آیت الله معصومی تهرانی در همین زمینه به کیهان لندن می‌گوید: «این جوانان خیلی بیش از مراجع و مدرسین با جامعه در رابطه هستند و تاثیرپذیرند. البته شبکه‌های اجتماعی هم بی‌تاثیر نیستند. طلبه‌ها تلاش دارند خودشان را با جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند تطببیق دهند و این مسئله برای روحانیت قدیمی و سنتی قابل قبول نیست.» این روحانی که مدتی نیز به دلیل مخالفت با نظام جمهوری اسلامی در زندان بوده است، در ادامه می‌افزاید: «البته نباید نقش حکومت را نیز در این پدیده نادیده گرفت. بخشی از حاکمیت که تحولات جامعه را رصد می‌کند، معتقد است که باید برای محکم کردن جایگاه روحانیت بین مردم، در ساختار روحانیت تغییراتی ایجاد کرد.»

طلبه شهری

آیت‌الله عبدالحمید معصومی تهرانی به مسئله دیگری نیز در این رابطه اشاره می‌کند: «در گذشته کسانی که برای تحصیل به حوزه می‌رفتند، یا آخوندزاده بودند و یا از خانواده‌های روستایی. امروز شرایط تغییر کرده و بسیاری از این جوانان از جوامع شهری هستند و در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که تعلق آنچنانی به مذهب ندارند. همین مسئله نگرانی بسیاری از روحانیون سنتی را برانگیخته است و صحبت از ارتداد خفی می‌کنند.»

یکی از این طلبه‌ها که متولد تهران است و چنانکه از نامی که در شناسنامه‌اش به ثبت رسیده است بر می‌آید در خانواده‌ای نه چندان مذهبی بزرگ شده، پذیرفت با کیهان لندن، به شرط اینکه نامش محفوظ بماند، صحبت کند. نام او در شناسنامه کوروش است، ولی هنگام ورود به حوزه علمیه قم، نام علی را برای خود انتخاب کرده است. کوروش- علی در ابتدا به تاثیر اینترنت بر طلبه‌های جوان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در برخی از حوزه‌ها بخشی از علوم انسانی تدریس می‌شود، ولی فقط مقولاتی که روحانی مدرس برای رد آن نظریات پاسخی آماده کرده است. آنچه این مدرسین توان رد آن را در حوزه ندارند، اصولا تدریس نمی‌شود. این مسئله تا زمانی که طلبه‌ها دسترسی به اینترنت نداشتند، مشکل زیادی ایجاد نمی‌کرد، ولی امروز شرایط کاملا تغییر کرده است. به هر آنچه در حوزه تدریس نشود می‌توان از طریق اینترنت دسترسی پیدا کرد و این مسئله دو مشکل برای مدرسین ایجاد کرده است. اول اینکه ناتوانی آنها در رد نظریات غیرفقهی در عمل از تاثیرگذاری آنها بر طلبه‌های جوان می‌کاهد، و دوم اینکه شاگردان حوزوی با دنیایی ارتباط پیدا کرده‌اند که خارج از مدار اسلام و مذهب قرار دارد.»

طلبه‌های «ناطلبه»

حجت‌السلام محسن کدیور، پژوهشگر ساکن آمریکا، نیز با این طلبه جوان که در قم زندگی می‌کند هم‌نظر است و می‌گوید: «طلاب جوان در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند و اطلاع اجمالی از علوم انسانی پیدا کرده‌اند. آنها به میزان حضور در شبکه‌های اجتماعی و به میزان اطلاع از علوم انسانی، از هر دو، یعنی مدرنیته و جهانی شدن متاثر شده‌اند و نگاه‌شان تغییر پیدا کرده است، در حالی که مدرسین حوزه، به ویژه آنهایی که سنتی هستند، نه با علوم انسانی آشنایی و نه در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند، و بنابراین ما شاهد شکافی بین طلاب و مدرسین هستیم.»

جواد شریفی اما این طلبه‌ها را «ناطلبه» می خواند. کوروش- علی با این نظر موافق نیست. این طلبه جوان به کیهان لندن می‌گوید: «قرائت حکومتی از اسلام، اسلامی که با زور به مردم تحمیل شده و می‌‌‌‌‌‌‌شود محکوم به شکست است. هر دینی که بخواهد برای هر لحظه از زندگی مردم تعیین تکلیف کند و بخواهد به زور قانون و سرکوب این تکالیف را بر مردم تحمیل کند، محکوم به شکست است. مذهب کاتولیک اگر در دهه ۶۰ میلادی تغییراتی را نمی‌پذیرفت و خودش را با واقعیت‌های امروزی تطبیق نمی‌داد، بسیاری از هوادارانش را از دست می‌داد، چنانکه امروز ما در ایران شاهد هستیم شمار کسانی که دین را ترک می‌کنند روز به روز افزایش پیدا می‌کند.»

«خودکشیِ» دین

علی- کوروش در ادامه می‌افزاید «من و بسیاری دیگر از طلبه‌ها با حضور دین در حکومت و اجبار‌ی بودن فرایض دینی و آن هم به‌سبک چهارده قرن پیش مشکل داریم. متاسفانه امروز هر گونه تلاش برای بازگرداندن مذهب به داخل مساجد و دین‌زدایی حکومت را ارتداد می‌خوانند.» این طلبه جوان می‌افزاید «مقاومت زنان در مقابل اجباری بودن حجاب یا روستاییانی که پشت به نماز جماعت می‌کنند، واضح و روشن قرائت حکومتی از اسلام را نشانه رفته است. مردم دین و مذهبی می‌خواهند که در کنار آنها و نه در مقابل‌شان باشد، دین و مذهبی را می‌خواهند که به آنها امید دهد و از غم‌هایشان بکاهد، نه دینی که شادی و خنده را ممنوع اعلام کند، با موسیقی و آواز مقابله کند، و احتیاجات آنها را نادیده بگیرد.»

علی - کوروش در پایان این گفتگو به کیهان لندن می‌گوید: «دینی که یک طلبه پیانیست، یک روحانی بیلیاردباز یا یک آخوند ورزشکار را خطری برای خود بداند و ضمانت حیات خود را در لچکی بر سر یک زن ببیند، در مسیری گام می‌زند که انتهای آن خودکشی است.»