن شوخی کرد و اروپاهاییها هم مجبورند دیر یا زود با وی همصدا شوند. جلال ساداتیان سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در لندن نیز در گفتگو با کیهان لندن تایید می‌کند که اگر پارامترهای رقابتی در منطقه حذف شود، حکومت ایران آماده کم کردن هزینه‌های نظامی است.
در سال ۲۰۱۵ چراغ سبز رهبر جمهوری اسلامی با شعار «نرمش قهرمانانه» آغاز شد و با روی کار آوردن دولت روحانی و با ادعای فرمول «برد- برد» از طرف وی و ظریف پیش برده شد. حالا به نظر میرسد بار دیگر ظریف پیش‌قدم شده تا برای عملی کردن دومین «نرمش قهرمانانه» قبل از تمام شدن مهلت سه ماهه‌ی ترامپ درباره برجام با شعار «منطقه قوی، امنیت دسته‌جمعی» زمینههای مذاکرات موشکی را فراهم کند، آن هم با پالس مثبت فرستادن برای عربستان شریک خوب آمریکا در خاورمیانه و متحدان دیگرش یعنی امارات و بحرین.
ظریف به طور روشن بسته پیشنهادی خود برای کشورهای عرب را اعلام کرده، از ترویج گردشگری و ایجاد کارگروه‌های مشترک در حوزه هسته‌ای تا مدیریت مسائل محیط زیستی و فجایع طبیعی، دیدارهای مشترک نظامی و اطلاع‌رسانی قبل از مانورهای نظامی، شفاف‌سازی در حوزه تسلیحاتی، کاهش هزینه‌های نظامی که همه اینها در نهایت می‌تواند به به یک توافق عدم تجاوز متنهی شود: بستهای که بیشتر موضوعات آن رنگ و بوی تسلیحاتی و نظامی دارد.
این در حالیست که علی اکبر ولایتی مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی در امور بینالملل در روزهای گذشته به شدت هرگونه تغییر در بندهای برجام و عقب‌نشینی از گسترش تسلیحات موشکی را رد کرد و بر غیرقابل مذاکره بودن آنها تاکید ورزید.
در شرایط فعلی جمهوری اسلامی با چند مانع روبروست: شروط چهارگانه دونالد ترامپ، فشار آمریکا به اتحادیه اروپا و میزان همکاری سران اروپایی با تهران و احتمال گردش آنان به سمت واشنگتن، جلب نظر همسایگان عرب منطقه، بحران‌های منطقه‌ای و نداشتن برنامه مشخص برای برون رفتن از آنها...
مهم‌ترین مشکل جمهوری اسلامی اما درون مرزهای خود ایران است: تظاهرات سراسری و نارضایتی‌های گسترده و اعتراضات داخلی که ریشه‌های اقتصادی دارند و دولت ترامپ بر خلاف اوباما روی آنها حساب باز کرده است. به این ترتیب، چهلمین سال انقلاب و جمهوری اسلامی در ایران در شرایطی به شدت بحرانی آغاز می‌شود. صد روز دشوار و تاریخی در برابر رهبران جمهوری اسلامی قرار دارد.
